Morgunblaðið - 11.01.1963, Síða 13

^"'’tudagur 11. Janúar 1963
MORGU /V BL AÐIÐ
13
Dr. Jóhannes Nordal s
LAUNASKR
.1
1 f umræðum um kaupgjalds-
miál hér á lanidi að undaniörmi
Ihefur þráfaldllega verið bent á
(þann miikla mun, sem komið
Ihefur í ljós á þróun almennra
[káuptaxta annars vegar og
Iheildartekjum isunþega hinis
vegar. Raunverulegar tekjur
launþega hafa yfirleitt vaxið ár
frá ári og afbaman batnað, enda
þótt kaupmáttur launa miðað við
helztu kaupgjaldstaxta hafi lítið
breytzt. Afleiðing þessárar þró-
unar hefur .í reyndinni orðið
sú, að mestaliar þær kjarabætur
sem auikning þjóðarframleiðsilu
á mann hefur leyft síðustu árin,
en það er lfklega um 2—3% á
ári, hafa verið étnar upp af
aukningu heildartekna laun
þega án álhrifa frá beinum kaup-
taxtahækikunum. Þegar komið
hefur till almennra kaupgjalds-
hækkana, hefur því ékkert ver-
ið eftir af framleiðsluauknirug-
unni tl þess að mæta þeim, og
Jþær því komið að mestu eða öllu
leyti fram í verðhækkunum, en
ekki kjarabótum.
Þessi óháða aukning launa-
tekna er því atriði, sem hlýtur
að skipta meginmáli varðandi
stefnu hagsmiunasamtaka og op-
inberra aðila í kjaramálum. Um
orsakir hennar hér á landi er
því miður lítið vitað með neinni
vissu, þar sem alvarlega skortir
raunhæfar tölulegar rannsóknir
á þróun launaanála. Á hinn bóg-
inn er hér vafalaust um að ræða
sama fyrirbæri og það, sem á
dönsku hefur verið nefnrt lön-
glidning og á ensku wage drift.
Mætti ef tiil vill á íslenzlku nefna
þetta launaskrið, enda eru þetta
hælkikanir, sem eiga sér stað
jafnt og þétt, þótt lítið muni
um hiverja einstalka.
n.
Launaskrið er fyrirbæri, sem
fyrst hefur orðið vart að ráði
síðustu tvo áratugina, og þá
einkum í lönduim, eins og Norð-
urlöndum, þar sem almenn eftir-
spum og atvinna hefur verið
mikd og launamálum að vem-
legu Ieyti skipað með heiidar-
samningum heiila stétta eða iðn
greina.
Tölulega er launaákrið ákil-
greint sem sú hækkun tekna,
sem á sér stað umfram það, sem
breyting á kauptöxtum ætti að
bafa í för með sér. Getur slik
hæklkun orðið með ýmsu móti. í
fyrsta lagi eiga sér stað tekju-
hækkanir, vegna þess að einstölk
um mönnum eða starfshópum er
greitt umfram samninga eða eftir
hærri töxtum en ætti að vera
samikvæmt samningi. í öðru
lagi hafa ákvæðisvinnutekjur og
tekjur af hlutaskiptum tilhneig-
ingu til að hækka meira en al-
mennt kaupgjald, vegna þess að
launiþegar njóta þar beint bættra
afkasta og meiri vélvæðingar.
Og í þriðja lagi getur aukin eftir-
vinna valdið tekjuaukningu um-
fram hlutfallslega hækkun kaup
gjaldstaxta, en þegar yfir Iengri
tíma er litið, hefur þessi ástæða
þó varla verið mikilvæg. í sum-
um löndum er nú svo komið,
®ð launaskrið virðist vera orð-
inn veigameiri þáttur í aukningu
heildartekna en beinar kaup-
gjaldshækanir. Það Skiptir þvi
mikilu máli að gera sér grein
fyrir orsökum þessarar þróunar.
Rannsóknir, sem gerðar hafa
verið erlendis, og samanburður
é milli aðstæðna meðal einstakra
þjóða bendir eindregið til þess,
að launaskrið sé bein afleiðing
þeirrar efnahagsstefnu, sem fylgt
hefur verið í flestum löndum
eftir styrjöldina og hefur haft
það að meginmarkmiði að forð-
«st atvinniuleysi og tryggja næga
eftirspurn eftir vörum og vinnu
afli. Við slikar aðstæður keppast
atvinmufyrirtæki við að ná í og
Dr. Jóhannes Nordal.
halda góðu vinnuafli, en þurfa
minni áhyggjur að hafa af áhrif-
unum á framleiðslukostnað og
söluverð. í greinum, þar sem
framleiðni eykst ört, er auðvelt
að láta launþega taka fullan þátt
í afrafcstri betri afkasta án þess
að söluverð þurfi að hækka. Aðr
ir atvinnuvegir verða síðan að
fylgjast með, þótt enginn af-
kastaaukning sé fyrir hendi til
að mæta kostnaðinum, því að
annars geta þeir ekki haldið því
vinnuafli, sem þeir þurfa.
