Morgunblaðið - 23.03.1963, Blaðsíða 13

Lau|%irdagur 23. marz 1963
MORCV1SBL4ÐIÐ
Stöðugur vörður
um heill Islands
ÞVÍ FER fjarri, að á mínu
færi sé að gera grein fyrir marg-
þætfcu eðli Valtýs Stefánssonar
og orsökum þess, að hann varð
sá snillingur í ritstjórn og blaða-
mennsku, sem öllum kemur nú
saman um að hann hafi verið.
Eftir þrjátíu ára náin kynni, lang
ar mig samt að leiðarlokum til að
reyna að lýsa nokkrum af þeim
eiginleikum, sem ég hygg, að
miklu hafi ráðið um afrek hans.
Má þá fyrst geta þess, að Valtýr
var næmari fyrir umihverfi sínu
en flestir aðrir. Sá næmleiiki var
svo mikill, að hann sá stundum
það, sem aðrir ekki sjá. Um þau
efni fjölyrti hann aldrei, en hann
sagði mér, vantrúuðum á þá
hiuti, þau dæmi, stað og stund,
að fráleitt var að efast um full-
vissu og sannsögli hans sjálfs.
Þótt með öðrum hætti væri,
lýsti óvenjulegur næmleilki sér
ekki síður í minningum hans frá
bernskustöðvunum, hinu stóra
skólaheimili á Möðruvöllum í
Hörgárdal. Þaðan minntist Val-
týr margra. Á góðri stund hafði
hann gaman af að taka lagið
með forneskjulegum hætti eins
og afi hans, gamli Stefán á Heiði.
Enn hugstæðari var honum þó
e.t.v. hinn fjölvísi fræðimaður,
Ólafur Davíðsson, sem reyndist
þeim systkinum, Huldu og Valtý,
er ætíð voru einkar samrýnd,
óþreytandi uppfræðari. Mest mat
þó Valtýr foreldra sína. Sjaldan
heyrði ég meiri gleðihreim í
rödd-Valtýs en þegar hann sagði
mér frá því, að dóttursonur sinn
hefði verið skírður Stefán. Því
nafni vildi Valtýr halda við.
Faðir hans, Stefán skólameistari,
var af ýmsum talinn fremsti
kennari sinnar samtíðar, bæði
sem skólamaður og alþýðufræð-
ari í sérgrein sinni, grasafræð-
inni.
Oft minntist Valtýr einkavin-
ar föður síns, dr. Valtýs Guð-
mundssonar, sem hann var sjálf-
ur heitinn eftir. Á Kaupmanna-
hafnarárunum var Valtýr yngri
ætíð mjög handgenginn nafna
sínum, og dáði hann ekki sízt
fyrir það menningarstarf, sem
hann hafði unnið með útgáfu
Eimreiðarinnar. Það er engin til-
viljun, að þeir þrír menn, Stefán
skólameistari, Ólafur Daviðsson
og dr. Valtýr, sem Valtýr Stef-
ánsson fékk mestar mætur á í
uppvexti sínum, skyldu aliir
skara fram úr í áhuga um að
fræða aðra. En til þess að fræðsl-
an verði einhvers nýt, verður
fræðarinn sjálfur að vera ólatur
við að læra og öðlast mörg á-
hugamál, svo að hann geti ausið
af sírennandi fróðleiksbrunni.
Þann eiginleika hafði Valtýr
Stefánsson lengst af flestum
fremur.
Að sjálfsögðu jók það á víð-
sýni hans og alhliða áhuga, að
hann kvæntist merkri og gáfaðri
listakonu, Kristínu Jónsdóttur.
Frú Kristín var ekki einungis
ágætur málari heldur og óvenju
mikill og sterkur persónuleiki,
sem hlaut að hafa rík áhrif á
alla þá, er henni kynntust. Valtýr
veitti henni færi á að njóta sín
jafnframt því, sem hún var hon-
um ómetanlegur styrkur. Sam-
búð þeirra var slík, að bæði uxu
af.
Valtýr taldi sér ekki til minnk.
unar að læra af öðrum né sækja
ráð til annarra. Hann þóttist
aldrei vera sjálfum sér nægur,
en mestur varð hann þó af sjálf-
um sér.
