Morgunblaðið - 08.03.1964, Side 10

m
MOKCUNMADIÐ
Sunnudfagur 8. marz 1984
DAVÍÐ STEFANSSON FRÁ FAGRASKÚGI
ln memoriam
VIÐ DAVÍÐ mintumst þess
stundum í gamni hve mjóu
munaði að við hefðum orðið
fjórmenningar. En það var
sá munur sem dugði. Þegar
Klængur láng/afi minn frá
Asgarði kvæntist íngibjörgu
frá Vindhæli lángömmu hans
voru bæði við aldur. Klæng-
ur hafði þá búið í ekkils-
standi um skeið er íngibjörg
barst suður eftir skilnað
sinn við Guðmund á Vind-
hæli, sem heyra má gamla hún
vetninga vitna til enn í dag.
En fyrir bragðið voru mér
kunnir að nafni ýmsir
aettmenn Davíðs, svo sem
afi hans séra Davíð Guð-
mundsson sonur íngibjargar,
en hann var formlegja séð,
sakir hjönabands þeirfa
Klængs, stjúpbróðir ömmu
minnar.
Samband ókkar Davíðs var
altaf líkt og verður milli
fjarskyldra ættíngja. Á vin-
áttu okkar bar aldrei skugga.
Við vorum samt aldrei nán-
ir vinir, hann hélt áfram að
vera norðlendíngur og ég
sunnl endíngur, en það voru
fagnaifundir ævinlega þegar
við hittumst.
Aldursmunur og þroski
olli þvi að við urðum ekki
samrýmdir í æsku þó við
værum einn vetur í sama
skóla. Þegar hann kom í skól-
ann, og gekk þar inn í loka-
bekk, var hann sigldur mað-
ur' og auk þess þjóðkunnur
af kvæðum sínum sem birst
höfðu í tímaritum. Ég læirði
dreingur kvæði hans um
Djúpadalssveininn, svo og
kvæðið um krumma og Sestu
hérna hjá mér systir mín
góð, eitt af þessum kín-
versku kvæðum sem altof
sjaldan eru ort; og Davíð
orti heldur aldrei annað
kvæði einsog það, þessar fáu
hendíngar geyma dulúð
bemskunnar alla.
í þeim kvæðum sem ég nú
taldi, og furðumörgum er
hann síðar orti, var einfald-
ur tónn með sterkum sagjn-
þrúngum lit sem snerti brjóst
úngrar samtíðar hans. Þar
upphefst djörf og nýstárleg
Ijóðræna sem leitast við að ná
sterkum áhrifum með ein-
földum meðölum. Þessi
kvæði hrundu mjög eðlilega
í flutníngi, þau voru sem
mælt af munni fram. Hann
greip við orði þar sem Jónas
Hallgrímsson fyr hafði frá
horfið í viðleitni sinni til að
tjá höfuðatriði á einfaldan
hátt. Þegar Jónas leið féllu
klassiskar viðjar á íslenzkan
skáldskap enn um sinn, en
hjá Davíð hefur í Ijóðagerð
okkar orðið dularfull stökk-
breytíng í fyrstu atrennu, að
því er virðist átakalaust, með
sama hætti og fæðing al-
skapaðs einstaklíngs gerist í
náttúrunni; að því er form
snertir, þá er Davíð fullskap-
aður í fyrstu ljóðum sínum.
Þessi frjálsi einfaldleiki hugs
unarinnar sem leitaði forms
hjá Davíð og fann það, var
ómótmælanlega tjáníng þeirr
ar úngbornu tíðar sem þá var
vakin, þeirrar æsku sem þá
átti ísland. Svo innvirðulega
tók hann heima, að æskulýð-
urinn lærði kvæði hans utan-
bókar, ósjálfrátt og áreynslu-
laust, sumir af því að renna
augum yfir bækurnar, margir
hver af öðrum. Skyldi
nokkru sinni hafa lifað hér
á íslandi skáld sem naut jafn
almennrar ástsældar hjá
þeim hluta samtíðar sinnar
sem um hans daga enn átti
ófölskvaðan hrifníngareld
æskunnar sér í brjósti? Mik-
Kve&ja frá Bandalagi islenzkra
listamanna
ÍSLENZKA þjóðin sér nú á bak einum sinum bezta synl,
og listamenn hennar kveðja kæran og mikils virtan vin.
