Morgunblaðið - 22.03.1964, Síða 17

Stmmidagtrr 22. marz 1964
MORGUNBLAÐIÐ
17
Góður gestur
’ Undanfarna daga hefur dval-
izt hér sem gestur Háskólans
einn ágætasti lögfræðingur á
Norðurlöndum, Johannes Ande-
næs, »prófessor við Oslóarhá-
skóla. Hann hefur flutt hér tvo
fyrirlestra, annan um norsku
stjórnarskrána, sem hinn 17.
imaí í vor á 150 ára afmæli, og
hinn um réttarskipan í Banda-
ríkjúnum. Andenæs er ekki ein-
ungis óvenju skarpur og lærður
lögfræðingur, heldur fyrirlesari
með ágætum, svo að þeir sem
á hann hlýddu sameinast um að
ljúka á hann lofsorði.
Ekki spillir það vinsældum
hans hér, að einn bræðra hans
er Tönnes Andenæs, fram-
kvæmdastjóri háskólaútgáfunn-
ar norsku. Tönnes Andenæs
hefur nokkrum sinnum komið
til íslands, fyrst sem ungur stú-
dent, rétt eftir seinna stríið, og
gekk hann þá að venjulegri
verkamannavinnu til að afla sér
farareyris. Á ferðum sínum
hingað hefur hann eignazt
Selfoss er vaxandi kauptún.
REYKJAVÍKURBRÉF
marga vini og sjálfur gerzt ein-
lægur íslandsvinur. Hann er nú
formaður Noregsdeildar íslenzk
norska félagsins og mun vafa-
laust í því starfi sýna sama
dugnaðinn og lýst hefur sér í
uppbyggingu hans á háskólaút-
gáfunni norsku, þar sem öllum
kemur saman um, að hann hafi
unnið fágætt afrek. Vinátta og
heimsóknir slíkra manna eru
okkur mikill ávinningur.
Johannes Andenæs lýsti t. d.
á tæpum klukkutíma norsku
stjórnarskránni og þróun henn-
ar svo, að efnið varð ljóslifandi
fyrir öllum þeim, sem á hann
hlýddu. Stjórnarskrá Norð-
manna hefur frá upphafi verið
tákn sjálfstæðis þeirra með
svipuðum hætti og Alþingi hefur
verið okkur íslendingum. Að-
staða okkar og Norðmanna var
ólík, en við hljótum ætíð að
vera minnugir þess, að frelsis-
barátta Norðmanna varð okkur
fyrirmynd. Sambandsslit Norð-
manna og Svía 1905 áttu úrslita-
þátt í að efla sjálfstæðisvitund
og kröfur íslenzku þjóðarinnar.
Spurningum
svarað
í síðasta Reykjavíkurbréfi var
sýnt fram á, að til stuðnings
ásökunum sínum í garð ríkis-
stjórnarinnar vegna landhelgis-
málsins tefldi Tíminn fram slík-
um rökleysum, að hann er ekki
viðræðuhæfur um máiið. Síðari
skrif Tímans staðfesta þetta.
Hann spyr t. d. s.l. þriðjudag
um það, af hverju Bjarni Bene-
diktsson hafi ekki skotið lönd-
unarbanni Breta til Alþjóðadóm
stólsins í Haag, eins og Bretar
hafi boðið. Þarna snýr Tíminn
sannleikanum alveg við. Ríkis-
etjórn Steingríms Steinþórsson-
ar, sem í sátu m. a. Eysteinn
Jónsson og Hermann Jónasson,
ásamt Bjarna Benediktssyni,
sem þá var utanríkisráðherra,
bauðst einmitt til að bera ágrein
inginn um lögmæti landhelgis-
stækkunarinnar 1952 undir Al-
þjóðadómstólinn, að því áskildu,
að allt málið væri lagt fyrir
dóminn og löndunarbanninu af-
létt. Það var brezka stjórnin,
sem hafnaði þessu tilboði, sem
enginn ágreiningur var um inn-
an íslenzku stjórnarinnar. Nú,
rúmum áratug síðar, leyfir mál-
gagn þáverandi forsætisráðherra
sér að snúa sögunni alveg við
Bretum í vil. Jafnframt því, sem
það ásakar aðra fyrir undanhald
•g undirlægjuhátt við Breta!
