Morgunblaðið - 26.01.1963, Blaðsíða 13

I
Laugardagur 26. Janfiar 1963
MORGUNBLAÐIÐ'
13
Úndungarnir og velferðarmin
Eítir Sigurjón Bjömsson, sálfræðing
Þessi þýzki álftarsteggur kom til Reykjavíkur með m.s. Brú-
arfossi fyrir nokkru. Hann er gjöf Hamborgara til Reykvíkinga
og á að vera maki þýzku álftarinnar, sem hefur verið einmana
á Tjörninni, síðan steggi hennar drapst í fyrra.
ÞAÐ rná með sanni segja, að
menn hafi verið ólatir við að
skrafa og skrifa um eilífðarmál
in á þessum vetri. Og ekki ætlaði
ég mér að stuðla að frekari mál
tflóði, þótt ýmsum skeytum hafi
verið beint að mér, ef ekki hefði
gefizt sérstakt tilefni, sem ‘ég get
Ihvorki né vil ganga fram hjá.
Tveir spekingar, þeir Þorsteinn
Jónsson á Úlfsstöðum og síra
Benjamín Kristjánsson á Lauga
landi helguðu mér ritsmíðar sinn
daginn hvor í Morgunblaðinu
fyrir nokkru. Þeim greinum er
óþarft að svara nema að því er
varðar eina htla klausu í grein
síra Benjamíns. Þorsteinn skorar
að vísu á mig að sanna drauma-
ikenningu Freuds, en þvílíkum
barnaskap þarf ekki að anza.
Mér vitanlega hefur sú kenning
aldrei gert kröfur til að vera
skoðuð öðru vísi en sem tilgáta
og ekki veit ég hvaðan Þorsteini
kemur sú hugmynd að krefja
xnig um sönnun. Vangaveltur
eíra Benjamíns gefa heldur ekki
tilefni til umræðna. Þær mora
svo af vanþekkingu og rökvill-
um, að engu tali tekur. Fárán-
legt er til dæmis að sjá prest
rugla saman hugtökum eins og
trú og trúfræði, svo ekki sé
minnzt á orð eins og hugur og
sál, en merkingarmunur þeirra
virðist vera honum algjörlega
ókunnur. Þess háttar ritsmíðar
er einungis hægt að leiðrétta
eins og stíl, en ekki eru þær
gjaldgengar í umræðum um
veigamikil málefni. Það verður
Iblessaður klerkurinn að láta sér
lynda.
Það var einungis áðurnefnd
klausa í grein sira Benjamíns,
sem ég ætlaði að fjalla um. Eftir
mikil heilabrot um yfirskilvit-
leg fyrirbæri, s. s. fjarskyggni
o.fl., kemst hann að þeirri niður
stöðu, að mun gagnlegra væri, að
sálfræðingar legðu sig eftir dul-
Ifræði í stað þess að velta vöng-
um yfir því, -hvers vegna smá-
(börn væta rúm á nóttum. Ástæða
er til að ætla, að klerkur beini
þessari ráðleggingu til mín. Ég
skrifaði nefnilega smágrein um
þetta efni í uppeldismálaritið
Heimili og Skóla nú fyrir
skemmstu og geri ég ráð fyrir,
að hann sjái það rit. Ekki get
ég ætlað síra Benjamíni þann
skynsemisskort að halda, að sál
ifræðingar hér á landi velti ein-
göngu vöngum yfir ósjálfráðum
þvaglátum barna. Hann hlýtur
að vita, að sálfræðingar skrifa
um margt annað í uppeldistíma
xit þau, sem gefin eru út hér-
lendis. Það hlýtur að eiga að
skilja klausu hans þannig, að
sálfræðingar eigi yfirleitt ekki
að skipta sér af vandkvæðum
barna og unglinga, heldur skuli
jþeir helga alla krafta sína rann
sóknum á dulrænum fyrirbær-
um.
Þetta sjónarmið klerksins vil
ég staldra við, því að það er
merkileg heimild um viðhorf
mikilsmetins öndungs til velferð
armála þjóðfélagsins. Þegar ég
kom hingað heim til íslands fyr-
Ir liðlega hálfu þriðja ári og
byrjaði að starfa sem sálfræðing
ur, varð mér fljótlega ljóst
hversu geysilega mikil þörf var
orðin fyrir sálfræðilega aðstoð.
Verkefnin voru nálega ótæmandi
bæði á fjölda mörgum sviðum
uppeldismála og einnig hvað varð
aði sálræn vandamál fullorðinna
Hér þurfti að taka til höndum.