Hin tæra, þróttmikla rödd Davíðs skálds Stefánssonar
Fagraskógi er hljóðnuð. En hann lifir í Ijóðum, leikritum,
skáldsögu, ræðum og ritgerðum, og í minningu þeirra er
kynntust honum.
Samkenni allra verka hans er þráin eftir fegurra og
sannara mannlífi,, einlæg samúð með þeim sem miður megay
fyrirlitning á hroka, gikkshætti og spjátrungsskap, og —
framar öllu ástin á ættjörð hans og þjóð. Ekki sú ást, sem
er blind á kost og löst, heldur sá kærleikur, sem kennir og
agar. Hann gat verið strangur dómari og sagt ótæpt til
syndanna, þegar honum fannst þess við þurfa. En enginn
dregur í efa heilindi hans og drengskap í hverju því máli,
er hann lét sig varða.
Davíð Stefánsson fór sínar eigin leiðir, og þær lágu eigl
ávallt samhliða hinum fjölförnustu slóðum. Hann keypti sér
einskis manns lof með blíðmælum og veik ekki heldur
undan lasti né aðkasti. Honum var Ijós sú ábyrgð og þær
skyldur, sem fylgja því að vera skáld og samvizka þjóðar
sinnar. Þessar skyldur rækti hann af karlmennsku og næmri
réttlætiskennd. Hann var trúr köllun sinni og sjálfum sér
til hinztu stundar. Hann var einn af vökumönnum þjóðar
sinnar.
íslenzkir listamenn kveðja þjóðskáldið með djúpri virð-
ingu og þökk.
Jón Þórarinsson
lnn part úr öld réði streingur
Davíðs Stefánssonar fyrir
lagi Islands.
Hann var sem sé ármaður
þess einfalda tilfinnin@alhita
sem vár innborinn tíðarand-
anum, skáld þess frjálsa
djarfa hleypidómalausa hug-
arf ars ofar hefðbu vinum
prestskonumóral og hræsni,
sem við vonuðum að mundl
leysa okkur úr viðjum. Okk-
ur vinum hans fanst þó oft
að sjálfur legði hann meiri
stund á meinlæti en nauðsyn
bæri til, og einsetumensku
meira en hófi gegndi. Oft
jafnvel á bestu árum hans
virtist þúngur einmanaleiki
sækja á hann, og sú ásókn
ágerðist eftir því 9em leingra
leið. Hann var oft árum sam
an sem blýbundinn við ein-
setumannshús sitt, lángtím-
um saman án umönnunar,
alt að því umkomulaus, og
átti sér bækur og listaverk
að félögum. Æ leingra leið
milli þess sem hann fyndi
hvöt hjá sér til að svala
áskapaðri þrá eyjarskeggj-
ans til að sigla yfir hafið. Og
allt of Þ' Ar. gafst tækifæri
til að ‘kynnast við þennan
hugljúfa og karlmannlega
mann, þó ekki væri nema til
að heyra hina hlýju bassa-
rödd hans og finna dreingi-
leg viðbrögð hans í hverju
svari. Árum sarnan hafði
hann geingið ekki heill til
skógar. Síðasta línan í síð-
ustu ljóðabókinni hans hefur
þessa hljóðan: „Að bera eitt-
hvað þúngt—það er að vera.“
„Ég verð veikur í hvert
skifti sem ég kem suður nú
orðið,“ sagði hann eitthvert
síðasta skifti sem hann heim
sótti mig, og bætti við: „þoli
ekki loftið; flýti mér heim
með fyrstu flugvél".