Slík skrif eru í senn óafsakan
teg og óskiljanleg. S'kiljanlegra
Laugard 2L marz
er, að Tíminn velti fyrir sér og
spyrji af hverju þrjár ríkisstjórn
ir hafi ekki skotið ágreiningnum
um stækkunina 1958 undir Al-
þjóðadómstól. Tíminn veit vel
m. a. af margtilvitnuðum orðum
prófessors Ólafs Jóhannessonar,
að það var veikleikamerki að
vilja ekki láta dóm ganga í mál-
inu strax í upphafi. En eftir að
Sjálfstæðismenn tóku á sig
ábyrgð á meðferð málsins með
myndun viðreisnarstjórnarinn-
ar, hofði það öðruvísi við. Um
þær mundir var ákveðin ný Gen
farráðstefna til að reyna alþjóð-
lega samninga um stærð land-
helginnar. Um árangur hennar
sagði Bjarni Benediktsson í við-
tali við Morgunblaðið hinn 11.
marz sl.:
„Eftir Genfarráðstefnuna 1960
var mér ljóst, að íslendingar
hefðu sigur í hendi sér, ef hon-
um væri ekki gloprað niður með
áframhaldandi illindum við
bandaménn okkar. Sem betur fór
tókst að eyða deilunum og er
það löngu kunnugt, að viðræður
þeirra Macmillans og Ólafs
Thors á Keflavíkurflugvelli
haustið 1960 opnuðu leiðina fyr-
ir þeim samningum, sem siðar
komust á undir handleiðslu
Home, núverandi forsætisráð-
herra Breta og Guðmundar í.
Guðmundssonar."
Úr því að öllu því, sem eftir
hafði verið keppt, tókst að koma
fram með samningum, var að
sjálfsögðu fráleitt að bera ágrein
ing, sem ekki var lengur fyrir
hendi, undir Alþjóðadómstól.
Jafnvel Tíminn ætti að geta
skilið svo augljós sannindi.
Veðurfar og
verðbólga
Góður og gegn ferðamaður
utan af landi lét nýlega ummælt
eitthvað á þá leið, að víst mundi
okkur reynast erfitt að búa hér
á landi, ef hér yrðu verulegar
frosthörkur og harðindi, úr því
að við sköpuðum okkur örðug-
leika í þvílíkri veðurblíðu sem
að undanförnu hefur ríkt. Það
er rétt, að verðbólguvandinn,
sem nú hrjáir okkur, er sjálf-
skaparvíti. Allir þykjast í orði
kveðnu vilja eyða honum, en þar
er sorglega langt á milli orða og
athafna. Frumskilyrði lækningar
meinsemdar er, að menn fáist tii
að skilja eðli hennar. Stjórnar-
andstæðingar tala nú eins og
verðhækkanir síðustu mónaða
komi þeim á óvart. Enginn heil-
skyggn maður gat gengið að því
gvufiandi, að hinar miklu kaup-
hækúanir á árinu 1963 hlutu að
leiða til margvíslegra verðlags-
hækkana. Þetta var þá ú.tskýrt
æ ofan í æ, enda varð jafnvel
Lúðvík Jósefsson að viður-
kenna á Alþingi, að slíkt væri
óumflýjanlegt, og Björn Jóns-
son taldi sér skylt að mótmæla
ásökununum um, að ríkisstjórn-
in kæmi á bak launþegum með
hækkun söluskattsins. Hann ját-
aði, að ríkisstjórnin hefði í öll-
um viðræðum við verkalýðsfor-
ingjana í nóvember/desember
aðvarað þá um, að slík skatta-
hækkun hlyti að verða, ef kaup-
ið hækkaði.
Látum þekking-
una okkur að
kenningu verða
Algert glapræði er að knýja
fram kauphækkanir án þess að
gera sér grein fyrir, hverjar af-
leiðingar eru óhjákvæmilegar.
Það er bein blekking við laun-
þega að telja þeim trú um, að
þeir hafi öðlazt svo og svo mik-
inn aukinn kaupmátt með krónu
hækkunum launa, þegar þær
hækkanir eru svo miklar, að al-
menn verðlagshækkun hlýtur
að sigla í kjölfarið. Hér sem ella
verða menn í upphafi að skoða
endirinn. Áður fyrri höfðu menn
sér til afsökunar, að fullnægj-
andi gögn væru ekki fyrir hendi.