Og það var vissulega ekki nóg,
nð fáeinir sérfræðingar legðu sig
fram og störfuðu myrkranna á
milli. Það sem öllu fremur þurfti
var gagngert skipulag geðvernd
armála með hliðsstæðum hætti
og hér hefur verið gert í berkla
varnarmálum með ágætum ár-
angri. Þetta má þó ekki skilja
jþannig, að ég álíti að þjóðin
væri á neinum glötunarbarmi,
•iður ea svo. En vandamálin
voru að megin þætti dálítið sér
stæð. Hér höfðu orðið gjörbylt-
ingar á nærfellt öllum sviðum
þj óðlífsins og allt hafði komizt
á fleygiferð. Kynslóðin, sem nú
var orðin fullorðin og hafði vax-
ið upp í umróti stríðsáranna,
hafði ekki fengið það uppeldi
sem skyldi og bar þess greinilega
merki. Hana skorti ábyrgðartil-
finningu, hún var á margan hátt
kjölfestulaus og hún átti við~
margs konar innri vandamál að
stríða, sem skyggðu á heilbrigða
lífsnautn og farsæld. Þessi kyn-
slóð var nú órðin foreldrar og
greinilegt var, að henni var um
megn að gegna uppeldishlutverki
sínu sem skyldi. Auk þess komu
til mörg önnur vandamál, sem
ég hirði ekki að rekja. Sjáan-
legt var, að innan skamms myndi
rísa á legg ný kynslóð, engu bet
Sigurjón Bjömsson.
ur farin en sú fyrri, en mun fjöl
mennari og þannig myndi halda
áfram kynslóð eftir kynslóð með
sívaxandi hraða, unz vandamál
in væru orðin það viðamikil, að
ekki yrði við þau ráðið. Eg veit
hvílíkt stór vandamál geðvernd
armálin eru orðin hjá grannþjóð-
um okkar. Þar er fólksfjöldinn
orðinn það mikill, að engin leið
er að kippa erfiðleikunum burt
með rótum. Menn verða þar að
láta sér nægja að klóra í bakk-
ann og horfa á ölduna rísa sér
yfir höfuð. Átti að fara eins
hér? Það var ekki nauðsynlegt,
ef rétt væri á málunum haldið.
Ennþá er þjóðin það fámenn, að
unnt er að skipuleggja geðvernd
armál á verulega róttækan hátt.
Við eigum kost á því að ala upp
andlega hrausta og heilbrigða
kynslóð, ef við viljum færa okk-
ur möguleika nútíma geðvísinda
í nyt. Og við erum líklega eina
þjóðin á Vesturlöndum, sem
býðst slíkt tækifæri. Það kostar
að vísu stórt átak, en þó ekki
stærra en sem svari einni áburð-
arverksmiðju eða virkjun meðal
vatnsfalls. Það ættum við altj-
end að ráða við. En við verð-
um líka að athuga, að tækifær-
ið stendur ekki lengi. Innan
stundar er það, gengið okkur úr
greipum, því eins og kunnugt
er fjölgar þjóðinni mjög ört. Og
ég fer hér ekki með neinn
hræðsluvekjandi óþarfa áróður,
úm það ættu þeir vel að geta
borið, sem hafa svipaða aðstöðu
og ég til að skyggnast undir yfir-
borð þjóðlífsins. Enda höfum
við ekkert tækifæri látið ónotað
til þess að vara þjóðina við
þeirri hættu, sem fyrir dyrum
er. En það virðist lítinn árang-
ur ætla að bera. Allur þorri
fólks er sofandi, áhugalaus og
jafnvel andvígur viðleitni okkar.
Undanfarið höfum við t.d. mikið
reynt til þess að fá almenning
í lið með okkur til þess að safna
fé í lækningaheimili fyrir tauga-
veikluð börn. En slík stofnun
er mjög nauðsynleg. Það hefur
mætt sáralitlum skilningi. Á
sama tíma hafa íslendingar safn-
að stórfé handa bígistödddum
börnum í Alsír. Það er að sjálf-
sögðu bæði gott og fallegt og
sýnir vel hversu íslendingar eru
örlátir, þegar hjartað viknar. En
hvers eigá okkar eigin börn að
gjalda? Ef til vill þess að veikl-
un þeirra er sálræn? Ég þykist
hafa orðið var við mikla hræðslu
og öfgakennda andúð á öllu því
sem snertir sálrænar truflanir.
