Morgunblaðið - 26.05.1963, Qupperneq 13

tf Sunnudagur 26. mal 1963
M O R C V N B T 4 Ð 1 Ð-
13
Stólað á stóru
m
!yg
ina
r Stjórnarandstæðingar finna, að
það er vonlaust verk að telja
mönnum trú um, að viðreisnin
hafi mistekist og almenningur
búi nú við bág kjör hér á landi.
í því skyni að draga athyglina
frá þeim mikla mun, sem er á
ástandinu nú frá því sem var á
dögum vinstri stjórnarinnar,
reyna stjórnarandstæðingar þess
vegna að blása upp önnur mál,
sem þeir hyggja, að almenning-
ur eigi ekki jafn gott að átta sig á
eins og sínum eigin kjörum.
Viðleitni beggja, kommúnista
og Framsóknarmanna, er söm. Þó
er sá munur á, að Framsóknar-
menn ganga skrefi lengra í hóf-
lausum blekkingum og blygðun-
arlausri lygi. í>ar kemur ekki ein
ugnis til, að menn búist fremur
við slíkum baráttuaðferðum af
kommúnistum en hinum, sem
telja sig lýðræðisflokk, heldur
eru Framsóknarmenn nú ófyrir-
leitnari í málflutningi sínum
heldur en nokkru sinni fyrr hef-
ur þekkzt hér á landi. Menn hafa
að vísu fyrr séð Tímann fara
óvarlega með sannleikann, en nú
slær hann öll met, bæði sín eig-
in og kommúnista. Þvílík örvænt-
ing hefur gripið forystumennina,
að þeir virðast halda, að stóra
Séð af Öskjuhlíð á fögru vorkvöidi.
(Ljósm.
REYKJAVIKURBREF
Laugard. 25. maí
lygin ein megni að fá þeim stöðv
unarvaldið, er þeir sækjast eft-
ir í íslenzkum stjórnmálum.
Stóra lygin og
landhelgismálið
Óskammfeilni Framsóknar-
manna gengur svo langt, að öðru
hvoru miklast þeir af því, að
andstæðingar þeirra hafi orð á
þessum baráttuaðferðum. Nú er
það svo, að það væri ærið efni
fyrir íslenzka kjósendur til að
kveða á um með atkvæði sínu,
hvort lygin eigi að vera aðal-
vopnið í stjórnmálaerjum. Ef lyg-
in á að haldast uppi mundi frels-
ið fljótlega feigt. Þess vegna verð
ur aldrei um of vakin athygli á
hvílík hætta er hér á ferðum.
Út yfir tekur, þegar stóru
lyginni er beitt til að
þjóðarinnar í því máli, sem að
sundra huga þjóðarinnar í því
máli, sem hún öllum öðrum
fremur er samhuga um, landhelg
ismálinu. Allir íslendingar eru
sammála um, að við þurfum sem
stærsta fiskveiðilandhelgi og
hljótum að keppa að því að helga
okkur landgrunnið allt, áður en
yfir lýkur. Einmitt þetta mál
hafa Framsóknarmenn þessa
stundina valið til að draga at-
hyglina frá árangri viðreisnar-
innar og hyggjast nota stóru lyg-
ina til að umhverfa hugum
manna í því. En staðreýndir
málsins eru kunnari en svo, að
þessi tilraun muni takast.
