Morgunblaðið - 03.12.1963, Blaðsíða 10

10
MOHGUNBLAÐIÐ
Þriðjudagur 3. des. 1963
Halldór Sigurðsson:
AD UTAM
„EYJA er landshluti, sem eir
algjörlega umkringdur af
brezka flotanum", skrifaði
enskur heimavistarskólanem-
andi einu sinni í stílabók sína.
Nú á dögum væri nákvæm-
asta skilgreiningin sennilega
eftirfarandi:
Eyja er landshluti, som er
algjörlega umkringdur af er-
lendum fiskiskipuni.
Margir munu telja, að hinn
rómaði skilningur þjóða í
millurn fari sifellt vaxandi.
En á einu sviði a.m.k. virðist
þó stöðugt sækja í lakara
horf í þessu efni, og þótt kyn-
legt sé, þá er það á því sviði,
sem snertir allar þjóðir: haf-
inu.
Hafið. sem er móðir alls lífs
á jörðinni, veldur nú deilum
um heim allan. „Það sem ger-
ist við strönd Suður-Amer'ku
er blátt áfram hrolivekjandi"
hrópaði bandarískur öldunga-
deildarþingmaður á dö^unum.
Svo hrollvekjandi var það, að
öldungadeildin samíþykkti af
einbeittni efnahagslegar að-
gerðir gagnvart viðkomandi
löndum.
Langt norður í Atlantsha.fi,
í Færeyjum hefur sjálfstæðis-
hreyfingin fengið byr undir
báða vængi við þá staðhæf-
ingu, að Danmörk vilji ekki
vernda „lífshagsmuni Færey-
inga“, hafið.
Eigi er það þó vatnið í sjón-
um, sem ágreiningur er um,
heldur hitt hver megi veiða
hvar. í um það bil 250 ár voru
menn ásáttir um, að hvert
land ætti rétt til þeinrar land-
helgi, sem það gæti varið frá
ströndum sínum (Var þetta
samkvæmt þegjandi sam-
komulagi stórveldanna, sem
venjulega er rakið til ársins
1703). Fallbyssur í þá daga
drógu 3 mílur, og innan þeirra
marka gat því hvert land haft
alla sína hentisemi, þar á
meðal haldið öðrum þjuðum
frá eftirsóknarverðum fiski-
miðum. En menn hafa aldrei
náð samkomulagi um raun-
veruleg alþjóðleg lög um
þetta efni.
En síðan á þessum tímum
er mikið vatn runnið til
sjávar, og nú er svo komið,
að knýjandi þörf er á að sam-
einast um víðtæka löggjöf til
verndar fiskimiðunum.
Fyrsta áfallið fyrir regluna
um þriggj a mílna mörkin, var

það, að rétt eftir heims-
styrjöldina lýstu Sovétríkin
því yfir, að þau mundu ekki
leyfa erlendum fiskiskipum
að veiða innan þeirra tólf
mílna marka, sem þau höfðu
sjálf ákveðið upp á sitt ein-
dæmi.
Síðan hefuir skriðan haldið
skríður eða syndir krabbinn
út frá ströndinni, þ.e.a.s. var
krabbinn brasilískur eða þjóð
ernislaus? Heldur en að lenda
í styrjaldarátökum við eitt af
sínum kæru „systurlöndum“ í
rómönsku Ameríku, þá lét De
Gaulle aldrei þessu vant, und-
an síga og á hinu stormasama
Norður-Atlantshafi var, eins
og menn munu minnast, háður
athyglisverðasti skæruhernað-
ur í sögu fiskveiðanna, þegar
íslendingar ákváðu að færa út
fiskveiðimörk sín í tólf mílur.
Voldugasta sjóveldi heims um
300 ára skeið fannst, að nú
væri ncig komið og sendi her-
skip á vettvang, til að halda
fram með valdi hinum hefð-
þeirri áhættu að vera staðinn
að verki (þ.e.a.s. vera dæmd-
ur til að greiða 40.000 danskar
krónur, auk þess sem veiðar-
færi eru gerð upptæk).
Sama sjónarmið, að því
sinni varðandi Bretlandseyj-
ar, kom fram hjá frönskum
skipstjóra, sem fg hitti í vor
í Waterford á Suður-írlandi.
