Morgunblaðið - 26.03.1964, Blaðsíða 8

MORGUNBLAÐID
' Fimmtudagur 26. marz 1964
ORKU- OG IÐJUVER
verða að koma sem fyrst, sagði
dr. Jóhannes Nordal, form. stór-
iðjunefndar á Varðarfundinum
um stóriðjuna snemma í þessum
mánuði, ella getum við misst af
tækifærinu. Umræðuefni fundar-
ins var: Framtíð íslands, fjöl-
þættari framleiðsla, orku og iðju-
ver. Fundurinn var mjög fjöl-
sóttur og vakti mikla athygli.
Iðnaðarmálaráðherra, J ó h a n n
Hafstein, hafði framsögu, síðan
var svarað fyrirspurn um fundar
manna og voru ráðherrann og
nokkir meðlimir stóriðjunefndar
fyrir svörum.
Eftir fyrirspurnartímann voru
frjálsar umræður. Þessir tóku til
máls: Ásgeir Þorsteinsson, verk-
fræðingur, fyrrv. form. rann-
sóknarráðs ríkisins, Gunnar J.
Friðriksson, form. Fél. ísl. iðn-
rekenda, Eyjólfur Konráð Jóns-
son, ritstjóri, Jóhannes Bjarna-
son, verkfræðingur, og að lokum
Bjarni Benediktsson, forsætisráð-
herra.
Mbl. hefur áður birt ræðu iðn-
aðarmálaráðherra og frásögn af
spurningum og svörum, sem fram
komu í fyrirspurnartímanum. —
Hér á eftir fer úrdáttur úr ræð-
um annarra ræðumanna.
— ★ —
Fyrstur tók til máls Ásgeir
Þorsteinsson, verkfræðingur. —
Hann sagði m. a. :
„Það væri tilgangslaust, að
ætla að gera þessu víðtæka efni
almenn skil á svo stutuim tíma
Og hef ég því valið þann þátt-
inn, sem fellur undir stóriðju á
okkar mælikvarða. Aluminium
tel ég að hafi algera sérstöðu. Ég
lít ekki á það, sem sérstaklega
heppilega stóriðjufiamkvæmd
fyrir okkur útaf fyrir sig, vegna
Iþess hve frek sú iðja er á orku,
sem þarf að vera mijög ódýr. Slík
iðja hlýtur auk þess, að vera
mjög skorðuð í höndum þeirra
sem tryggja markaðinn fyrir
framleiðsluna, því hann er hjá
fáium en stórum hópum í heim-
inum. En ég tel ávinning við
aluminium vinnslu fólgin í því,
að ef hún verður hjálparfhella til
þess að virkja raforkuverin í
nógu stórum áföngum og því
ódýrt. Þó tel ég að aluminium
vinnsla ætti ekki að vera nema
t. d. í tveimur áföngum. Sá fyrri
myndi þá eftir þvi sem upplýst
hefir verið, færa okkur 50 þús-
und kílóvött, eða þar um bil á
mun ódýrara verði, helíur en við
myndum þurfa að virkja sjálfir
Bjarni Benediktsson
sjálfstæða virkjun að mér skilst.
Sá annar yrði þar af mun ódýr-
ari og svo þegar aluminium
vinnslan væri horfin úr sögunni,
þá myndi þriðja virkjunin t. d.