Átthagamir vom fyrir
löngu orðnir hið fyrirheitna
land hans, Eyjafjörður með
friðsælum Pollinum og hvít-
um en ekki svörtum fuglum,
vángi Vaðlaheiðar, fegurstur
yánga, Kaldbakur sem eitt
fornskáld keypti við ökrum
æsku sinnar. Vel má vera að
leingra fái skáld ekki náð
í ytra lífi sínu, skáldkallið
gefi ekki tilefni til annarra
persónulegra óska en fá að
vera einn og kyr heima hjá
sér. Skáld lifir annarsstaðar.
Davíð Stefiánsson lifði í
þeirri ljóðlist sem var einsog
töluð útúr hjarta þjóðarinnar
á enn einum morgni þjóðar-
ævinnar; og heldur áfrarn að
lifa þar.
Halldór Eaxnesc.
Kvebja frá út-
gefanda
EF ég ætti að rifja upp eitt-
einstaikt og áhrifamesta augna
blik, sem ég hefi lifað um æv-
ina, væri mér ef til vill vandi
á höndum, en sú stund mun
mér vissulega aldrei úr minni
líða, og ávallt vitja mín er ég
heyri mikilmennis getið. Þeg-
ar ég fyrir nokkrum árum
steig út úr flugvél á Akureyri,
einn sólbjartan vetrarmorgun,
og landið hulið nýföllnum
snjó, en við stigann beið mín
Davíð Stefánsson skáld frá
Fagraskógi með opinn faðm-
inn að taka á móti mér. Þessi
svipmikli hreinihjartaði maður
með barnsbros en tignarsvip
íslenzks bónda og heimsborg-
ara, átti yfirbragð og fas
sjálfs lands síns, öræfa þess,
jökla, eldfjalla, fallvatna og
blómlegra sveita. Hver hreyf-
ing hans, hvert orð og athöfn
var persónuleg, sönn og heil.
Og einkunnarorðin: „Gakk þú
heill að hollu verki.“
Þeir fáu dagar er ég dvald-
ist þá einn með skáldinu í húsi
þess, voru mér sá skóli sem
ég fór ungur á mis við. Á
hverjum degi las Davíð fyrir
mig ijóð sín, mörg sem enn
eru óbirt, og væntanlega
prentuð með síðustu ljóðum
hans.
Ég kynntist Davíð Stefáns-
syni fyrst fyrir 40 árum í Þing
holtsstræti 33. f því húsi réði
þá ríkjum hin mikilúðlega
og gáfaða kona, frú Guðrún,
ekkja Þorsteins Erlingssonar,
en þar sat Davíð stundum í
hópi vina á kvöldin, á árun-
um eftir fyrri heimstyrjöldina
og kappræddi um bókmenntir
og aðrar listir og trúmál. Og
þar bar margt á góma, sem
fólk nú á dögum mundi ef-
laust gjarna vilja eiga á bandi
eða plötu. Líklega hafa ekki
í öðru húsi fallið fleiri spak-
leg orð á þeim árum. En þó
Guðrún væri sjálif miðpúnkt-
urinn og stýrði kappræðum
Oig tónlistarflutningi jafnt og
veizluhöldum, lögðu ungu
skáldin til andagift og frum-
leg umræðuefni. Allir í þess-
um hópi voru mi'klir aðdáend-
ur ^káldsnillingsins frá Fagra
Skógi.
Síðan hef ég verið nákunn-
ugur Davíð þó ég gerðist ekki
útgefandi hans fyrr en 1950
er tilmæli komu um það frá
þáverandi útgefanda hans og
aldavini Þorsteini M. Jóns-
syni. Hef ég ekki hitt fyrir
drengilegri og hreinni og
beinni mann í viðskiptum en
Davíð Stefánsson.
Ég hef alla tíð frá því ég
á fermingaraldri las fyrstu
Ijóðabók Davíðs, Svartar fjaðr
ir, bókstaflega upp til agna,
verið mikill aðdáandi skálds-
ins, en þar fylli ég aðeins
flokk þorra íslenzku þjóðar-
innar, sem gert hefur hann að
óumdeildu þjóðskáldi sínu.
