Morgunblaðið - 27.04.1963, Blaðsíða 9

Laugardagur 27. apríl 1963
MORGUNBLAÐIÐ
9

Með fiskimönnum
NORÐMENN hafa frá önd-
verðu verið mikil fiskveiðiþjóð.
Snemma á öldum hófu þeir út-
flutning á fiski, skreiðarverkuð-
um, og notuðu hann sem gjald-
imiðil í viðskiptum við aðrar
þj óðir.
• Út frá hinni óralöngu strönd
Vestur-Noregs eru mikil fiski-
grunn, og voru göngur á þau
iöngum harla árvissar, þótt út
af gæti á stundum borið um
aflasæld. En einn var þó sá stað-
ur við vesturströnd Noregs, þar
sem heita mátti að eigi brygðist
gnægð fiskjar upp úr áramót
um, og áttu menn því að venj-
ast, að þar héldist uppgripaafli
óslitið um fjögurra mánaða skeið
é ári hverju. betta var í Vest-
tfiirði við Lótfóten. Fiiskgöngur
Iþessar komu norðan úr Berings-
Þetta eru menn, sem stunda
ýmiss konar atvinnu á öðrum
tímum árs, fæstir þeirra stunda
fiskveiðar árlangt Þegar flest
var nú í seinni tíð munu hafa
verið við veiðar þar á vertíð
30 þús. manns á 5000—6000 bát-
um. Árin 1946 og 1947 var tala
þeirra komin ofan í 20 þús., 1962
í 9,600, en á yfirstandandi vertíð
er tala þeirra komin ofan í 7600
og bátatalan niður í 2021, eða rúm
lega % af því, er þeir voru flest-
ir. Þó er rýrnun aflamagnisins
hlutfallslega enn meiri.
Þessi vertíð er sú rýrasta
það sem af er, sem sögur fara
af. Við áttum tal við menn, sem
voru fjórir á bát og stunduðu
handfæraveiðar. Afli þeirra þann
dag var 50 kg. Við komum inn
í beitingaskúr, þar sem verið
Frá Svolver
Ihafi og jafnvel Hvitahafi og er-
indi fisksins í Vestfjörð var að
Ihrygna þar. Að lokinni hrygn-
ingu hvarf fiskurinn aftur af
miðunum til heimkynna sinna
á úthafsslóðum. Eins er það með
Ihrognin. Þau berast, er frá líður
Ihrygningunni, með straumnum
út úr Vestfirði og norður með
landi til þess hitastigs í hafinu,
eem hentar fiskseiðunum til vaxt
ar og þroska.
Áður fyrr, meðan Norðmenn
ibjuggu við fábreytta og einhæfa
atvinnulháttu, voru fiskveiðgrnar
við Lófótein svo ríkur þáttur í
lífsafkomu þjóðarinnar, að þe«s
eáust skjótt merki í afkomu
manna hvarvetna í landinu, ef
misbrestux varð á þessum veið-
um. Gamalt máltæki í Noregi
eegir, að aflaibrestur við Lófót-
en ségi til sín á aðalgötu Osló-
borgar, sem kennd er við Kari
Jólhann.
Nú á siðari árum hefir orðið
mikil breyting á atvinnuiháttum
Norðmanna. Eins og nú er kom-
ið eru þeir langt frá því að vera
efnahagslega jafnháðir fiskveið-
unum og áður var. Kemur þetta
eér vel ,því mikill og vaxandi
aflabrestur hefir verið þar um
ekeið, og má segja, að misæri í
þessu efni taki jafnt til þorsk-
veiða og sildveiða. Þeir, sem fisk-
veiðar stunda við Lófóten, hafa
ekki farið varhluta af þessu frek
ar en aðrir. Síðari árin hefir
einnig þar mjög dregið úr afla,
enda fæikkar þeim ár frá ári,
eem þangað leita til aflafanga.
En svo langt sem sögur ná, hafa
aðkomumenn við veiðar þar
ávallt verið í meirihluta. Þeir
koma allir á sínum eigin bátum
og dveljast þar lengri eða
•kemmri tim® af vertíðinni
var að beita línu. Hún var úr
nyloni, bæði lóðarás og taumar.