Þótt hiin mikla eftirspurn eftir
vinnuafli sé vafalaust hötfuðor-
sök launaskriðs, skipta áreiðan-
lega fieiri atriði máli. Mikilvæg
ast þeirra er, að almennir kaup-
gjaldssamningar eru of ósveigj-
aniegir og tak'a venjulega allt of
lítið tillit til þarfa atvinnufyrir-
tækja og aðstæðna á vinnumark-
aðnurn. Mál, sem hægt væri að
leysa með samningum, verða því
leyst með beinu samkomulaigi
atvinnurekenda og viðkomandi
launþega. 'Afleiðingin virðist
vera, að mJkili hluti raunveru-
legra kauphæbkana eigi sér stað
án nofckurrar aðildar launþega-
samtakanna. Ofan á þetta reyna
þau engu að síður að bæta al-
mennum kaupgjaldshækkunuin,
þótt engar forsendur séu lengur
fyrir því, að þær geti leitt til
kjarábóta, þar sem launaskriðið
hefur þegar gleypt alla fram-
leiðsluaukningu þjóðarbúsins.
m.
Hér á landi hefur þessu fyrir-
bæri verið mjög lítili gaumur
gefinn af hagsmunasamtökum
launþega og atvinnurekendum.
Þær tölulegu upplýsingar, sem
fyrir liggja, benda eindregið til
þess, að launaskrið sér hér mikilil
þáttur í tekjuaukningu launþega.
Hins vegar eru þessar upplýsing-
ar alit of takmarkaðar og óná-
kvæmar til þess að hægt sé að
segja nokkuð með vissu um or-
sakir og þróun launaskriðs hér á
landi í samanburði við önnur
lönd, enda þótt varla sé vafi á,
að hlutskipti sjómanna og áfcvæð
istaxtar iðnaðarmanna séu hér
stórir þættir í tekjuþróuninni.
Eru þessi mál öll eitt af mörigum
rannsóknarefnum, sem nauðsyn-
legt er að sinnt verði sem ailra
fyrst, ef hægt á að vera að grund
valla samninga og umræður um
launamál á traustu mati stað-
reynda í stað hæpinna ful'lyrð-
inga, sem of oft hafa einkennt
meðferð þessara miála hingað til,
Samtök launþega og atvinnu-
rekenda geta ekki til lengdar
lokað augunum fyrir áhrifum
hinnar miklu tekjuaukningar,
sem launaskrið hefur í för með
sér, á almenna kaupgjaidssamn-
inga. Hitt er svo annað mál, hvort
æskilegt sé að stöðva launasfcrið
með öllu, sé siíkt yfirleitt fram-
kvæmanlegt við þær aðstæður,
sem hér rífcja á vinnumarkaðin-
um. Erlendis hefur sú skoðun
víða komið fram, að launaskrið
sé æskileg tegund kjarabóta, þar
sem það tafci betur en almennir
launasamningar til greina þarfir
Bj arn veig Bj arnadóttir:
Stutt lokasvar
tíl Nfarðar P. IM’arðvík
í gær birtist í Morgunlblað-
inu og Vísi grein eftir herra
Njörð P. Njarðvík, er á að vera
svar tid mín við greinarkorni,
sem ég ritaði í Mbl. 5. þ.m., og
fjaliaði um hina nýprentuðu mál
verkabók Ásgrims Jónissonar.
Þessi grein, herra Njarðvík,
er mér furðuefni. Hún haggar
engu af því, sem ég hefi með
rökum ritað. Hann hamrar enn
á auikaatriðum, og verða þau
sízt áhrifameiri þótt hann meti
þau svo mikils, að birta þau í
tveim dagblöðum borgarinnar
sarna daginn.
Hann ber þetta m.a. fram:
..“Viilja menn kaupa bók á
meira en 700 krónur þó í henni
séu um 40 litmyndir ef sama
bók er enn fáanleg fyrir 103
krónur",
Greinillega sézt á þessu, að
herra Njarðvík metur eiskis
kynninguna á listaverkum Ás-
gríms Jónssonar, hinar 42 end-
urprentanir í litum, sem er að-
alkjarni þessarar málverkabók-
ar. Og stórfurðulegt má kalla, að
maður, sem ritdæmir málverka-
bækur, skuli alls ófróður um
það atriði, hve geysimikið fé
kostar að prenta 42 myndir í
litum, en sá kostnaður skiptir
hundruðum þúsunda króna.