Eins og ekkert finnst tær-
ara en íslenzk bergvatnslind,
ekkert hreinna en stjörnu-
bjartur vetrarmorgun í Fagra-
skógi, veit ég 'heldur ekkert er
nær kemst því að hafa þessa
eiginleika, og beztu ljóð Dav-
íðs, og þar gengur sannarlega
heill maður að hollu verki.
Ég kveð þig að sinni, góði
vinur, og þakka þér langa vin
áttu, föðurleg heilræði og ást-
úð. RJ.
Þei, Jbei... Nú slær
klukkan á Norður-
landi tólf"
ÞESSAR ljóðlínur úr Svört-
um fjöðrum hafa þráfaldlega
sungið í huga mér þessa dag-
ana. Ég hef reyndar oft hug-
leitt þær áður og stunidum
lagt fyrir mig þá spurningu,
hvort nokkurs staðar í kvæð-
um skáldsins frá Fagraskógi
bregði jafnfá orð viðiíka birtu
yfir dýpstu eðlisþættina í
manngerð hans og skáldskap:
tregafulla heimþrá til ætt-
//
moldar og átthaga, hið heiða
málfar, skyldleikaikenndina
við erfðir kynslóðanna, sem
speglast í tóni þjóðvísunnar.
En nú hafa ljóðlínurnar kom-
ið til okkar í nýrri merkingu.
í þetta sinn hringir klukka
Norðurlands yfir líkbörum
skáldsins sjálfs, yfir ástsæl-
asta höfuðskáldi þjóðariiuiar.
Maður kemur í manns stað,
er stundum hafit á orði, en
fátt mundi þó öllu fróleitara.
Og allra sízt á það við, þegar
sá er kvaddur, sem átti jafn
persónulegt erindi við þjóð
sina og Davíð Stefiánsson. Mér
er jafnvel til efs, að næstu
kynslóðir geti átt von á að
eignast það skáld, er komi
jafn kallað og eignist hug
þjóðar sinnar í jafn ríkum
mæli. Til þess liggja þjóðfé-
lagsleg rök, þó að ekki væri
öðru til að dreifa. Því uggir
mig, að fráfall Davíðs Stefáns
sonar kunni í vissum skiln-
ingi að tákna aldahvörf. En
einnig fyrir þá sök mó það
vera okkur mikið ævintýri að
hafa lifað skáldferil Davíðs
Stefiánssonar, allt frá því, er
hann kom fyrst fram, tvítugur
og fullþroska ljóðsnillingur,
og til hinztu stundar. Ég hef
annarsstaðar, í grein um
Davíð sextugan, reynt að lýsa
þeirri fersku gleði, sem fyrstu
kvæði hans vöktu með okkur
ljóðhneigðum unglingum, sem
þá vorum að vaxa úr grasi,
og satt er það enn, að ekkert
af þvi, er seinna drífur á dag-
ana, getur að öllu komið í stað
þeirrar unaðslegu lífsreynslu
að hafa vaknað ungur og
fagnandi í töfraheimi nýrrar
Skáldlistar. Að sjólfsögðu
munu verk Davíðs Stefáns-
sonar lifa áfram með þjóð-
inni, ef þannig tekst til um
framtið hennar sem við öll
vonum, og þá mun hver kyn-
slóð nema ljóð hans þeim
skilningi, sem þörf hennar
krefst. En eitt er að ganga að
hlut vísum og annað að upp-
götva hann. Sjólft ævintýrið,
sú heillandi birta, sem stafaði
inn í hugskot okkar fró ljóð-
um Davíðs Stefiánssonar verð-
ur aldrei öðrum miðluð til
neinnar hlitar, hún verður
eftir hjó okikur, sem lifðum
nýstárleik hinna fyrstu kynna,
og fer með okkiur í gröfina.