Því væri erfitt að átta sig á
hinu sanna samhengi. Einmitt
þess vegna er mjög athýglis-
verð sú skýrsla um „atvinnú-
tekjur alþýðustétta", sem birtist
í nýútkomnu hefti rits Fram-
kvæmdabanka íslands um efna-
hagsmál „Úr þjóðarbúskapn-
um“. í þessari hlutlausu skýrslu
er m. a. vikið að þeirn vand-
kvæðum, sem á því séu að túlka
breytingar lífskjara yfir skammt
tímabil, og hversu varhugavert
sé að miða raunhæfan kaupmátt
launa við þann tíma þegar
þau hafa verið nýhækkuð, en
áður en afleiðingarnar eru fram
komnar. Þar segir:
„Vandalaust er því að benda
á tiltölulega mjög mikinn kaup-
mátt launatekna ákveðna mán-
uði eða ár, þegar kaup hafði
hækkað, en áhrif þeirrar hækk-
unar á verðlag voru lítt fram
komin.“
Upphaf niðurlagsorða skýrsl-
unnar hljóða á þessa leið:
„Kjarabaráttan á Islandi er
hörð og óvægin. Á hinn bóginn
er erfitt um það að segja, hvort
hún er að sama skapi árangurs-
rík, þ.e.a.s. hefur þau áhrif á
tekjuskiptinguna, sem stefnt er
að. En augljóst er að kjarabar-
áttan hefur leitt af sér marg-
þætt og torleyst vandamál, sem
nú ber flestum þjóðfélagsvanda-
málum hærra.“
Ef menn fást ekki til að beita
þekkingunni til að leysa vand-
ann, svo torleystur sem hann
er, þá verður hann áreiðanlega
aldrei leystur.
Ekki kauptaxtar
heldur launatekj
ur skera úr
Þessi eftirtektarverða skýrsla
heldur áfram:
„Aðilum kjarabaráttunnar hef
ur veizt erfitt að koma sér sam
an um grundvöll til viðmiðunar
um gerð kjarasamninga. Veldur
þar miklu um hin sérstæða þró
un efnahagsmála frá stríðslok
um. Fyrstu árin eftir styrjöld
ina bjó þjóðin við mjög góð lífs
kjör, en þeim hrakaði síðan
verulega. Launþegasamtökin
hafa aldrei viðurkennt í orði or
sakir þess og nauðsyn, að svo
skyldi fara. Hafa forsvarsmenn
þeirra margsinnis vísað til
hinna fyrri lífskjara og fært
fram tölur um lakari kaupmátt
almennra verkamannalauna
síðari árum sem rökstuðning
fyrir kröfum sínum.
Meðan útreikningar þjóðar
tekna voru ekki fyrir hendi,
var ekki hægt að skoða þá
breytingu, sem orðið hafði
kjörum einstakra stétta, í ljósi
þeirra breytinga, sem orðið
höfðu á afkomu þjóðarinnar allr
ar. Var þá ekki nema von, að
því væri haldið fram, að kjör-
um launþega, eða einstakra laun
þega, hefði hrakað meir en svar-
aði til breytinga á afkomu þjóð-
arinnar. Eftir að áætlanir um
þjóðartekjur tóku að koma fram,
hefur samanburður á þróun
kauptaxta í almennri verka-
mannavinnu í Reykjavík og á
þróun þjóðartekna verið talinn
sýna, að hlutur launþega í tekju
skiptingunni hafi mjög verið
skertur. Kauptaxtar eru hins
vegar ekki sambærilegir við
þjóðartekjur á mann. Breytingar
þeirra eru aðeins einn þátturinn
í mörgum breytingum launa-
tekna. Því síður er þróun kaup-
taxta takmarkaðs hóps á ákveðn
um stað til þess fallinn að sýna
hlutskipti launþega almennt, og
enn síður þegar svo hagar til,
að stöðugt færri og vandaminni
tegundir vinnu hafa heyrt undir
þann kauptaxta, sem um ræðir.
Rannsóknir á hlutdeild laun-
þega í þjóðartekjunum verðá að
byggjast á samanburði launa-
tekna við þjóðartekjurriar, en
ekki á samanburði kauptaxta
við þjóðartekjurnar. Víðtækasta
skýrsluefni um launatekjur eru
úrtaksathuganir á tekjum verka
manna, sjómanna og iðnaðar-
manna, og hefur sá samanburð-
ur, sem gerður er í þessari grein,
verið byggður á því efni. Hve
mikinn þátt breytingar samn-
ingsbundinna kauptaxta hafa átt
í þróun launatekna, er að sínu
leyti einnig merkilegt rannsókn-
arefni. Unnið hefur verið að at-
hugunum á því sviði, en þær eru
ekki komnar á það stig, að niður
stöður þeirra sé hægt að leggja
fram að svo stöddu.“
„Hlutskipti laun-
þegafylgt þróun
þjóðartekna” .