hef ég þá Búrfell í huga, verða
enn ódýrust og gefa ennþá betri
orkuskilyrði og orkuver. En það
er einmitt þessar ódýru virkjanir,
sem myndu gera okkur kleift að
safna þeim sjóðum til rafvirkja-
framkvæmda, sem gætu svo
meira eða minna staðið undir
áframihaldinu, því það er eins og
við þekkjum allir, það er eitt-
hvert mesta vandamáí Okkar hér,
hvert sinni sem þarf að fara að
virkja, að þá er svo erfitt að fá
til þess nægilegt fjármagn í nægi
lega ódýrar virkjanir, því þær
eru svo stórar.“
— ★ —
Næstur ræðumanna var Gunn-
ar J. Friðriksson, framkvæmda-
stjóri. Upphaf ræðu hans var á
þessa leið:
„Ég tel það mikið fagnaðar-
efni, að nú skuli loks hilla undir
að verulegur skriður muni kom-
ast á iðnvæðingu íslendinga. Því
miður, að þá hefur iðnvæðing og
atvinnuþróun hér ekki verið eins
ör og skyldi. Á áratugnum frá
1950—1960 þá voru menn bundn-
ir í viðjar hafta og hindrana og
drógumst við íslendingar því
aftur úr í þeirri framþróun, sem
átti sér stað hjá öðrum vestræn-
um þjóðum. Við vorum því mið-
ur það seinir að taka upp hið
vestræna efnahagskerfi, sem að
lokum kom þó með tilkomu við-
reisnarstjórnarinnar. Það urðu
mikil' straumhvörf þá í atihafna-
lífinu og má kannske segja, að
Jóhannes Bjarnason
eftir þetta langa tímabil hafta
hafi umskiptin orðið nokkuð
snögg, þannig að við höfum ekiki
almennilega getað gætt hófs. At-
hafnaíþráin sem losnaði úr læð-
ingi varð svo sterk ig svo mikil,
að nú hefur viðreisninni að
nofekru leyti verið stefnt í voða,
en við skulum vona, að það tak-
ist að bjarga henni.“
Fjármagn frá almenningi
„Um það mál sem hér er rætt,
stóriðnað, þá er það ákaflega
ánægjulegt, að traust erlendra
fjánmálamanna á okkur íslend-
ingum skuli vera orðið það mii-
ið, að það komi nú til mála að
menn vilji hætta fé sínu til þess
að reisa fyrirtæki og ganga til
samvinnu við okkur um rekstur
slíkra fyrirtækja. í því samibandi
tel ég æskilegt að ef að mögulegt
reynist og ég treysti því, að þar
muni SjálfstæðisfLokkurinn halda
vel á spilunum og það sé það að
almenningi verði nú gefinn kost-
ur á, að taka að einhverju leyti
þátt í fjármögnun þessara fyrir-
tækja. Því miður, að þá erum við
íslendingar ákaflega fátækir af
fé og þau fyrirtæki sem hér hef-
ur verið um rætt eru þar að au'ki
þess eðlis, að við mundum ekki,
sennilega ekki geta ráðist í þau,
jafnvel þó að við hefðum þetta
fé, vegna þess að við hefðum
ekki trygga sölu á framleiðsl-
unni. En þó að aðeins væri í litl-
um mæli, að almenningi gæfist
kostur á, að taka þátt í fjár-
mögnun fyrirtækjanna, þá myndi
það hafa geysileg áhrif, fyrir-
tækin mundu komast betur inni
meðvitund fóliksins og það myndi
hafa veruleg áhrif á hugsana-
gang manna íefnahagsmálum.“
— ★ —
Nú kvaddi sér hljóðs Eyjólfur
Konráð Jónsson, ritstjóri.
í upphafi máls síns fór Eyjólf-
ur nokkrum orðum um kosti þess
að hafa samvinnu við erlenda að-
ila við uppbyggingu stóriðju.
Eyjólfur K. Jónsson
Auðvelt ætti að vera að búa
svo um hnúta í samningum við
erlenda aðila, að öllu væri óhætt.
Það væri raunar um það að ræða
að stofna til samvinnu við er-
lenda aðila um þessi mál eða
vera án stórvirkjana og stóriðju.
Síðar í ræðu sinni sagði Eyjólf-
ur:
„Það er í rauninni öfugmæli,
þegar því er haldið fram, að
áhættan sé meiri af samstarfi við
Útlendinga, en stóriðju í eigu ís-
lendinga einna.
En þá er ég kominn að olíu-
hreinsunarstöðinni, vísi að ís-
lenzkum efnaiðnaði, sem er það
af þeim málum, sem hér eru til
umræðu, sem ég hef helzt haft
afskipti af. Um eins árs skeið hef
ur það mál verið kannað af nokkr
um einsta'klingum í samvinnu við
íslenzku olíufélögin og hefur nú
verið frá því skýrt, að sam-
kvæmt álitsgerð brezks ráða-
gjafafyrirtækis, sem er með þeim
kunnustu í heimi á þessu sviði,
sem íslenzku aðilarnir fengu sér
til aðstoðar, þá muni hér vera
um að ræða gott og arðvænlegt
fyrirtæki, sem ekki mun einungis
skila þjóðinni miklum gjaldeyris-
hagnaði, heldur getur það líka
orðið vísir að efnaiðnaði, en eins
og kunnugt er, eru framkvæmdir
á því sviði gífurlegar og í marg-
háttuðum kemiskum iðnaði.