Fólk vill ekki vita af slíku. Það
afneitar erfiðleikimum hjá sjálf-
um sér og sínum nánustu í
lengstu lög og vill ekki láta
bendla sig við neinn áhuga á
þeim málum. Engu er líkara en
taugaveiklun sé skoðuð sem blett
ur á mannorði, en ekki sem
sjúkdómur. Nú er slík afneitun
vandamála alkunnugt fyrirbæri
alls staðar um heim og í sjálfu
sér ekki tiltökumál, því að skilj-
anlegt er, að menn afneiti því,
sem þeir eru hræddir við. Það
þarf alltaf kjark til þess að horf
ast í augu við sjálfan sig og sína
eigin galla. En með auknum skiln
ingi á orsakasamhengi andlegra
vandkvæða á sú hræðsla að
víkja. Þetta er þó alls ekki nægi-
leg skýring á því ástandi, sem
ríkir hér á landi. Hér er hræðsl-
an og andúðin meiri en eðlilegt
má kallast. Og hér á skilningur
og þekiking óvenjulega erfitt upp-
dráttar. Hvað veldur því? Smám
saman hef ég hallazt að þeirri
skoðun ,að orsökin liggi í hjá-
trúarkenndj'i. afstöðu þjóðarinn-
ar til sálréðnna fyrirbæra. Öld-
um saman hefur þjóðin lifað við
kynngimagnaða þjóðtrú. Og það
er furðu stutt síðan Mórar og
Skottur gengu hér í Ijósum log-
um, riðu húsum og sliguðu bú-
fé. Enn er fólk á lífi, sem hefur
séð Ijós í klettum og steinum
og fengið næturheimsóknir huldu
meyja. Sú trú er að vísu að
dvína, eða réttará sagt, hún hef-
ur tekið sér fínna og nýtízku-
legra gervi: andatrú. Draugam-
ir eru orðnir að öndum, sem
menn geta hitt að máli á miðils-
fundum. Síra Benjamin, sem oft
hittir naglann á höfuðið, gerði
skemmtilega grein fyrir þessum
samruna fornrar þjóðtrúar og
andatrúar í einni af langlokum
sínum í haust, er hann komist
svo að orði, að það væri mikill
fagnaðarboðskapur, að hinir
góðu gömlu íslenzku draugiar
væru raunveruleiki. Það er hjá
andatrúnni sem höfuðorsökin
liggur. Áratugum saman hafa
öndungar alið á því, að hið eina
og sanna hjálpræði sé fólgið í
því að fá „sannanir að handan“.
Þeir hafa soðið saman sína eigin
sálarfræði, sumpart eftir frásögn
um dramliðinna og sumpart með
því að tína til alls konar brot
úr vísindalegri sálarfræði, ein-
göngu eftir því sem bezt hent-
aði í þeirra kram. Og þeir hafa
einnig byggt upp sínar eigin
kenningar um orsakir og lækn-
ingu andlegra meina, sem auð-
vitað er helber heilaspuni frá
upphafi til enda. Má í þessu
sambandi minna á, að próf. Har-
aldur Níelsson taldi „djöfulæði"
sem orsök geðsjúkdóma stað-
reynd (Hví slær þú mig, II.,
bls. 168, Rvk., 1922). Öllum þess-
um flurðufræðum Ihefur verið
pundað á þjóðina um langa hríð
og virðist ekkert lát á. Það þarf
engan að undra þótt dómgreind
fólks, sem litla þekkingu hefur
fyrir í sálfræðilegum efnum,
slógvgist við þvílíkan áróður. Að
lokum verður allt jafn gott:
segularmbönd, voltakrossar
straumar og skjálftar og hvers
konar kukl, — og vísindalegar
lækningar nútímans.
í trúfrjálsu landi er mönnum
að sjálfsögðu heimilt að hafa
hvaða skoðanir sem þeir vilja
á framhaldslífi. Og er ekkert
við því að segja, þótt marga fýsi
að skyggnast yfir landamærin.
En illa hef ég skilið kristindóm,
ef ákefð manna í „sannanir að
handan“ heimilar þeim að sleppa
fram af sér allri ábyrgð sem
þjóðfélagsþegn. Það hlýtur ávallt
að vera fyrsta skylda okkar að
lifa eins og kristnum mönnum
sæmir, leitast við að láta gott
af sér leiða og bæta úr þeim
misfellum sem eru á manni sjálf
um og allt í kringum mann. Ég
hi'ka ekki við að halda fram, að
öndungar hafa brugðist þessari
skyldu sinni á vítaverðan hátt.
