Morgunblaðið - 03.12.1963, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 3. des. >iíH53
—Kaflar úr ævlsögL
Framh. af bls. 17
þrifízt og unnið störf mín, án
þess að geta bjargað mér í mál-
inu.
Þegar ég fór að geta gert mig
ofurlítið skiljanlegan, fannst mér
ég fara að fá betri vitneskju um
kjör fólksins og hvaða kröfur það
gerði til lífsins, með því að at-
huga hvað það keypti til heimila
sinna.
Lítið atvik færði mér sérstak-
lega heim sanninn um, að ég yrði
að leggja mikla áherzlu á að
skilja íslenzkuna sem fyrst. Theo-
dór starfsbróðir minn átti það til
að vera glettinn. Tómas bóndi og
timburmaður i Guðlaugsvík vann
við húsasmíðina, vanur smiður.
Hann gisti í „Júnó“, meðan ekk-
ert húsnæði var í landi. Einu
sinni sem oftar var Tómas uppi á
þilfari, eftir að vinnutíma hans
var lokið. Kallaði Theodór til mín
og bað mig með miklum sakleys-
issvip fyrir skilaboð til Tómasar.
Voru þau á þessa leið: „Farðu
bölvaður, skrattinn þinn!“ Ég
lærði orðin utan að, án þess að
gera mér nokkra grein fyrir því,
hvað þau þýddu. Er ég hafði þul-
ið „skilaboð“ þessi fyrir Tómasi,
gerði hann sér lítið fyrir, sneri
sér snarlega að mér og rak mér
rokna löðrung. Ég setti mér nú að
brenna mig ekki á sama soðinu
aftur. Ráðið til þess var fyrst og
fremst að reyna að tala við fólk-
ið, sem kom til að verzla og ég
afgreiddi. Viðskiptavinirnir
fundu hina einlægu viðleitní
mína til að læra íslenzkuna sem
fyrst. Þetta mun hafa átt sinn
þátt í því, að fólkið var alúðlegt
við mig og mér þægilegt í alla
staði. Ég fór að spyrja bændur,
er komu til að verzla, hvaðan
þeir kæmu, hvað þeir hétu, hve
lengi þeir væru á leiðinni heim-
an að frá sér í kaupstaðinn, hve
margt fé þeir ættu, hve marga
hesta og nautgripi. Þegar samtal-
ið var byrjað, fékk ég tækifæri
til að spyrja þá, hvað ýmsir hlut-
ir hétu á íslenzku. Lærði ég þá
um leið, hvernig komið var orð-
um að hinu og þessu í daglegu
talL
Smátt og smátt fór mér fram í ,
íslenzkunni, samtímis því sem ég
vann mín daglegu störf. Mér er
enn i fersku minni hvaða vísu ég
lærði fyrst á islenzku. Lærði ég
hana á siglingu á Hrútafirði,
nokkru eftir að ég kom til Borð-
eyrar. Hún er þessi:
„Sigla fleyi sæinn blá,
söðla teygja ljónin,
ungra meyja ástum ná,
aldrei deyja kysi ég þá.“
Annarri siglingasögu verð ég
að segja frá. Við vorum nokkrir
jafnaldrar á leið yfir f jörðinn, og
sat ég fremst í bátnum. Segir þá
einn þeirra við sessunaut sinn, að
nú muni þeim vel farnast, þvi nú
hafi þeir Þór í stafni. Ég skildi,
hvað þeim fór á milli, og lagði
strax orð í belg. Man ég, að sam-
ferðamenn mínir áttu ekki von á
því, að ég hefði á svo skömmum
tíma lært nóg í íslenzku til þess
að skilja, hvað menn töluðu
álengdar sín á milli.
V.
Veturinn 1899—1900 var sá
daprasti og skuggalegasti, sem ég
hafði lifað. Þegar eitthvað blés á
móti á árunum áður, gat ég dreift
áhyggjum mínum með annríki.
Nú hafði ég lítið að taka mér
fyrir hendur og var alls óráðinn
í því, hvert halda skyldi. Eitt var
víst, að eitthvað þurfti að gera,
Barnahópurinn hafði enn stækk-
að, því að Kristjana dóttir okkar
fæddist í Hafnarfirði. Maður með
konu og sjö böm gat ekki lengi
setið auðum höndum.