Landhelgissamn-
ingurinn frá 1901
Landhelgissamningur Dana og
Englendinga frá 1901 kvað á um
þriggja mílna fiskveiðilandhelgi
við ísland og okkur mjög óhag-
kvæmar grunnlínur. Eftir að við
fengum fullveldið viðurkennt
1918, höfðum við einhliða rétt
til að segja þessum samningi upp
með tveggja ára fyrirvara sam-
kvæmt ákvæðum hans sjálfs. Á
árunum fram yfir seinni heims-
styrjöldina þótti þó ekki hag-
kvæmt að neyta þessa réttar. í
stað þess var nokkrum sinnum
reynt samkvæmt ályktunum Al-
þingis, einkum á árunum 1919-
1930, að fá Breta til að breyta
samningum með samkomulagi, en
það tókst ekki. Leið svo og beið,
að ekki var aðhafzt í málinu,
þangað til 1946, að Ólafur Thors
þáverandi forsætisráðherra, réði
Hans G. Andersen, þjóðréttar-
fræðing, til að hefja nauðsyn-
lega rannsókn til grundvallar at-
hafna. Skömmu síðar, eða
snemma árs 1947, flutti Her-
mann Jónasson, ásamt fleiri
Framsóknarmönnum, tillögu um,
að samningnum við Breta skyldi
sagt upp. Áður hafði Hermann
verið forsætisráðherra í átta ár,
án þess að aðhafast nokkuð í
þessa átt. Hinn nývaknaði á-
hugi Hermanns var góðra gjalda
verður, en að athuguðu máli
varð samkomulag um, að beðið
skyldi með ákvarðanir þangað
til þeirri rannsókn, sem hafin
var, væri lokið, og áætlun gerð
um, hver aðferð væri heilla-
vænlegust.
Landhelgísstækk-
un 1950 1952
Á grundvelli þeirra rannsókna
og athugana, sem fram höfðu
farið, fékk Jóhann Þ. Jósefsson
á þinginu 1948 samþykkt lögin
um vísindalega verndun fiski-
miða landgrunnsins. Um þær
mundir voru uppi tilraunir um
að fá Faxaflóa friðaðan með al-
þjóðlegri samþykkt. Þegar Bret-
ar hindruðu framgang þeirrar til
raunar var ákveðið að segja
samningnum frá 1901 upp, og
síðan 1950 ákveðin stækkun land
helginnar fyrir Norðurlandi út í
fjórar mílur, en í fyrstu náði
framkvæmd einkum til síldveið-
anna. Um þessar ráðstafanir var
á sínum tíma enginn ágreining-
ur milli lýðræðisflokkanna. En
þegar þær voru ræddar í utan-
ríkismálanefnd lýsti fulltrúi
kommúnista yfir því, að hann
teldi tilraunina „hæpna“ og að,
„betra væri að fara samninga-
leiðina“. Þessi afstaða kommún-
ista þá skýtur mjög skökku við
alla framkomu þeirra síðar, en
skýrist af því, að þeir héldu, að
einhliða stækkun landhelginnar
væri andstæð Rússum. Loks var
ákveðið að stækka landhelgina
umhverfis allt land og draga nýj-
ar grunnlínur, og tók þessi nýja
skipan gildi á árinu 1952.
Kommúnistar
umhverfðust
Um þessar ráðstafanir var fullt
samkomulag milli lýðræðisflokk-
anna. Nú skárust kommúnistar
hinsvegar aftur úr leik, ekki
eins og í fyrstu vegna þess að
þeir vildu fara samningaleiðina,
heldur af því að stækkunin 1952
var ekki ákveðin fyrr en dóm-
ur hafði gengið í deilumáli Norð-
manna og Englendinga. Sá dóm-
ur setti nýjar reglur um það,
hvernig grunnlínur skyldu dregn
ar, og hefur orðið okkur ómet-
anleg stoð, bæði þá þegar og í
síðari deilum um málið. Komm-
únistar máttu ekki heyra að eft-
ir þessum dómsúrslitum væri
beðið. Þeir höfðu vent sínu
kvæði í kross og töldu, að við
þyrftum ekkert að skeyta um
alþjóðalög! Allir lýðræðisflokk-
arnir voru þá sammála um að
fordæma þessa framkomu komm
únista, Framsóknarmenn ekki
síður en aðrir, enda voru Fram
sóknarmenn því fyllilega sam-
mála, þegar ríkisstjórn Stein
gríms Steinþórssonar bauð Bret
um að leggja lögm?eti stækkun-
arinnar 1952 undir úrskurð al-
þjóðadómstólsins. Bretar vildu
hins vegar ekki falla frá lönd
unarbanninu, sem útgerðarmenn
höfðu lagt á landanir íslenzkra
fiskiskipa, og hafnaði brezka
stjórnin þess vegna tilboðinu um,
að alþjóða dómsstóllinn skæri
úr ágreiningnum.