Hvenær hefur nokkur þjóðþrifa-
starfsemi sprottið upp af kukli
þeirra? Og skrif þeirra á þess-
um vetri sýna betur en nokkuð
annað hvernig þeim er innan-
brjósts. Hverju eru þeir að berj-
ast gegn? Því að íslenzka þjóðin
öðlist heilbrigðan skilning á sál-
Grímsstöðum, 23. ján.
SNJÓINN, sem hér féll um vetur
nætur, tók upp að mestu og síðan
hefur hér verið einmunatíð, snjó-
laust og stillt. Allar heiðar eru
hílfærar og farið er yfir Möðru-
dalsfjallgarð öðru hvoru, jafnt á
litlum bílum sem stórum. Muna
menn ekki jafn lítinn snjó á
þeirri leið og nú er..
Fólkið hefur notað sér góðviðr-
ið og brugðið sér á skemmtanir
í aðrar sveitír. Nýlega hélt Jón
A. Stefánsson í Möðrudal upp á
60 ára búskaparafmæli sitt, sem
VÖRUBÍLSTJÓRAR í Keflavik
hafa verið í verkfalli frá mið-
nætti sl. föstudagskvöld og á
samningafundi me sáttasemjara
ríkisins sl. þriðjudag náðist ekki
samkomulag með deiluaðilum. í
máli þessu er ekki deilt um
kaup og kjör bílstjóranna né
heldur snýst deilan um leigugjald
fyrir bíla þeirra, heldur kröfu
bílstjóra um að útgerðarmenn og
fiskkaupendur séu skyldir til
þess að taka bíla á vörubílastöð-
inni til aksturs, jafnv I þótt
verkefni séu ekki meiri en svo,
að þessir aðilar gætu annað þeim
með eigin bílum.
Málið er nú komið til sátta-
semjara ríkisins, og hélt hann
rænum vandamálum og geti far-
ið að vinna að því markvisst
og stefnufast að koma uppeldi
þjóðarinnar í viðunanlegt horf.
Þeim nægir ekki að fylla lands-
búa með háskalegum bábiljum,
heldur vilja þeir einnig hindra
aðra í því að vinna að sjálfsögð-
um mannúðarmáluim með því
að ala á tortryggni í garð þeirra
og reyna að gera störf þeirra
hlægileg. Hvað er ábyrgðarleysi
ef ekki einmitt þetta? Glegggsti
votturinn um þetta hörmulega
innræti er áðurnefnd klausa síra
Benjamins. Hún staðfestir í raun-
inni ekki annað en það sem ó-
beint hefur komið fram hjá öðr-
um öndungum. En þessi æru-
verðugi klerkur á þó heiðurinn
af því að hafa flumbrað því út
úr sér, sem hinir voru of blygð-
unarsamir til að segja upphátt.
er á þessu ári. Bauð hann fólki
víða að og skemmtu menn sér
við söng og dans lengi nætur, og
þágu höfðinglegar veitingar. Þess
má geta að í haust keypti Jón
fé og stækkaði bú sitt. Hann verð
ur 83 ára 22. febrúar nk.
í janúarbyrjun komu tvær ær
veturgamlar til bæjar óheimtar
af fjalli. Voru þær báðar frá
Grímstungu.
Hér hefur litlu verið eytt af
heyjum í sauðfé, en bændur gefa
síldarmjöl með beitinni.
• — Benedikt.
fund með deiluaðilum sl. þriðju
dagskvöld. Þar buðu vinnuveit-
endur bílstjórum sams konar
samning og Vörubílstjórafélagið
Þróttur í Reykjavík hefur við
viðsemjendur sína og gerður var
að afloknu sex vikna verkfalli
1961. Þessi samningur var einnig
boðinn bílstjórunum áður en
verkfallið hófst, en þeir höfnuðu
í bæði skiptin. Nýr sáttafundur
hefur ekki verið boðaður.
Nokkrir útvegsmenn, sem eng-
an bíl eiga, hafa samið við vöru-
bílstjórana, enda munu þeir
samningar litlu breyta í fram-
kvæmd, þar eð þeir aðilar not-
uðu eingönou bíla af vörubíla-
Stöðinni.
Einmunatíð á Fjöllum
Vörubílstjórar í
Keflavík í verkfalli
Deilan snýsf um hvort úfgerðarmönn-
um sé skylt að taka stöðvarbíla
)