Frá útgerðarfélaginu „ísafold"
fékk ég 13 sterlingspund á mán-
uði í kaup, eða 225 krónur. Botn-
vörpungar félagsins höfðu lagt
upp nokkuð af fiski í Hafnarfirði
um sumarið. Það eina sem ég
hafði þar að gera var að sjá um
þennan fisk, en um aðra starfs-
rækslu var þar ekki að ræða.
Aðfaranótt 3. október strandaði
einn af botnvörpungum félagsins,
„Enganes", í Grindavík. Hafði ég
á hendi ýmiskonar erindisrekstur
fyrir félagið út af strandinu. Það
var eitt af því síðasta sem ég
starfaði fyrir þann félagsskap.
Þótt allrar hagsýni og sparsemi
væri gætt, hrökk kaupið frá út-
gerðarfélaginu ekki til að stand-
ast straum af daglegum útgjöld-
um hins fjölmenna heimilis. Til
þess að drýgja tekjurnar tók hús-
móðirin nokkra skólapilta úr
Flensborgarskóla í fæði. Sjálfur
stundaði ég skarkolaveiðar og
reri út á fjörð til að veiða í mat-
inn. Var oft mikil kolaveiði í
Hafnarfirði á þeim árum. Richard
sonur okkar var þá 12 ára gam-
all og gat hjálpað mér við þenn-
an veiðiskap. Við veiddum oft
meira en til heimilisins. Smíðaði
ég mér þá sjókassa, eins og ég
hafði séð notaða við geymslu á
fiski erlendis, og geymdi kolann
lifandi. Þegar ég gat komið því
við, sendi ég nýveidda kola í
kössum á hestvögnum til Reykja-
víkur. Seldi ég hann meðal ann-
ars til millilandaskipanna, þegar
þau komu. Ég dundaði við að riða
net, smíða fiskkassana og eitt-
hvað þvílíkt, en þetta var mest
til að eyða tímanum og gaf lítið
í aðra hönd.
Síðan elztu börnin okkar stálp-
uðust, hafði ég haft minni tíma
en ég óskaði til þess að vera með
þeim, leika við þau og kynnast
þeim. Nú gat ég stytt mér stund-
ir með því að smíða handa þeim
leikföng.
Á Akranesi hafði ég smíðað
handa drengjunum eftirlíkingu af
þilskipi, sem var um alin á lengd,
með öllum seglaútbúnaði, rá og
reiða og öllu, sem átti heima of-
an þilja á slíku skipi. Stóð líkan
þetta á undirstöðu sem stofu-
stásss. En eigendumir notuðu
það við og Við sér til leiks og
skemmtunar útí við.
Ég man eftir öðrum smíðis-
grip frá þessum vetri. Ólafur
sonur okkar hafði af ókunnum
ástæðum fengið þá flugu í höf-
uðið, að hann vildi með engu
móti borða smjör. Annaðhvort
borðaði hann flot til viðbits eða
brauðið þurrt. Hann hafði mik-
inn áhuga fyrir bátum og skip-
um. Ég gerði þá þau kaup
við hann að smíða handa
honum lítinn bát með þóftum,
árum, stýri og öllu tilheyrandi.
En það fylgdi með í samningn-
um, að hann varð að borða allt
það smjör sem báturinn var lát-
inn flytja á diskinn hans. Á
þann hátt var smjörbindindinu
eytt, en báturinn entist lengi og
er enn í minni barnanna.
Við hjónin umgengumst fáa
þennan vetur í Hafnarfirði. Átt-
um þar þó nokkra góðkunningja,
svo sem Ágúst Flygenring og
Þórunni konu hans, Jón Þórarins
son skólastjóra Flensborgarskól-
ans, Jóhannes Sigfússon, er þar
var kennari, og konu hans frú
Cathinku, og presthjónin í Görð-
um á Álftanesi, séra Jens Páls-
son og konu hans.
Eins og nærri má geta var
það efst í huga mínum, hvað ég
ætti nú að taka mér fyrir hendur,
til þess að framfleyta mér og
fjölskyldu minni og geta borgað
skuldirnar frá Akranesi.