Löndunarbanninu
aflétt
íslendingar létu löndunar-
bannið ekki buga sig. I stað þess
lét íslenzka stjórnin taka málið
upp í alþjóðastofnunum í París,
bæði innan NATO og Efnahags-
stofnunarinnar þar . Bretar
fundu brátt, að framkoma þeirra
var þeim til lítillar sæmdar og
snemma árs 1956 hafði erindrek-
um okkar suður þar ásamt full-
trúum útgerðarmanna tekizt að
ná samningum um aflétting
bannsins. En þegar hér var kom-
ið hafði Framsóknarflokkurinn
ákveðið að slíta stjórnarsam-
vinnu við Sjálfstæðismenn og
skorti trúnað innan ríkisstjórnar-
innar til að leiða málið til lykta.
Það var hinsvegar gert skömmu
eftir að vinstri stjórnin tók við
sumarið 1956, á þeim grundvelli,
sem áður hafði verið lagður.
Með rækilegum undirbúningi,
þar sem ætíð var stuðzt við al-
þjóðalög, hafði íslendingum því
tekizt að vinna algjöran sigur
í fyrstu atlotu. Leiðin var mörk-
uð og sýnt, hverjar aðferðir
mundu verða árangursríkastar.
En jafnframt hafði það skeð,
sem átti eftir að hafa örlagaríkar
afleiðingar, að Hermann Jónas-
son og Framsóknarflokkurinn
unnu það til að koma vinstri
stjórninni á — þvert ofan í gef-
in loforð fyrir kosningar — að
láta landhelgismálin í hendur
Lúðvíks Jósepssonar.
Sérstaða
kommúnista
Kommúnistar hafa enga sér-
stöðu frá öðrum íslendingum í
því, að þeir vilja sem stærsta
fiskveiðilandhelgi. Ástæðulaust
er að efa, að það sé þeim ein-
lægt hugðarmál. En þeir hafa
annað hugðarefni, sem stendur
enn nær hjarta þeirra. Það er
að slíta íslendinga úr samvinnu
við aðrar vestrænar lýðræðis-
þjóðir. Til þess töldu þeir land-
helgismálið sjálfskapað. Eftir
að þeir áttuðu sig á því, hafa þeir
lagt megináherzlu á að halda
þannig á málinu, að það yrði
til sem mests ágreinings milli
okkar og nágrannaþjóðanna.
Hug sinn sýndi Lúðvík Jóseps-
son bezt, þegar hann, jafnskjótt
og honum hafði tekizt að efna
til ófriðar í landhelgismálinu
1958, fann sér tilefni til ferðar
austur fyrir járntjald. Hann lét
ríkissjóð Islands kosta ferð sina
fram og til baka til Austur-Ber-
línar. Þaðan var hann fluttur
sem sigurvegari, íslendingum að
kostnaðarlausu, til Moskvu, og
hlaut sams konar hyllingu af Sov
étherrunum og þeir veita trygg-
ustu umboðsmönnum sínum í
leppríkjunum. Sovétstjórnin
sýndi í verki, að hún kunni að
meta afrek Lúðvíks og taldi sig
vera í mikilli þakkarskuld við
hann.
