Morgunblaðið - 03.03.1963, Blaðsíða 10

10
MORCUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 3. marz 1963
ELZTA BJÚRGUNARFÉLAG
í HEIM1130 ÁRA
í DAG á elzta björgunarfélag
í heimi, Em. Z. Svitzer björg-
unarféjlagið, 130 ára afmælL
Félagið var stofnað í Kaup-
mannahöfn 3. marz 1833.
Morgunblaðið sneri sér til
skömmu til Ársæls Jónasson-
ar, kafara, sem lengi starfaði
bjá félaginu sem yfirkafari.
Starfssvið Em. Z. Svitzer
hefur ekki aðeins verið Norð-
urlönd, heldur og Miðjarðar-
haf, Rauðahaf og allt Austur
tii Hong Kong, þar sem
stærsta björgunarskip félags-
ins Protector hafði lengi bæki
stöð sína. Emil Zeuten Svitzer
var prestssonur fæddur árið
1805 í Rerslef á Sjálandi. Hann
vatr sendur til Kaupmanna-
hafnar þegar hann var 14 ára
til þess að læra verzlun. 19
ára réði Svitzer 'sig til þekkts
kaupmanns, Jacobs Holm í
Ohristianshavn í Kaupmanna
höfn, en fimm árum síðar fékk
hann borgarabréf sem heild-
sali og tók þá að sér fyrir-
tæki H.E. Lange, sem hann
stjórnaði frá árinu 1830. 1833
réði hann til sín mjög þekkt-
an stýrimann, H.C. Larsen,
sem stofnar með honum björg
unarfélagið.
Fyrstu eignir fyrirtækisins
voru að sjálfsögðu seglskip.
Dælur voru handdrifnar og
lytftitækin talíur að þeirwa
tíma sjómannssið og handafl
notað til alls. Björgunarstörf
voru hjartans mál félagsins
og fylgdust þeir mjög vel
með öllum nýjungum, sem að
gagni mættu koma . Fyrstu
vélknúnu tækin voru gufu-
dælur. Árið 1837 fann Ágúst
Siebe upp kafarabúninginn
og fimm árum síðar fékk
Svitzer sér öll fullkomnustu
kafaraáihöld, sem þá voru til,
en allt björgunarstarf byggð-
ist meira eða minna á kafara-
vinnu og véldælum.
Etatsrád Em. Z. Svitzer
Athafnasvæði björgunarfé-
lagsins var til að byrja með
dönsku sundin, en þau voru
þá ólagfærð og grynningarnar
etoki merktar á nein kort, svo
otft varð björgunar þörf á
þeirri fjölförnu sjóleið. Brátt
Sjs. Colombo frá Genúa, sem strandaði við Planiervitann 10 míl-
nr utan við Marseille. Freyja, skip Svitzers, bjargaði Colombo
12, júní 1931 og tók Arsæll Jónsson þátt í því starfi.
kom að því, að fyrirtækið
færði út kvíarnar, keypti
fleiri skip til björgunar á
Stóra-Belti og við hina löngu
og hættulegu strönd Vestur-
Jótlands. Þannig var stofnað
til björgunarstöðvar í Korsör
og í Frederiikshavn. Síðar voru
slíkar stöðvar stofnaðar einnig
í Tyborön og í Esbjeng. í björg
unarstarfseminni var mjög
mikilsvert að hafa bækistöðv-
ar á sem flestum stöðum, því
á mestu reið að koma sem
fyrst á strandstaðinn. Þess
má geta, að þá voru póstferð-
ir til og frá Kaupmannahöfn
aðeins vikulegar. Einnig var
nauðsyöiegt fyrir björgunar-
félagið að koma á fót upplýs-
ingaþjónustu og umboðs-
mönnum.
Með árunum 6x fyrirtækið
úr grasi og margir dugmiklir
menn eins og t.d. Frederik
Stage tengdust starfseminni,
sem þá var orðin nauðsynleg-
ur liður í verzlun og sam-
göngum á sjó.
Eftir því sem skipin stækk
uðu og gufuvélar ruddu sér
almennt til rúms efldist á-
huginn og þörfin á að endur-
nýja og bæta björgunarflot-
ann og tæki háns.
Á árunum 1870 stóð athafna
lífið í Kaupmannahöfn í miM
um blóma og var þá skiln-
inguf slíkur á starfsemi björg
unarfélags Svitzen, að árið
1872 var það gert að hluta-
félagi, sem margir stó'ðu að.