Var lóðarásinn hvergi nærri
jafngildur og nylonfærin, sem
notuð eru hér í Faxaflóa. Þeir
beittu rækjum, sem aflað var
suður í Þrándlheimsfirði, og kost-
aði kg. af þeirn 7,50 kr. norskar
eða 45 kr. íslenzkar. Sögðu beit-
ingarmenn þessir, að aflinn borg-
aði ekki beituna.
Við ferðafélagarnir forum útf á
miðin einn daginn, sem við
dvöldumst í Lófóten og vorum
í þeirri sjóferð til kvölds. Við
fengum far með fiskirannsóknar-
bát, sem var um 60 smálestir
að stærð. Hann sigldi um megin-
hluta fiskveiðisvæðisins, og sá-
um við hvernig miðunum er
skipt. Afli var mjög tregur og
handfæraibátarnir kipptu enda-
laust. Á einum stað, nærri landi,
var komin allmikil benda stærri
og smærri báta, Mklega um 50—
60 að tölu. Dýpið var þarna 30
faðmar, og var þó örskammt til
lands. Lítill var aflinn. Einn
netabátanna, sem þarna voru,
fék þó allgóðan afla.
Það var kallað að menn færu
í bendur hér við Faxaflóa á ára-
bátatímanau, þegar skip, þar
sem beitt var rækjum og ávallt
legið við fast, hnöppuðu sig
saman í þéttar raðir og lágu
næstum borð við borð. Þetta
þótti oft fiskisælt. Þarna safn-
aðist saman mikill niðurburður
af grásleppuhrognum, sem hrísl-
uðust af önglinum við kipping-
una og dreifðust í allar áttir.
Voru þá oft hatfnar viðræður
milli skipverja og kallazt á eins
og raddstyrkur náði til, og var
orðbragð í þeim samtölum ekki
alltaf heflað. „Það er landsynn-
ingskjaftur á þér í dag“, hraut
máske út úr einhverjum, sem
fekk þá viðlíka andrjkt svar um
hæl eins og t.d. þetta: „Éttu
hann sjálfur". Það var í svona
félagsskap, sem Jón stormur
sagði við Eyjólf hoppatrítil:
„Mér þykir hann vera farinn
að ganga upp á trítilinn". En
Eyjólfur svaraði í sömu andrá:
„Já, það er sýnilegt að það er
stormur í aðsigi“. Svo var eng-
anveginn örgrannt um, að að því
gæti rekið, að skipverjar sprettu
á kvið á fiski og tækju að hefja
gotukast á milli skipanna. Það
var engin háttprýði í þessum
sviptingum og þeir urðu illa út-
leiknir, sem orðið höfðu skot-
mark í þessu gotustríði. En allt
var þetta græskulaust gaman,
enda gleymf og grafið að degi
loknum. — Þetta er nú útúrdúr,
en ég rifja þetta upp til þess
að gera grein fyrir því, hvað í
orðinu benda felst, fyrst það
hraut úr pennanum.
í fiskirannsóknarbátnum voru
tvö nylonfæri. Var þeim rennt.
Það hljóp á annað færið og inn-
byrtur var þorskur, sem vó 12
kg. Hann var strax soðinn og
étinn upp til agna með öðru
góðgæti, sem þar var á borð
borið. Ekkert gerðist annað sögu-
legt í þessari ferð, en við vor-
um fróðari eftir að sjá athafnir
sjómanna á þessum fornírægu
fiskislóðum. Ekki var kveikju-
legt á miðunum. Þar var eng-
in fuglsferð sjáanleg, hvorki
íbvítfugl né svartfugl. Gott veð-
ur var um daginn og komið logn
að heita mátti, þegar í land var
komið.
Flotinn, sem þarna var að veið-
um, var mjög sundurleitur.