Undir hæglátu yfirbragði Val-
týs leyndust andstæður, sem urðu
honum til aukins afls. Hann virt-
ist jafnvel á léttasta skeiði vera
fremur seinfara, en þó var það
eitt af einkennum hans umfram
aðra blaðamenn, að hann kunni
rétt viðbrögð við vaxandi hraða
og notaði hann þau blaði sínu til
framdráttar. Hann vitnaði til þess
að nú dygði ekki sama seinlæti
og á dögum Klausturpóstsins,
heldur yrðu menn ætíð að vera
við því búnir að fylgjast með
fréttum jafnóðum og þær gerð-
ust. Þessa kröfu gerði hann eink-
um til sjálfs sín. Á mannamót-
um var hann vanur að setja á sig
eða skrifa niður það, er fionum
þótti fréttnæmt, og ólatur var
hann ætíð að leggja land undir
fót, ef verulegra tiðinda var að
vænta.
Vinnuskilyrði Valtýs við Morg-
unblaðið voru öll önnur en starfs-
menn þess eiga nú við að búa.
Bygging Mórgunblaðshússins var
eitt af þeim verkum, sem hann
lagði mest kapp á, en heilsa
hans var á þrotum, þegar þang-
að var flutt, svo að hann gekk
þar aldrei' að daglegum störfum
með sama hætti og hann hafði
áður gert. Þangað til hafði hann
verið vakinn og sofinn yfir blað-
inu. Ef hann var heima hjá sér
eða brá sér til kunningja sinna,
var hann stöðugt í símanum til að
fylgjast með og segja fyrir verk-
um. Það bar t.d. eitt sinn við, að
Valtýr hafði síðari hluta dags
verið með erlendum kunningjum
sínum, en leit til mín um kvöld-
ið, sat þar og rabbáði. Allt í
einu rankaði hann við sér og
mundi eftir, að hann átti óskrif-
uð eftirmæli, sem hann hafði lof-
að að koma skyldu í blaðinu
morguninn eftir. Hann brá sér í
símamn og sagði fyrir grein,
sem birtist daginn eftir, vel orðuð
eins og bezt mátti vera.
Starfsþrek Valtýs og áhugi var
með eindæmum. Hann kunni og
vel að sjá hag sínum borgið á
veraldarvísu en var laus við f jár.
hyggju og ágirnd. Einu sinni
Framh. á bls. 14
^tÁiftýr +Stej^c
ctnóóon
Starf þitt fullsáinn akur, opin nyika
orðin sem hugur þinn greypti fallvöltu letri.
En stjörnum þíns gjöfula lífs var ei leyft að blika
og Ijóð þinnar ævi fylltist helköldum vetri.
Dulskyggn augu þín minntu á Mímisbrunna
svo 'margslungin vizka og fegurð var tengd þeirra glóðum.
Þú trúðir á jörðina, vissir: æskan mun unna
ilmandi skógi sem vex ekki aðeins í Ijóðum.
Að fordæmi þínu við felum moldinni vörðinn
um fjallbúans tign, hann vakir þó enn og biður
að vori aftur, frækorn falli í svörðinn
frjóvgi þitt land. Og þá setur jökullinn niður.
Vertu nú sæll, þótt sjónum okkar sért falinn
þú sáir til frelsis og nýrra skóga í dalinn.
II
íslands hefur sortnað sól
sá hefur kvatt og farið
sem nakið landið leiddi í skjól,
af Iöngum vetri barið.
Höndin þín var hlý og góð
hlúði að öllu smáu,
hugsjón þín, þitt líf og Ijóð
land sem fæstir sáu:
hvítir jöklar, hraun og tún
lieiðin nepjukalin,
en ilmgrænn skógur, björk á brún
breiðist niður dalinn.
Þar sem liggur lamið grjót,
Ieifar af jökulspori,
vildirðu festa fagra rót
og fylla dalinn vori.
Þannig voru öll þín ár
ást á grænum hlyni.
Nú þakkar ísland, sveitin sár,
sínum bezta vini.
Matthías Johannessen
IUinningar- og kveðjuorð
A betri samstarfsmann
verður vart kosið
SKÖMMU áður en ófriðurinn
mnikli brauzt út komu hingað til
lands nokkrir danskir ritstjórar,
til þess að kynnast landi og lýð.