Eh hversvegna þarf samvinnu
við útlendinga í þessu efni,
kynnu menn að spyrja, hér er
ekki um að ræða stærra iðju-
ver en sementsverksmiðjuna. Því
skyldum við slendingar ekki ein-
ir byggja og reka slí'kt fyrirtæki.
Kostir samvinnu við erlenda að-
ila. Það má vel vera að unnt
reyndist að afla lánsfjár til að
reisa slíkt fyrirtæki, en auðvitað
þó ekki án þess að ríkið tæki
fulla ábyrgð á þeim lánum. Hitt
væri líka unnt að fá erlend tækni
fyrirtæki, til að standa fyrir
byggingu þessa fyrirtækis sem
verktakar og sjálfsagt er lí'ka
unnt að ráða hingað sérfræðinga
til þess að hafa umsjón með
rekstrinum. En til þess eru vítin
að varast þau, og því miður þá
höfum við slendingar dýrkeypta
reynslu að því að ráðast í nýjar
iðngreinar, án þess að leita um
þær nauðsynlega samstarfs við
þá, sem hafa' yfir að ráða tækni-
kunnáttu, markaðsþekkingu og
fjármagni sem ekki er ráðstafað,
án þess að reyna að treysta rekst
ur þann, sem því er ætlað að
fjármagna.
Hugmyndirnar um samstarf
við erlenda aðila um byggingu
olíulhreinsunarstöðvar, hníga að
Gunnar Friðriksson
því, að þeir verði minniihluta-
eigendur, sem eigi þó nægilega
stóran hluta í fyrirtækinu, til
þess að þeir hafi beinna hags-
muna að gæta aí því, að það
gangi vel Qg rekstur þess verði
hagkvæmur. Þar að auki er ætl-
unin, að þeir láti í té það láns-
fé, sem þarf til að koma fyrir-
tækinu á fót og tryggingar fyrir
endurgreiðslu þess séu engar
aðrar en eignir félagsins sjálfs.
Þannig bæru útlendingar megin
hluta áhættunnar og gætu ekki
leyft sér þann munað, að hefjast
handa, án þess að örugglega væri
frá því gengið, að allrar hag-
kvæmni væri gætt, eins og frek-
ast væri kostur.
Þar með er þó ekki allt upp
talið. Hinir erlendu aðilar yrðu
að láta í té þekkingu sína, bæði
á mörkuðum og tækni og þar að
auki yrðu þeir að hafa milli-
göngu um langa samninga, bæði
um kaup á jarðolíu, hráefni olíu-
stöðvarinnar og um sölu á þeim
hluta framleiðslunnar, sem út
væri fluttur með hagkvæmustu
kjörum, sem hugsanlegt er að
ná.“
Eyjólfur lauk ræðu sinni með
þessum orðum:
Samþjöppun fjármagnsins
og efnalega sjálfstæðir
einstaklingar
„En í sambandi við umræðurn-
ar um það að stofna stórfyrirtæki
hér á landi til íslenzks efnaiðnað-
ar, þá hefur sú hugmynd einnig
verið rædd, að það yrði um al-
menningslþátttöku að ræða. Að
visu ekki eingöngu þátttöku al-
mennings heldur þátttöku út-
lendinganna fyrst í stað og að
einhverju leyti íslenzku olíufé-
laganna. En þetta rekstrarfiorm
er að mínum dómi slí'kt stórmál,
að það hefur ekki öllu minni
þýðingu, en stóriðjan sjálf.
I hópi sjálfstæðismanna þarf
ekki að hafa um það mörg orð,
hver grundvallarþýðing það er
að borgararnir, allur fjöldinn, sé
efnalega sjálfstæður, hve hættu-
leg er samþjöppun efnahags'valds
hjá fáum stjórnanherruim og hve
fjárhagslegur ávinningur verður
mi'klu betri af einkarekstri en op
inberum rekstri. Hitt er og Ijóst,
að þeir tímar, sem við búum nú
á krefjast stórfyrirtækja, með
miklu fjármagni. Hin litlu einka
fyrirtæki, halda auðvitað áfram,
en eftir því sem stórfyrirtækjun-
um fjölgar, þá verður fjármuna-
vald ríkisins meira, ef öll slík
fyrirtœki eru reist af opiniberra
hálfu, en einstaklingarnir fá þar
ekki nærri að koma. Fáir ein-
staklingar geta ekki ráðist í slíkt
fyrirtæki, en margir í samein-
ingu geta gert það, og þannig er
hægt að varðveita einkarekstur
Ásgeir Þorsteinsson
og koma í veg fyrir ólhóflegan
opinberan rekstur.