Ameríkuferð þaut enn upp í
huga mér, í þriðja eða fjórða
sinn. Minntist ég þess, er mágar
mínir þrír, þeir Hraunhafnar-
bræður, Pétur, Sveinn og Krist-
ján, fóru vestur um haf árið 1887.
Þá hafði talazt svo til, að þeir
létu mig vita um hagi manna þar
vestra og hvernig væri bezt að
haga ferðum sínum, ef til vest-
urfarar kæmi, hvað rétt væri að
taka með sér héðan og hvar bezt
væri að leita sér atvinnu. Þeir
höfðu ráðlagt mér að staðnæmast
ekki í Winnipeg eða þar um slóð-
ir, ef ég kæmi vestur, heldur
halda áfram vestur til Kyrra-
hafsstrandar. Nú komst undir-
búningur minn svo langt, að ég
smíðaði ferðakoffortin í tóm-
stundum mínum í Hafnarfirði,
En aldrei var ákveðið að fara
vestur, enda var húsmóðurinni
ávalt öll tilhugsun um slíka ráða-
breytni mjög á móti skapi.
En það má sjá, hvernig mér var
innanbrjósts þennan vetur af
bréfi, sem ég skrifaði vini mín-
um, séra Einari Friðgeirssyni á
Borg á sumardaginn fyrsta. Bréf-
ið er svohljóðandi:
„Kæri Einar.
Það má sannarlega segja, að
nú sé vík á milli vina, enda eru
fundir okkar orðnir sjaldgæfir,
jafnvel bréfaskipti. Þegar sól er
og sumar og heiðríkt í kring um
mann, þá er ef til vill meiri löng-
un hjá manni til að láta vini og
vandamenn frá sér heyra, held-
ur en þegar hið gagnstæða er á
teningnum. Þessvegna er það lík-
lega, að þögn hefur ríkt milli okk
ar, nú um hríð. Nú þegar ég fer
að hripa þér fáeinar línur, þá er
það ekki af því, að mér íinnist
vera farið að birta til, von mín
er, að hugsunin um þær fornu
vellíðunar- og skemmtistundir á
samvistardögum okkar, megi
verða til þess að dreifa þó ekki
sé nema um stundarsakir þeim
svörtu skýjaflókum, sem hvar
vetna hylja fyrir mér sjóndeild-
arhring tilverunnar, já því sem
næst gerir hana gleðisnauða.
í dag er sumardagurinn fyrsti,
og er það sá dagur sem mér oft-
ast hefur þótt einna vænst um.
En nú finnst mér hann tilkomu-
laus og vona að hann hverfi
skjótt, til þess að sem stytzt verði
að þeim næsta, hvernig sem kan»
að skipast þá og þangað tiL
Þegar ég fór úr Nesiriu forðum,
þóttist ég sjá opinn heiminn fyrir
mér, hafði þá gnótt fjár og þótt-
ist hafa ráð undir rifi hverju. En
Akranes — þeim stað gleymi ég
aldrei meðan ég lifi — hefir flett
mig klæðum. Þar hefi ég látið
minn síðasta pening og meira til.
Má vera að óbænir Langes gamla
hafi fylgt mér. En hvað um það,
verra en það gekk fyrir mér upp
á síðkastið gat ég naumast í-
myndað mér áð gæti átt sér stað,
jafnvel þótt manni væri óskað
hins versta. Nú sem stendur er
ég að byrja, eða fer að byrja
bardagann upp á nýtt. Ég stend
ekki vel að vígi, árin eru nokkur,
reynslan meiri, efnin engin, en
aðeins hugur nokkur ennþá, sem
ég vona að muni duga til þess
að ryðja þá braut sem þarf fyrir
svo stóra fjölskyldu, sem ég hefi
nú að annast. Atvinnan hjá þessu
félagi er nú þrotin. Það stóð stutt.
Óefað hefði minn hagur orðið
betri, ef það félag hefði aldrei
orðið til. Ég hefði þá líklega enn
haft mína verzlun. Þó í smærri
stíl væri, hefði hún kannske ver-
ið nóg til að lifa af henni, og láta
hvern með tímanum fá sitt. Hefði
ég þá að líkindum unað glaður
við mitt fram á þennan dag.