Hinn kunni bankastjóri Pri-
vatbanken í Kaupmannahöfn,
C.F. Tietgen var fyrsti stjórn-
arformaður hlutafélagsins, en
Svitzer varð forstjóri og fékk
hann í laun 2% af brúttótekj-
unum sem þá voru 4000 ríkis
dalir.
Strax eftir stofnun hluta-
félagsins undir formennsku
Tietgens var samið um bygg-
ingu fleiri björgunarskipa h’já
Burmeister & Wain, og ekk-
ert til sparað að gera þau
sem bezt úr garði. Hið stóra
björgunarskip, Kattegat, var
byggt 1872, Drogden, 1873, og
Fredrilkshavn 1875. Félagið
hélt átfram að færa út kvíarn-
ar og árið 1884 er björgunar-
skipið Em. Z. Svitzer, sem
ætlað var til björgunarstarfa
erlendis, byggt.
Árið 1881 var mikilhæfur
liðsÆoringi Otto Heckscher úr
danska sjóhernum ráðinn til
félagsins, en hann hafði kynnt
sér og starfað við félagið í
átta ár. Var honum falin stjórn
björgunarskipsins Em. Z. Svitz
er með fasta bækistöð í Mar-
seille. Fékk hann brátt mik-
ilvæg. verkefni,'bæði við suð-
lirströnd Frakklands og víðs-
vegar um Miðjarðarhafið og
var það upphafið að hinni
miklu útþennslu félagsins . í
Miðjarðarhafi og alla leið til
Hong Kong, og var þá hafizt
handa um að byggja skip, sem
síðan voru send til bækistöðva
Stórviðburður í Skagafirði
Björgunarskipið Geir, sem hér var á árunum 1909 til 1925.
í Lissabon, Gibraltar, Kon-
stantínopel, Súez, Aden og
Hong Kong. Var þá svo komið
að björgunarstarfið á þessum
aðalsiglingaleiðum var svo að
segja alveg í höndum félags-
ins, og litu ýmsir í nágranna-
löndunum Svitzerfélagið
nokkru öfundarauga. Var haft
á orði hvort Danir væru að
koma á nýjum Eyrarsunds-
tolli. Brátt toom að því að
Svíar, Norðmenn og Þjóðverj
ar létu tiíl sín taka á þessu
sviði í samikeppni við Svitzer,
sem kaus þann mótleik að fara
samningaleiðina og kom hann
á fót þeim samningsgrund-
velli, sem enn stendur.
★
Hin víðtæka starfsemi Svitz
erfélagsins stendur enn með
miklum blóma og er þess
skemmst að minnast björgun-
ar félagsins á sokknum skip-
um í Súezskurðinum. Frá því
að gufuskipin voru tekin í
notkun og hin víðtæka utan
ríkisstarfsemi félagsins hófst,
hefur stjórn fyrirtækisins
aðallega hvílt á herðum Otto
Hectosdher, C.F. Silfverbeng
og Hector Kiær. Núverandi
forstjórar félagsins eru Godt
Bengtsen og Svend Fage-Pet-
ersen og núverandi stjórnar-
formaður er kommandör dir-
ektör Rostock-Jensen.
Geta má þess, að íslend-
ingar hafa notið góðs af starf
semi félagsins, enda hefur það
frá byrjun haft skip við vest-
ur- og norðurströnd Noregs,
og eftir aldamótin setti fyrir-
tækið á stofn fyrstu bækistöð-
ina hér á íslandi, en það var
ekki fyrr en eftir 1905 að
björgunarskipið Svava var
sent hingað. Þá voru sam-
göngur við fsland mjög strjál
ar og varð að hafa allan
hugsanlegan útbúnað um borð
í Svövu frá Kaupmanna-
höfn, smátt jafnt sem stórt,
þvi að hér var ekkert að
fá. Þess vegna réðist
félagið í byggingu fullkomins
björgunarskips með öllum ný-
tízku tækjum, sem þá var völ
á, og má geta þess að fyrstu
þrýstilofsverkfæri, sem til ís-
lands komu, voru um borð 1
því. Skipið hlaut nafnið Geir
eftir fyrsta þilskiptútgerðar-
manni á íslandi, Geir Zoega.
Geir bjargaði hér mörgum
skipum og aðstoðaði marga
báta. Sérstaklega má minnast
á Vestmannaeyjabátinn, sem
kominn var í brimgarðinn við
austurströnd fslands, þar sem
Geir bjargaði áhöfn frá bráð-
um dáuða og bátnum frá votri
vistarveru á hafsbotni.