Þær lýðræðisþjóðir, sem við
bezt kjör búa og mest frelsi
leggja meginkapp á það, að fjöld-
inn allur taki þátt í atvinnu-
rekstri. Þannig eru t. d. nær 20
milljón manna hluthafar í stór-
fyrirtæikijum í Bandaríkjunum og
það svaraði til þess að 20 þúsund
íslendingar ættu hluti í þeim
fyrirtækjum, sem hér yrðu stofn
uð með þeim hætti. Það er vissu-
lega tímabært að ryðja þessu
hugsjónamáli braut, að almenn-
ingur fái tækifæri til að ávaxta
f jármagn sitt í heilbrigðum fyrir
tækjum. Um leið og við iðnvæð-
um landið skulum við hrinda
þeirri hugsjón í framkvæmd“.
---★ —
Næstur ræðumanna var Jó-
hannes Bjarnason, verkfræðing-
ur. Hann talaði um ýmis hinna
tæknilegu vandamála, sem kom-
ið hefðu upp við áburðarverk-
smiðjuna og sementsverksmiðj-
una og þá lærdóma, sem af því
mætti draga.
Síðan sagði Jóhannes:
„Ég vil bæði þakka fyrrver-
andj iðnaðrmálaráðherra, Bjarna
Benediktssyni, og núverandi iðn-
aðarmálaráðherra fyrir þeirra
ótrauðu forystu í þessum stó—
iðjumálum og víðsýni þeirra
hvað hér er um mikilvæg mál að
ræða. Það er sýnilegt að þröng-
sýnisáróður þeirra manna sem
stöðugt eru að ónotast útí við
slíkar framkvæmdir, jafnvel
berjast á móti þeim hefur ekki
haft nein áhrif á stefnu þessara
forystumanna okkar og er þvl
vel farið. Sú staðreynd virðist
mér svo ljós, að hin fámenna fá-
tæka íslenzka þjóð hefur ekki
enn bolmagn til þess átaks, sem
nauðsynlegt er, til þess að beizla
og nýta okkar miklu orkulindir
í svo stórum stíl, í svo stórum
skrefum, sem nauðsynleg eru tii
þess .að geta á hagkvæman hátt.
Það verður því mikið fagnaðar-
efni, ef þessari ríkisstjórn okkar
tækist að fá ábyrga erlenda aðila,
til þess að leysa þetta næsta stóra
skref í atvinnumálum okkar í
samvinnu við okkur. Éf það ekki
tekst er áframhaldandi iðnþróun
obkar í mikilli hættu, því frá
þeim smávirkjunum, sem við
höfum einir saiman bolmagn til
að byggja, fáum við ekki nægi-
lega ódýra raforku til þess að
geta gert verðandi iðnað, né
nægilega mikla raforku til þess
að stækka stórverksmiðjur okk-
ar, sem byggja reksturinn á
mxklu magni af ódýrri raforku,
eins og t. d. Áburðarverksmiðj-
an. Ef ekki verður af því nú, að
við fáum stórvirkjun, sem bygg-
ist á sölu raforku til nýrra stór-
iðjuvera, er t. d. hætt við þvl
að ekki verði hægt að stækka
áburðarverksmiðjuna á þeim
grundvelli, sem hún hefur unnið
til þessa. Það er á grundvelli
ódýrri innlendri raforku. Yrði þá
líklegasta lausnin sú að grund-
valla reynsluna á innfluttri olíu
og teldi ég þá þróun ti hins verra
í okkar vatnsorkuríka landi.“
— ★ —
Síðastur ræðumanna var for-
sætisráðherra, Bjarni Benedikts-
son.
Niðurlag ræðu hans var á þessa
leið:
„Það skal enginn ætla, að þessi
mál verði afgreidd eða til lykta
leidd ágreiningslaust. Það er af
ýmsum ástæðum sem upp verður
Framh. á bls. 26