Fóru þeir meðal annars norður
í land, og var Valtýr Stefáns-
eon, ritstjóri, með þeim. Að
íerðalokum hitti ég nokikra
þeirra að máli. Létu þeir mikið
af förinni. Virtist mér þeim vera
þrennt hugstæðast: fegurð lands
ins, gestrisni þjóðarinnar og al-
Ihliða þekiking Valtýs Stefánsson-
ar. Það stæði alveg á sama, sögðu
þeir, hivort spurt væri um jarð-
fræði, girös og gróður Íslands
eða sögu þjóðarinnar í fortíð og
eamtíð eða hvað annað, sem
varðaði land og þjóð:
„Allt veit þessi Valtýr ykk-
ar.“
Mér þótti væn-t u-m þessi orð.
Fyrir því man ég þau. Þau voru
eönn.
Þekiking Va-ltýs Stefánssonar á
Öllu því, sem íslenzkt er, var
imikil og stóð föstum fótum. Hann
var alinn upp á heimili mennt-
aðra og mikilhæfra foreldra,
sem á þeim árum réðu ríkjum
á höfuðmenntasetri Norðurland-s.
Þar fékk þessi gáfaði og fróð-
leiksfúsi drengur svör við fyrstu
láðgátum umhverfisins og þar
varð sjóndeildarhringurinn stöð-
ugt víðari og stærri. Hon-um var
forvitnin — löngunin til að vita
skil á sem flestu — í blóð bor-
in. Og alltaf h-élt hann áfram að
leita og finna, al-la ævina meðan
heilsan entist. Þess vegna varð
hann einn fróðasti og fjölmennt-
eðasti Íslendingur sinna-r samtið-
ar.
Valtýr var ekki mælskur mað-
ur og sjald-an fylgdi kynngikraft-
ur skrifum hans. Honum lét bezt
að skrifa talmálið, sem líka naut
eín einkar vel í viðtölum hans
og mannlýsingum, sem ein
imundu nægja til að geyma n-afn
hans um ókomna tíma, þótt engu
öðru væri til að dreifa.
Allajafnan fór Valtýr Stefáns-
■on sér að engu óðslega og stund
um virtist hann flýta sér með
hægð, þótt afköstin vitnuðu um
hið gagnstœða. Oft undruðust
kun-nugir dagsverk hans. En
sannleikurinn er sá, að hann var
vinnuforkur þegar hann vann að
hugðarefnum sínum, el'la hefði
hann heldur ekki annað því, sem
eftir hann li-ggur.
Va-ltýr Stefánsson var áhrifa-
ríkur maður, sem komið hefir
víða við og sumpart mótað sögu
Islands síðustu áratugina. Kom
hvorttveggja til, að hann hafði
lifandi áhuga á flestu, sem mest
varðaði þjóðina, jafnt á sviði at-
hafnalífsins sem m-enntunar henn
ar og menningar í víðtækasta
skilningi, og svo hitt að á sín-
um beztu starfsárum kom hann
sér smátt og smátt upp einskon-
ar ein-kaútvarpi, sem da-glega
flutti þjóðinni greinargóðar inn-
lendar og erlendar fréttir ásam-t
þeim boðskap, sem honum og
samherjum hans hvérju sinni lá
á -hjarta.
Auðvitað eru það fleiri en Val-
týr Stefánsson, og þá a-lveg sér-
staklega vinur hans og áratuga
starfsbróðir, Jón Kjartansson,
sem gert hafa Morgunblaðið að
steersta og lang áhrifaríkasta og
rnest virta blaði landsins. En
blaðið, sem tæplega nokkur ís-
lendingur telur sig mega án vera,
er að langsamlega mestu leyti
beint og óbeint verk Valtýs Stef-
ánssonar.
Valtýr Stefánsson gerði Morg-
unblaðið að risa íslenzkra blaða
og Morgunblaðið er lifandi sönn-
un þess, að sjálfur var hann ris-
inn í hópi íslenzkra blaðamanna.
Valtýr Stefánsson hefir skilið
eftir sig svo mörg spor, að glögg
um sagnaritara verður ekki
skotaskuld úr að rekja slóð hans,
þótt þeir heltist úr lestinni, sem
bezt þekkt-u hann. En það m-un
einhuga álit okkar, sem vináttu
hans áttum og með honu-m unn-
um í áratugi, að á betri samstarfs
mann verði vart kosið, því að
hann var hugkvæmur, tillögu-
góður, meining-arfastur, en sam-
vinnuþýðuir, Ólafur Thors.