Bendir hneykslun hans yfir verð
mismun bókanna greinilega til
þess, að hann vilji ekkert um
þetta vita.
Lítils metur herra Njarðvík
dómgreind almennings, og mikil
flón ætlar hann að menn séu,
ef hann álítur sig geta viilt um
fyrir þeim, með því að halda
því blákalt fram, að hin nýprent
aða málverkabók frá Helgafelli
og æfiminningabókin frá Al-
menna bókafélaginu, sem gefin
var út 1956 og er án litmynda,
séu ein og sama bókin. Tölu-
verða kokhreysti þarf tiil þess
að bera slíkt á borð. Eða þá
hina makalausu skoðun hans, að
mestu varði nöfn þeirra manna,
sem myndir velja í listaverka-
bækur, en ekki listaverkin sjá-lf.
Annars virðist óskiljanlegur
og næsta grunsamlegur, þessi
miikli áhugi herra Njarðvík á
því, að fólk kaupi ekki þessa
nýprentuðu og fögru málverka-
bók. Er hún þó bezta kynningin
atvinnulifsins og eftirspurnar*
aðstæður á vinnumarkaðnuim
hverju sinni.
Hvað sem slíkum rökum líð-
ur, er augljóst, að kaupgjalds-
samningar, sem gerðir eru án til
lits tl þeirrar miWu tekjuaukn-
ingar, sem á sér stað með öðrum
hætti og utan allra samninga,
hljóta að vera byggðir á veikum
grundvelli. í þessum efnum verð
ur ekki bæði sleppt og. haldið.
Sætti launþegar og atvinnurek-
endur sig við það, að veruleg
tekjuaukning eigi sér stað vegna
launaskriðs, er óhjákvæmilegt, að
minna rúm verði til kjarabóta
með hækkunum umsaminna
kauptaxta, ef það verður þá
nokkuð.
Að lokum er rétt að taka fram,
að á þetta vandamál er ekki
bent hér í því skyni að gera á-
kveðnar tillögur um afstöðu
samtaika launþega og atvinnu-
rekenda til þess. Tilgangurinn
er miklu fremur sá, að benda
á launaskrið, sem dæmi um eitt
þeirra vandamála, sem nauðsyn-
legt er að horfast í augu við af
fullri hreinskilni og raunsæi, ef
takast á að marka hér á landi
skynsamlega stefnu í launamál-
um, er orðið gæti öllum almenn-
ingi til varanlegra hagsbóta.
J. N.
Vísindaafrek
lidins árs
rœdd í torustugrein í New York Times
í PARÍSARÚTGÁFU bandaríska plánetu, sem sífellt er hulin
á listaverkium Ásgríms Jónsson
ar, sem hingað til hefur verið
prentuð, og er hreinn kjörgrip-
ur, en þó líklega með ódýrari
bókum miðað við útgúfukostn-
að. Ætti útgefandinn miklu frem
ur skilð lof en last fyrir slikan
stórhug, sem þessi útgáfa vitnar
um, því að með bókinni fær al-
menningur í hendur glæsilegt
verk, sem birtir list og æfikjör
Ásgríms með hugljúfum og á-
hrifamikium hætti.
Og furðulegast af öllu er sú
skoðun herra Njarðvík, að með
birtingu hinna snilldarlegu æfi-
þátta, sem skáldið Tómas Guð-
mundsson skráði, sé Ásgrímur
í rauninni að ritdæma sjálfan sig
samanber þessa tilvitnun. . . „A
Laxness þá að skrifa ritdóma um
sjááfan sig?“ Bftir því ætti
Halldór Laxness að ritdæma
sjálfan sig, ef Tómas Guðmundis-
son færði í letur eitthvað af því
sem drifið hefir á daga nóbels-
skáldsins á æviferli hans.
Slíkri áttavillu hæfir líklega
bezt þessi gamalkunna upphróp-
un, þegar menn stóðu alveg undr
andi yfir einhverju fárániegu: Ja,
margt er nú skrítið í kýrhausn-
um.
9. janúar 1963.
Bjarnveig Bjarnadóttir.
stórblaðsins New York Times
var fyrir nokkru fjallað um
merkustu vísindaafrek á liðnu
ári. Er þar fjallað um afrek á
sviði geimvísinda og læknisfræði.