Neta- og línubátarnir flestir voru
á að gizka 40—60 smálestir að
stærð. En auk þeirra var þarna
mikili grúi smærri báta, sem þó
voru allir með þilfari. Mikið er
Svolvær, stærsti bærinn á Lofotensvæðinn
af bátúm 5—10 smálesta, og eru
flestir bátanna af þessari stærð
frambyggðir, sem kallað er. Á
þessum bátum flestum eru 2—3
menn. Þó var nokfcuð um það,
að eigi væri nema einn maður
á báti. Á öllum bátum, stórum
og smóum, eru litlir trébátar
af vatnabátagerð. Var þeim skot-
ið upp á rönd í minnstu bátun-
um, þannig að sem minnst færi
fyrir þeim. Þessir litlu þilfars-
bátar skjótast með atflann til
þeirra verstöðva, sem næiatar
eru hverju sinni, því allsstaðar
eru fiskkaupmenn. Það er al-
gengt, að skipverjar sofi í bát-
unum og eldi þar ofan í sig. En
í öllum verstöðvum er þó mik-
ið af verbúðum, þar sem sjó-
menn hafa bækistöð sína. Eru
þéssar verbúðir vistlegar og var
í þeim, sem við sáum, umgengni
öll með menningarbrag.
Mikið er rætt um það norður
þar hver muni vera orsök sí-
þverrandi aflabragða. Það virt-
ist vera almannarómur að orsök-
in væri ofveiði. Úti fvrir strönd-
lláfað úr nótinni
inni á þessum slóðum er jafnan
mikill grúi aðkomufiskiskipa og
kvað útgerð Rússa vera þar
stærst í sniðum. Eru rússnesk
veiðiskip á miðunum allt árið,
bæði við síldveiðar og þorsk-
veiðar, þar á meðal margir skut-
togarar, sem kváðu vera hinar
mestu sjóborgir.
Landslag við Lófóten er svo
'háttað, að það samanistendur af
sjö eyjum, auk grúa af hólm-
um og skerjum. Er Lófóten sam-
eiginlegt heiti á þessu lands-
svæði, en eyjarnar hafa hver
sitt heiti eins og fiskibæirnir.
Tvær þessara eyja eru langsam-
lega stærstar, Áustvágöy og
Vestvágöy og eru íbúar á hinni
fyrrtöldu 9200, en hinni síðar-
nefndu 13.500. Hinar eyjamar
eru miklum mun minni, með
2200 íbúa ofan í 700. En saman-
lagt er íbúatalan á öllum eyjun-
um 30.655. Hægt er að fara um
allar eyjarnar á bíl, og eru
ferjur, sem fly-tja bíla yfir sund-
in á miHi þeirra. Allur obbinn
atf íbúunum á heima í fiiskibæj-
unum. En þarna er og rekinn
nokkur landbúnaður, og mun láta
nærri, að landbúnaðarframleiðsl-
an fullnægi þörfum íbúanna.
Stærsti fiskibærinn á eyjun-
um er Svolvær með 400 íbúa.
Hafnir eru yfirleitt góðar á eyj-
unum, og eru þær allar mjög
rúmgóðar og við það miðað að
geta veittf þar þjónustu miklum
grúa aðkomubáta yfir verliíð-
ina. Alls staðar eru mjög stór
athafnasvæði umihverfls hafnirn-
ar, enda fer öll fiskverkun fram
inni í bæjunum og að mestu
leyti við höfnina á hverjum stað.
Þar eru fiskhjallar allir alveg
á hafnarbakkanum. Hjallarnir
eru flestir þannig gerðir, að þeir
eru með þaklögum. Þykir skreið-
in verkast í þeim betur þannig
gerðum. Algengasti verkunarmát
inn er: hraðtfrysting, söltun og
herzla.
í fiskverkunarstöð einni í
Stamsund, sem er 1000 manna
bær, var reykt mikið magn af
fiski til útflutnings, og var fisk-
inum, sem reyktur var fyrir enisk
an markað dýft ofan í gulan
lög. Þá voru og í þessari vinnslu
stöð höiggnar stórar frosnar fisk-
blokkir miður í teninga, sem
settir voru í vél sem dýfði þeirn
ofna í mjólik, og að því loknu
fóru þeir otfan í brauðmylsnu,
sem þakti þá utan. Þetta var
einnig útflutningsvara, sem
'hafði, að því er obkur var sagt,
rúman markað. Að öðru leyti fór
Framhald á bls. 10.