Eigi mun þó um það að ræða,
að fiskveiðimenn séu siðlaus-
ari en aðrir menn, heldur hitt
að þeir eru í nokkunri klípu.
Hin velheppnaða tólf mílna
útfærsla Íslendinga hefur orð
ið öðrum þjóðum íordæmi.
Bæði Noregur og Danmörk
hafa fylgt á eítir, þótt í síðara
Baráttan um hafið
Stormur eða fárviðri?
áfram. Mesta fiskveiðiþjóð
heims, Japan, á í deilum við
Sovétrikin við Kurileyjar, og
Japan á einnig í deilum við
Bandaríkin og Kanada um
réttinn til hinna auðugu lax-
fisikimiða við Aleuta-eyj ar.
Við suðurströnd Kanada kross
bölva kanadiskir og banda-
rískir fiskveiðimenn hinni
óstöðvandi atorku Rússa við
að skafa hafsbotninn í leit að
hinum Ijúffengu „kóngakröbb
um“.
Mexikó reynir af harðfylgi
að bægja Bandaríkjamönnum
frá rækjumiðunum við aust-
urströnd landsins, en á jafn-
hliða í styrjöld við Guatemala
af samskonar tilefni við vest-
urströndina. Þar er hinsvegar
um að ræða rækjur, sem
Mexikó telur sig „eiga“ Fyrir
nokkrum árum sendi Merikó
hinn veikbyggða loftflota
sinn gegn hinum nærgöngulu
Guatemalabúum og skaut
bæði á fisveiðiskip þeirra og
kastaði sprengjum á þau.
Nú hefur alvarlegt ástand
myndazt við vesturströnd S-
Ameríku. Þar hafa banda-
rískir veiðimenn, em veiða
túnfisk, lent í deilum bæði við
Ecuador og Perú, ferið hand-
teknir og dæmdir í háar sekt-
ir. Hlutunum snúið við, getur
maður sagt: smáfiskarnir
gleypa þá stóru.
Fyrir hálfu ári lá við sjó-
styrjöld milli Frakklands og
Brasilíu, þegar herskip frá
löndum þessum mættust með
hlaðnar fallbyssur úti fyrir
norð-austurstirönd Brasilíu. —
Ágreiningsefnið var þetta:
bundnu veiðum sínum við ís-
landsstrendur.
Hinir litlu fallbyssubátar ís-
lendinga máttu sín litils —
í heimsblöðunum var barátt-
an skírð Davíð gegn Goldat —
þar sem Islendingar gáfu sig
hvergi, lét Stóra-Bretland eigi
að siður undan að lokum.
(Vair það, ef til vill, eklci hvað
sízt fyrir sök, að þeir áttu í
höggi við bandamann sinn i
Atlantshafsbandalaginu.).
Formælandi brezka utan-
ríkisráðuneytisins svaraði af
mikilli hreinskiini spurningu
um það, hversvegna Bretland
hefði ekki einnig andæft sam-
bærilegri útfærslu fiskveiði-
marka Sovétríkjanna og Kína.
Svarið var svohljóðandi: „Þau
hafa stærri fallbyssubáta" (en
ísland).
Brezkir útgerðarmenn virð-
ast þó enn ekki vilja viður-
kenna hin nýju fiskveiðimöirk.
Á síðasta ári voru 14 brezkir
togarar teknir vegna ólög-
lagra veiða við strendur ís-
lands, — en hinsvegar enginn
frá öðrum þjóðum.
Þegar ég var á Færeyjum í
sumar, fékk ég tækifæri til
að tala við tvo enska togara-
skipstjóra, annan í Þórshöfn,
en hinn íTrangisvogi. Báðir
viðurkenndu hiklaust — ef til
vill af því, að þeim var ókunn
ugt um þjóðerni mitt — að
þegar um fiskveiðilandhelgi
íslendinga væri að ræða, þá
væri þar frá þeirra sjónar-
miði aðeins um matsatriði að
ræða í hverju tilviki um það,
hvort veiðimöguleikar innan
fiskveiðimarkanna væru svo
miklir, að þeir vægju á móti
fallinu sé einungis um Græn-
land og Færeyjar að ræða.
Kanada færir út í 12 mílur í
maí næstkomandi. Og innan
tíðar munu Finnland og Sví-
þjóð, sem enn sem komið er
hafa fjögurra mílna fiskveiði-
takmörk fylgja í kjölfarið.