Á seinni árum hefur tala
kafara í þjónustu björgunarfé-
lagsins að staðaldri verið
milli 20 og 30 og hafa í þeirra
hópi verið þrír íslendingar.
Þeir hafa allir orðið yfirkaf-
arar. Þessir menn eru: Sigurð-
ur Sigurgeirsson frá ísafirði,
sem réðst til félagsins um
1880, Þórður Stefánsson, síðar
yfirverkstjóri í slippfélaginu í
Reykjavík, og Ársæll Jónas-
son. Þessu merka björgunar-
félagi hefur vegnað mjög vel
öll þessi ár og óskum við því
til hamingju með daginn.
Laugardaginn 23. febrúar varð
Jón Björnsson bóndi, söngstjóri
og tónskáld á Hafsteinsstöðum
í Skagafirði 60 ára. Þennan dag
var margmennt í 'Biíröst á Sauð-
árkróki þar sem karlakórinn
Heimir bauð Skagfirðingum til
veglegs fagnaðar í tilefni afmæl
is söngstjóra síns og 35 ára af-
mælis söngfélags þeirra. Heimis.
Sr. Gunnar Gíslason, formaður
kórsins, stjórnaði hófi þessu af
skörungsskap. Hann bauð utan-
héraðsmenn sérstaklega vel-
komna, þá Hermann Stefánsson,
formann Geysis á Akureyri, Ás-
kel Jónsson söngstjóra á Akur-
eyri, Xngólf Ástmarsson biskups-
ritara, stjórnanda og stjórn
Karlakórs Bólstaðahlíðar og þá
einnig allan þann mitola mann-
fjölda, sem þarna var saman
kominn.
Halldór Benediktsson á Fjalli
rakti þá sögu karlakórsins Heim-
is þessa óskabarns Skagfirði.iga.
Það má segja að kórinn sé arf-
taki Bændakórsins Skagfirzka,
sem var landskunnur á sínum
tíma. Heimir var stofnaður að
Húsabakka 28. desember 1928 af
10 mönnum og eru ennþá starf-
andi í kórnum 4 af stofnendum,
þeir Jón Björnsson söngstjóri,
Halldór Benediktsson Fjalli.
Björn á Krithóli og Björn í
Reykjahlíð. Voru þessir menn
heiðraðir við þetta tækifæri með
gjöfum frá kórnum. Fyrsti söng-
stjóri kórsins var Gísli Magnús-
son frá Frostastöðum og^síðan
stuttan tíma Pétur Sigurðsson
Sauðárkróki, en 1929 tók Jón
Björnsson við stjórn hans Og hef-
ir æ síðan leyst þetta mikla
starf af hendi. Getur enginn, sem
ekki þekkir til ímyndað sér hve
mikið starf hann hefir lagt fram
við raddæfingar, samæfingar og
annað, er kórinn þurfti, til að
verða það sem hann er nú. Vit-
anlega hefir gengið á ýmsu fyrir
þeim, félagarnir komizt niður í
12, en eru nú nær 40 með úrvals
röddum, og sagði fróður ræðu-
maður í þessu hófi að líklega
hefði enginn kór á landinu eins
marga einsöngvara og Heimir.
Heimir er búinn að veita mörg-
um ánægjustund því að um 140
opinbera konserta hefir hann
háldið. Um 140 söngmenn eru
búnir að starfa í kórnum, mest
bændur og búaliðar, og eru nú
starfandi í kórnum menn á öll-
um aldri Utan frá Vík í Staðar-
sveit og fram að Hofi í Vestur-
dal, sem er um 60 km leið. Það
er líka táknrænt um sönghæfni
Skagfirðinga að þændur skuli
geta haldið upp um 80 manna
karlakórum og svo munu vera
að auki 6 blandaðir kórar
(kirkjukórar). /
Eins og gefur að skilja vap
mikið sungið á þessu afmælis-
hófi bæði af Heimi, sem söng
fjölda af lögum sem þökkuð
voru með dynjandi lófaklappi
áheyrenda. Þarna kom einnig
fram tvöfaldur kvartett, sexa
söng nokkúr lög með ágætum.
Kaffi var drukkið samhliða söng
og ræðum og mátti því segja a3
gestir fengju þarna bæði andlega
og líkamlega saðníngu. Nokkup
lög voru einnig sungin af öllum
viðstöddum og vantaði þar ekkj
söngstjórn því að 5 söngstjóra*
voru þarna mættir, sem stjórn*
uðu þessum ailmenna söng til
skiptis.
Framhald á bls. 1T.
%