Þegar ég renni huganum til
baka í tímann, þá finnst mér
engu líkara en ævi mín hafi ver-
ið eins og kefli í forlaganna hrað
fleyga straumi, sem ber mig til
og frá — og hvert? Vonin segir
manni í höfn friðar og farsæld-
ar. En hið skeptiska mannvit
hristir höfuðið og bendir á þau
ótal vopn, sem alstaðar virðast
vera að manni í bardaganum fyr
ir tilverunni, þar sem keppnin
með galdrasprotum sínum vekur
til lífs nýja og nýja striðsmenn,
sem óðara grípa vopn þeirra er
fallið hafa og fylkja liði í stað
þeirra. Ekki standið þið ver að
vígi, þið andans stríðsmenn, er
hafið herklæði, er engin vopn
bíta á . . . .
Bréf þitt kærkomna frá 14. þ.m.
hefi ég meðtekið, og er þér þakk-
látur fyrir. Éð sé af því, að þið
eruð heldur ekki of sæl. Apro-
pos, einu sinni hafði ég svo há-
fleyga drauma, að ég meira en
vonaðist eftir að geta skapað svo
víðtæka verzlun, að ég að nokkru
leyti gæti ráðið, að lífsferill okk-
ar kæmi til að liggja nær saman
en nú lítur út fyrir — hélt þá
kannske, að Einar Friðgeirsson ef
til vill hefði viljað taka að sér
úmsjón og stjórn selstöðunnar —
það reyndist sápubóla einber, það
var annað, sem mér var ætlað-
Nú enri einu sinni verður Rubi
kon á leið minni. Spurningin um,
hvort flýja skal landið og reyna
að ryðja sér braut vestan hafs
eða halda tryggð við gamla
Frón, sem hefur alið fnig nú í
22 ár, sem mikið hefur gefið
riiér, en líka mikið tekið. Ég er
ennþá eins og í svima, veit eigi
gjörla, hvorn kostinn velja skal.
Hvernig heldur þú að færir fyr-
imr okkur, ef þú, Albert og ég
færum til Vesturheims og gerð-
innst farmarar? Ef ekki betra
byðist. Það yrði víst fallegur bú-
skapur. Skjóni þinn er nú orðinn
aldraður og máttu sakna hans, er
hann fellur frá. Baldur gamli
fékk að hvila sig í haust. Hef ég
nú Molda og Bleik, sem ég lík-
lega sel báða í vor.
Blessaður láttu telefóninn
gjalla, þegar þú verður á ferð-
inni. Mér þætti vænt um, og
okkur öllum, að sjá þig og spjalla
við þig eina tómstund eins og
fyrr. Hvort þú færð nýja soðn-
ingu og snaps, mun verða eftir
atvikum, en það bezta er aldrei
of gott, já þótt betra væri en
við getum nú í téð látið.
Fyrirgefðu mér allt þetta-stagl,
það er eins og vant er. Ego hefur
komizt í hásætið, og vil ég því
ékki í þetta sinn reyna meira
á þolinmæði þína, en enda með
ótal heilla og lukkuóskum fyrir
sumarið og áframhaldandi ævi-
stundir þínar frá okkur öllum til
þín og þinna. Segðu Jakobínu, að
hinar fornu samverustundir okk-
ár, hvort heldur voru skemmti-
reiðtúrar eða heimsóknir í hið
forna góða Borgarnes, muni seint
fyrnast úr huganum, — þá leið
okkur öllum þó bezt, og er það
satt, að enginn veit hvað átt hef-
ir, fyrr en misst hefir. —
Líði ykkur öllum ætíð vel.
Óskar ykkar einlægur
Thor Jensen.
Einu sinni kom séra Jens Páls-
son, frændi konu minnar og vin-
ur okkar í heimsókn. Börnin
okkar voru öll heima, er hann
kom. Það barst í tab að mér
hefði dottið í hug að leggja leið-
ina vestur um haf. Þá leit séra
Jens Pálsson á börnin og sagði:
„Þetta er allt of fallegur hópur
til að fara með til Ameríku".
Konu minni þótti vænt um
þessa heimsókn.