Annars er naumlega hægt
að tala um ásælni hjá þjóðum
þeim, sem færa út fiskveiði-
landhelgi sína. Eftir stríðið
hafa fiskveiðar stórum færzt
í aukana um heim allan, en
þær fara ennþá mestmegnis
fram nálægt ströndum. Þetta
hefur leitt til þess, að nú er
yfirvofandi hætta á því að
auðuigusbu fiskimiðin verði
hreint og beint tæmd, Eins Og
er, þá borðar hver jarðarbúi
aðeins 15 kíló af fiski árlega,
svo það er vissulega þörf á
miklu meira fiskmagni, sér-
staklega í hinum fátæku, van-
þróuðu löndum.
Eftir styrjöldina eru Perú,
Kína og Sovétríkin orðnar
fiskveiðiþjóðir. Rússneskir,
pólskir og Austur-Þýzkir tog-
arar, stórir og vel úbbúnir,
sjást nú á siglingaleiðum í
Norður- og Vestur-Evrópu, 1
svo stórum hópum, að menn
telja, að í sumar hafi verið
um að ræða þúsund skip und-
an Bretlandsströndum einum.
Ástandið er greinilega orðið
óbærilegt. Það hefur jafnvel
Stóra-Bretland orðið að viður
kenna, þótt það kunni að hafa
komið á óvart. Þetta land,
sem hefur til skamms tíma
varið af þrákelkni sem mest
frjálsræði á höfunum og fiski
miðunum, hefur nefnileiga boð
að til ráðstefnu Evrópuríkja
3. desember næstkomandi í
London. Boðið hefur verið
hinum sex ríkjum Bfnahags-
bandalags Evrópu, hinum sjö
ríkjum fríverzlunarsvæðisins,
og auk þeirra írlandi, íslandi
og Spáni. Útlit er og fyrir, að
Sovétríkin muni einnig eiga
þar fulltrúa.
Það, sem menn gera ráð
fyrir að í vændum sé, er
hvorki meira né minna en
það, að Bretar muni færa út
fiskveiðilögsögu sína. Fyrsta
Skrefið er að segja upp, frá
rtiiðju næsta ári, tveimur al-
þjóðlegum samningum um
fiskveiðar, sem gerðir voru á
19. öld. Frakkland hefur lýst
því yfir frá sinni hálfu, að
það muni af öllu afli berjast
gegn fyrirætlunum Englend-
iniga, í krafti áætlunar frá
Efnahagisbandalaginu.
Með stefnuibreytingu Breta
má örugglega gera ráð fyrir,
að brotið sé blað í baráttu-
sögu fiskveiðitakmarkanna. —
Yfir 40 þjóðir höfðu þegar
óskað eftir raunihæfri nýskip-
an þeirra mála. En vegna
mótstöðu jafn áhrifamikilla
stórvelda og Bandaríkjanna
(sem enn halda sig við 3 míl-
umar) og Bretlands, þá
skiluðu fiskveiðiráðstefnurnar
1958 og 1960 litlum árangri.
Astandið er nú þannig, að
ruglingur og deilur ólga hvar
vetna. Sérhver þjóð getur
fært út mörkin eftir vild
sinni. Og viljann vantar ekki.
Styrkur hans virðist jafnvel
standa í öfugu hlutfalli við
stærð landsins. Þannig hafa
t.d. 5 lönd rómönsku Amerífcu
gefið yfirlýsingu um 200
mílna fiskveiðilandhelgi, og
jafn smá ríki eins og E1
Salvador og Costa Rica hafa
ekki viljað vera eftirbátar
annarra, heldur lýst yfir 200
mílna „territorial“-mörkum.
Það táknar að á því svæði
helga þau sér fiskinn, vatnið,
og hafsbotninn, að loftinu við-
bættu.
En það eru ekki allir jafn
heppnir og íslendingar. Hin
nýmyndaða gosey suður af
Vestmannaeyjum mun eftir
gildandi reglum færa fisk-
veiðimörkin nokkrar mílur út
— otg það á auðugustu þorsk-
og síldveiðimiðum íslendinga.