Enn segir:
„Helztu niðurstöðurnar, sem
komizt varð að og nánar hafa
verið raktar í köflunum hér að
framan, eru sem hér segir:
1) Tekjuskiptingin, mæld eftir
afstöðu atvinnutekna alþýðu-
stéttanna, verkamanna, sjó-
manna og iðnaðarmanna til þjóð
artekna á mann á föstu verðlagi,
var árin 1959—1962 mjög lítið
breytt frá árinu 1948. Gildir það
jafnt, hvort sem litið er til at-
vinnutekna fyrir skattlagningu
eða til ráðstöfunartekna að frá-
dregnum beinum sköttum og að
viðbættum fjölskyldubótum.
Hins vegar voru þessar afstöður
launþegum nokkuð óhagstæðari
áratuginn 1950—’60 en þær voru
bæði við upphaf og í lok tíma-
bilsins. Var afstaða atvinnutekn-
anna fyrir skattlagninu þá flest
árin á milli 95 og 98 miðað við
100 árið 1948. Afstaða ráðstöf-
unarteknanna var oftast milli 92
og 94. í höfuðdráttum hefur hlut
skipti launþega fylgt þróun þjóð
artekna, en sérstaklega hagstæð
afstaða tekna þeirra við upphaf
og lok tímabilsins stendur m. a.
í sambandi við háar niður-
greiðslur og fjölskyldubætur.
2) Þýðingarmiklar breytingar
hafa orðið á innbyrðis afstöðu at-
vinnuteknanna. Við upphaf tíma
bilsins voru tekjurnar mjög
ójafnar eftir landshlutum, nærri
30% lægri í kauptúnum en í
Reykjavík óg um 15% lægri í
kaupstöðum. Atvinnutekjur þess
ara staða þróuðust síðan jafnt
og þétt til jafnaðar við atvinnu-
tekjur í Reykjavík. Fullum jöfn-
uði var náð árið 1957 og hafa
meðalatvinnutekjur í kaupstöð-
um og kauptúnum síðan verið
hærri en í Reykjavík.
3) Hlutföll atvinnutekna milli
starfsstéttanna, verkamanna, sjó
manna og iðnaðarmanna, breytt-
ust lítið fram til 1958. Tekjur sjó
manna voru oftast um 12—16%
hærri og tekjur iðnaðarmanna
oftast um 10—-16% hærri en tekj
ur verkamanna. Þó fór munur-
inn fremur minnkandi með ár-
unum. Frá árunum 1958—’59
hafa bilin aftur á móti aukizt
verulega. Tekjur iðnaðarmanna
hafa að vísu aðeins náð því hlut-
falli við tekjur verkamanna, er
þær höfðu áður. En tekjur sjó-
manna nækkuðu mjög mikið og
voru 41% hærri en tekjur verka-
manna síðustu tvö árin, þ. e.
1961 og 1962. Á þessu mun þó
að nýju hafa orðið mikil breyt-
ing til hlutfallslegrar lækkunar
sjómannatekna á árinu 1963.“
Harður dómur
Niðurstaða óhnekkjanlegrar
fræðilegrar athugunar leiðir sam
kvæmt því, sem nú hefur verið
rakið, ljóslega til að hnekkja
þeim ásökunum, að stefna við-
reisnarstjórnarinnar hafi orðið
til þess, að hlutur „alþýðustétt-
anna“ af þjóðartekjunum hafi
orðið minni en áður. Þá fær það
heldur ekki staðizt, sem oft er
haldið fram, að hlutur Reykvík-
inga hafi verið dreginn fram á
kostnað annarra landsmanna.
Staðreyndir sýna allt annað
Hér eru auðvitað mörg öfl að
verki, en um heildarþróunina
verður ekki deilt. Hitt er óneitan
lega harður dómur um hina
„hörðu og óvægu“ kjarabaráttu
undanfarinna áratuga, að fræði-
leg rannsókn slculi leiða til þess
að „erfitt" sé „um það að segja,
hvort hún er að sama skapi ár-
angursrík, þ.e.a.s. hefur þau
Framhald á bls. 31.