Er fram á vorið kom, seldi ég
reiðhestana mína til Englands.
Annaðist vinur minn Charles
Mauritzen þá sölu. Hann var þá
kominn til Edinborgar. Ég bað
hann að selja þá fyrir mig á ein-
hvern herragarð. Gat ég ekki
hugsað til þess, að þeir ættu að
lenda í námunum. Ég fór sjálfur
með þá til Reykjavíkur og
teymdi þá niður bryggjuna og út
í uppskipunarbátinn, en gekk
síðan heim til Hafnarfjarðar.
Er leið að hausti, þurfti ég að
fá lán og veðsetja bækur og hús-
muni til þess að afla mér nauð-
synlegra matarbirgða fyrir heim-
ilið. Það voru kröpp kjör.
Athafnamaðurinn
Thor Jensen
kvæði eftir Kjartan Oiafsson
Þú komst til íslands ungur sveinn
svo æskufrjáls, í geði hreinn,
méð svipinn brúnabjarta.
Og útþrá, sem í blóði brann,
sinn blóma auð og vorið fann
við landsins heita hjarta.
Þú riamst hér land, sem lifið
bauð,
og lagðir fram þinn hjartans auð,
þín auðnugull, og gróður.
Og drengurinn frá Danagrund
með dyggð og tryggð á
heillastund,
hér fann sér fósturmóður.
Sú móðir varð þér mild og góð,
þín manndáð óx við hennar Ijóð,
við hennar hetjusögur.
Hún gaf þér þína draumadís,
sú drottning þinnar ástar rís
við hlið þér hljóð og fögur.
Þá byrjar saga minnismerk,
þín manndómslund var ung og
sterk
og hugans draumar heiðir.
En kjörin voru kröpp sem fyr,
þú kaust að sigla hærri byr
og leggja á nýjar leiðir.
Með stórhug skyldi starfið háð,
með styrk og trú á fósturláð,
með sókn á sjó og landi.
Á stærri skipum aflað auðs,
í akurlöndin sáð til brauðs,
til urta á eyðisandi.
En byrjun öU og hugsjón hver
fær harðan barning móti sér,
og menn, sem vilja meiða.
Svo gekk á ýmsu alla tíð,
við öfund, rógburð, last og níð,
þá þjóðarlesti leiða.
En þrek og vilji, vori og trú,
hér var þín mikla auðlegð sú,
er öllu barg og breytti.
Því eftir töp, og tjón og strönd,
þér tókst að eignast skip og lönd,
sem björg og blessun veittL
í fararbroddi þú varst þar,
sem þjóðin kvödd til framtaks
var
um reisn og ræktun sveita.
Að stofnun „Eimskips" stóðstu
mest
með stærstan hlut og ráðin bezt,
hvar trausts er lengi að leita. ,
Hún gleymist seint þín sanna dáð,
ef sága „Kveldúlfs" verður skráð
eins sönn á öllum sviðum.
Með verksmiðjur við vík og fjörð,
og verzlun frjálsa um alla jörð,
og skip á mörgum miðum.
Þá byrjar stóriðjunnar öld,
þá aukast fólksins störf og völd,
þá yngist þjóðarandi.
Er breytir okkar byggðar svip
rbetri menn og stærri skip
til betra lífs í landL
Þú studdir málin merk og góð,
þitt mat var hátt á landi og þjóð,
hinn góði þegn og granni.
Svo stórgjöfull íraun og reynd,
þín rausn kom fram í kyrrð og
leynd
svo oft hjá öðlings manni.
Þitt nafn ber hátt um storð og
stað,
þó straumur tímans falli að,
og glatist margt og gleymist.
Þín saga er fróð, og minnismeri
svo máttug, rík, og sigursterk
og lengi — lengi geymist. \
Kjartan Ólafsson.
Ensk hjón óska að taka
íbúð á leigu
með húsgögnum nú um jólin og fram yfir nýjár. —
Tilboð sendist afgr. Mbl. merkt: „íbúð“.
Til leigu
Stofa og herbergi ásamt aðgangi að eldhúsi fyrir
1 eða 2 reglusamar stúlkur. Upplýsingar í síma
36863 í dag (þriðjudag) frá kl. 6 e.h.