En bezta röksemdin fyrir
nýskipan þessara mála um
heim alla-n birtast í „London
Tiimes“ og var svoihljóðandi:
„Treystir nokkur sér til þess
á tímum millilandaeldflaug-
anna að réttlæta þær marka-
línur, (3 mílur) sem dregnar
voru á velmektardögum fall-
byssukúlnanna“.
Forsetahjónin vænt-
anleg til Islands í dag
Frá Emil Björnssyni
í Edinborg.
UNDANFARNA daga hafa
forseti íslands, Ásgeir Ás-
geirsson og kona hans, frú
Dóra Þórhallsdóttir, dvalizt í
Edinborg, en í dag eru þau
væntanleg hingað til lands.
Forsetahjónin komu til Edin-
borgar á föstudagskvöld. Hélt for
setinn beint af járnbrautarstöð-
inni á árshátíð Frímúrara í borg-
inni.
í Edinborg heimsóttu forseta-
hjónin m.a. Edinborgarkastala og
Þjóðminjasafn Skotlands. Þar
skoðuðu þau íslenzkt veggteppi
en eldri hluti þess var saumaður
lí nunnum fyrir siðaskipti. Teppið
hefur verið í eigu safnsins frá
1858, en áður var það m.a. notað
í tjaldbúð á Þingvöllum. Forseta-
hjónin sátu miðdegisverðarboð
borgarstjórnar Edinborgar. Avarp
aði Miller, aðstoðarborgarstjóri,
forsetahjónin í fjarveru aðalborg
arstjórans, sem er í Bandaríkjun-
um. í ávarpi sínu kvað Miller
heimsókn forsetans til Edinborg-
ar endurnýjun góðra menningar-
tengsla og vináttubanda íslands
og Skotlands. Forsetinn þakkaði
og rifjaði upp kynni íslendinga
af skozkum skáldum og menn-
ingu. Minntist hann sérstaklega
skozka lávarðarins Tweedsmuir,
landsstjóra Kanada, og velvilja
hans í garð íslendinga, sem flutt-
ust vestur um haf.
Fyrsta desember sátu íorseta-
hjónin fullveldisfagnað á heimili
Sigursteins Magnússonar, ræðis-
manns, en þangað komu einnig
flestir þeirra 60 íslendinga, sem
nú dveljast í Skotlandi. Á mánu-
daginn heimsóttu forsetahjónin
m.a. bókaútgáfufyrirtækið Thom-
as Nelæson and Sons, sem hefur
með höndum heildarútgáfu ís-
lenzkra fornrita. Þegar eru kom-
in út þrjú bindi, Gunnlaugssaga,
Heiðreksssaga og Jómsvíkinga-
saga en í undirbúningi er útgáfa
Völsungasögu. f þessum bókum
er hinn íslenzki texti Fornritaút-
gáfunnar öðrum megin á opnu,
en enskur texti hinum megin.
Útgáfan hófst 1956 fyrir áeggj-
an íslenzkra fræðimanna og Sig-
ursteins ræðismanns í Edinborg.
Framkvæmdastjóri útgáfunnar
færði forsetanum að gjöf bindin
þrjú, sem út eru komin af forn-
ritunum og sýnishorn íslenzkra
rímna í þremur bindum, útgefin
af Craigies-forlaginu.
Forsetinn heimsótti einnig
landsbókasafns Skotlands og skoð
aði þar m.a. gott safn gamalla ís-
lenzkra prentaðra bóka og nokk-
ur íslenzk handrit sem safnið á,
þar á meðal eru handrit Drykkj-
arbókar Eggert Ólafssonar. Enn-
fremur skoðaði forsetinn handrit
Snorra Eddu, Orkneyjasögu og
Galdrabókar frá 18. öld.
Á þriðjudagskvöldið sátu for-
setahjónin veizlu í boði rektors
Edinborgarháskóla, Nóbelsverð-
launahafans Appletons.
f NA /5 hnúfar | / SV50ftnúfar H SnjóÁorra * Úii V Skúrir K Þrumur W/MÍ KuUotkíi HiUikil H Hmt
HÆÐIN yfir Lslandi og ist NA. Hlýtt loft var komið
Grænlandshafi var á hreyf- yfir Island í 4ra km hæð, og
ingu SA í gær, en lægðin einnig var orðið mildara niðri
mikla við Grænland breidd- við jörð, frostlaust í Rvík.