Tvískinimngur
Framsóknar
Vorið 1958 hafði verið haldin
Genf ráðstefna um réttarreglur
hafúiu. Á ráðstefnu þessari
kom í ljós, að þser réttarreglur,
sem áður höfðu verið taldar
gilda um stærð landhelgi, ekki
sízt fiskveiðilandhelgi, nutu
ekki lengur almennrar viður-
kenningar. Var það ekki sízt að
þakka Haagdómnum í máli
Norðmanna og Englendinga. Um
þessi efni fékkst þó engin lög- '
leg ákvörðun tekin á ráðstefn-
unni, en hún skapaði Islending-
um nýja möguleika til sóknar í
málinu. *
Spurningin var, hvernig þessa
möguleika skyldi nota. Áttu
íslendingar að einbeina sér að
því að tryggja sína eigin hags-
muni, eða halda þannig á, að
sem mestur ágreiningur yrði, þó
að öllu málinu væri þar með
teflt í tvísýnu?
Kommúnistar völdu hiklaust
síðari kostinn, Sjálfstæðismenn
og Alþýðuflokksmenn hinn fyrrL
Framsóknarmenn vissu lengi
vel ekki, í hvora löppina þeir
ættu að stíga. Að lokum kusu
þeir að .standa með Lúðvík og
kommúnistum í þeirri von, að
á þann veg tækist þeim að
hindra splundrun vinstri stjórn-
arinnar. Heilindi þeirra voru
samt ekki meiri en svo, að þeir
heimiliðu Guðmundi í. Guð-
mundssyni, utanríkisráðherra, að
hefja innan NATO samninga um
lausn málsins á bak við Lúðvik
Jósepsson og kommúnista. 1
þeim samningum samþykkti
Framsókn að Englendingum væii
boðin mun hagstæðari kjör en
þau, sem að lokum var samið
um 1961.
Aðvaranir SjálL
stæðismanna
Sjálfstæðismenn vöruðu þeg-
ar frá upphafi við, að þannig
væri haldið á málunum, að það
egndi til óþarfa ófriðar. Málið
sjálft væri nógu erfitt og alltof
þýðingarm. fyrir okkur til þess
að það væri notað í annarleg-
um tilgangi, þeim að slíta okkur
úr tengslum við vina- og ná-
grannaþjóðir okkar. Morgun-
blaðið sagði hiklaust frá því
hvað i húfi væri og varaði við
afleiðingum þess, ef erlendur
herfloti kæmi á íslandsmið til
íhlutunar um okkar mál. Tals-
menn vinstri stjórnarinnar lét-
ust ekki trúa því, að til slíks
gæti komið og stóðu því uppi
eins og þvörur þegar þar að kom.
Sjálfstæðismenn létu sér ekki
nægja aðvaranir einar. Þeir
buðu fram sitt samstarf til að
reyna að leysa málið. Þeir
hvöttu til þess, að íslendingar
krefðust fundar í Atlantshafs-
ráðinu og íslenzki forsætisráð-
herrann færi þangað til að koma
I veg fyrir herhlaup Breta. Jafn-
framt buðust Sjálfstæðismenn til
að senda fulltrúa frá sér með
forsætisráðherranum og öðrum
umboðsmönnum ríkisstjórnarinn-
ar til að reyna að finna lausn
á þeim vanda, sem að óþörfu
hafði verið stofnað til. Hermann
Jónasson hafnaði þessu tilboði
með þeim afleiðingum, að þegar
vinstri stjórnin hrökklaðist frá
í desember 1958 voru Islandsmið
í hers höndum.
Aumur
viðskilnaður
Aumur var viðskilnaður
vinstri stjórnarinnar í innan-
landsmálum. Enn verri var
hann þó í landhelgismálinu. Ærn-
ar hættur eru samfara því að
sækja sjó frá íslandi þó að sú
bættist ekki við, að erlendur
herfloti ógnaði lífi og eignum.
Fyrir frábæra festu og varúð
gæzlumanna landhelginnar tókst
að afstýra hinu versta. En hætt-
an hélzt og er guðs mildi að
dauði margra skyldi ekki hljót-
ast af. Ekki tjáði að gugna fyrir
ofbeldinu og skipti þá engu máli,
þó að vinstri stjórnin hafi haldið
Framh. á bls. 14