Fer greinin hér á eftir í heild:
Árið 1962 verður í minnum
haft fyrir athyglisverða þróun
á sviði vísinda. Áhrifamestu af-
rekin, í augum almennings, voru
unnin af Bandaríkjunum og
Sovétríkjunum. Bandaríkin sendu
fyrsta geimfara sinn, Glenn,
ofursta, þrjá hringi umlhverfis
jörðu .Siðar fór Carpenter, sjó-
liðsforingi, þrjá hringi um jörðu
og loks fór Sohirra, sjóliðsfor-
ingi, 6 hringi. Rússar náðu betri
árangri, er Nikolayev, geimfari,
fór 64 sinnum umhverfis jörðu
á 94% klukkustund og Popovich,
er skotið var á loft degi síðar,
fór 48 hringi á 71 klukkustund.
Þótt Rússar héldu þannig for-
ystu sinni í því að senda geim-
fara á loft, þá unnu Bandaríkja-
menn tvo sigra á sviði geim-
vísinda. Fyrri sigurinn var unn-
inn er Telstar gervihnötturinn
var sendur á loft, en hann var
fyrsti hnöttur sinnar tegundar,
og bylting á sínu sviði. Síðari
sigurinn vannst, er Mariner n.
var sendur í 182 milljón miilna
ferðalag, sem tók 109 daga, til
þess að rannsaka Venus. Hann
sendi til jarðar fyrstu áreiðan
legu vitneskjuna úr 36 milljón
mílna fjarlægð, um þá dularfullu
skýjaþykkni.
Er unnið hafði verið úr fyrstu
skeytasendingunum kom í Ijós,
að Venus hafði ekkert segulsvið,
eða í mesta lagi svið, sem er um
5—10% að styrkleika á við segul-
svið jarðar. Eftir nokkrar vikur,
þegar úrvinnslu gagna hefur ver-
ið lokið, þá munum við hafa í
höndum meiri vitneskju um.
Venus, en hægt hefur verið að
afla með athugunum í þúsundir
ára á þeirri plánetu, sem næst
er jörðu.
Þýðingarmesta vísindaafrekið
af öllum, með tilliti til áhrifa á
þróun mannkyns, var unnið í
Bandaríkjunum, er vísindamönn-
um þar tókst að ráða rúnir ætt-
fræðinnar, þær sem ráða öllu
um arf frá einni kynslóð til ann-
arrar. Þar er fólgin von um það,
m.a., að hægt verði að ráða gátu
krabbameinsins og fjöldamargra
annarra hryllilegra sjúkdóma; að
hafa megi hönd í bagga með því,
á hvern hátt einstakir eiginleik-
ar dýra og plantna erfist, og
e.t.v. að takast megi að skapa
líf með aðstoð efnafræðinnar.
Róm, 10. jan. (NTB).
90 ÞÚSUND læknar á ttaliu
hófu á miðnætti í nótt tveggj*
daga verkfall til stuðnings
kröfum sínum um bætt kjör
og betri vinnuskilyrði.
Þoium ekki að deilur séu ieystar
í skjóli ofbeldis, segir Nehru
Nýju Delhl 9. jan.
(NTB-AP).
NEHRU forsætisráðherra Ind-
iands svaraði í dag bréfi, sem
honum barst frá Chou En Lai,
forsætisráðherra Pekingstjórnar-
innar, 30. des. s.l. Endurtók
Nehru í bréfinu, að hann væri
fús til þess að hef ja viðræður um
landamæradeilu Kina og Ind-
lands, ef Pekingstjórnin flytti
hermenn sína til stöðva þeirra,
sem þeir héldu 8. seþt. s.I.
í bréfinú segir Nehru enn-
fremur, að hann liti þannig á,
að landamæri Indlands séu enn
þau sömu og þau voru á meðan
að Bretar réðu yfir landinu. —
Kveður hann Indverja fúsa til
þess að hefja viðræður um um-
deilda hluta þessara landamæra,
en segir, að þeir geti ekki þolað
að slíkar deilur séu leystar
í skjóli hernaðaraðgerða og of-
beldis. Segir Nehru Indverja
því fylgjandi, að allar deilur séu
leystar á friðsamlegan hátt og
það gildi einnig um landamæra-
deiluna við Kínverja, þrátt fyrir
árásaraðgerðir af þeirra hálfu.
Það minnsta, sem Kínverjar geta
gert til þess að skapa skilyrði
fyrir viðræðum, sé að draga her-
menn sína til baka til stöðvanna
sem þeir héldu áður en þeir hófu
árásir á Indland 8. sept. s.l., segir
Nehru.