Morgunblaðið - 23.04.1964, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Fimmtudagur 23. apríl 1964
Eyvindarstaðir á Álftanesi, 60 ha jörð, að mestu ræktað land. Hér bjó Sveinbjörn Egilsson — hér
var æskuheimili Gröndais.
umarmá
Við settan búnaðarmála*
stjora Ólaf E. Stefánsson
BÆRINN fflendur uppi á lágum j
hól og héðan af hlaðinu þar sem
við stöndum í hlýjum einmánað-
arblænum er gott útsýni yfir
þetta flata nes með tjörnum þess
og fjörðunum til beggja handa.
Bygging er þétt og svo hefur
jafnan veríð. Hér háfa alltaf vér-
ið nokkrar sæmilegar bújarðir,
og í gamla daga var hér fjöldinn
allur af kotum og þurrabúðum
kringum bæina, sem landið
heyrði til. — Þá var hér mikil
fátækt, sultur og seyra þegar
ekki fiskaðist. Einu sinni var sr.
Helgi Hálfdánarson prestur þessa
pláss. Þá voru bágindaár, sjórinn
brást og vegna fjárkláðans, varð
að lóga hverri kind. Því segir dr.
Jón Helgason biskup um prest-
skap föður síns hér á nesinu:
„En það sem einkum stóð hinu
andlega lífi fyrir þrifum þar í
prestakallinu var örbirgðin, sem
allur þorri manna átti við að
búa í tómthúsunum mörgu.“
------O-------
Kotin eru horfin — örbirgðin
liðin saga — en tómthúsunum
hefur ekki fækkað. Þar sem
lágu, litlu torfbæirnir stóðu áð-
ur, eru nú gróin tún, sem grænka
óðum í vetrarblíðunni. Og í stað-
inn fyrir kotin gömlu standa hér
reisuleg einbýlishús, sem svo
víða bera vott um okkar vel-
gengistíma. Eitt þeirra er að rísa
við Bessastaðatjörn. Það er enn
ekki meira en fokhelt, en samt
er það auðséð að þetta verður
fallegt hús þegar það er full-
gjört og fellur mjúklega inn í
yndisfagurt umhverfi vatnsins og
grasigróinna bakkanna. Austan
við það stendur þjóðhöfðingjasetr
ið, mitt í fagurgrænu túni, þungt
og virðulegt með hvítum, þykk-
um veggum og koparbrúnum þök
um. Eins og alls staðar þar sem
kirkja er, setur guðshúsið svip á
staðinn.
Hvar erum við stödd í dag?
Á Eyvindarstöðum á Álftanesi.
Og í fylgd með okkur er Ólafur
E. Stefánsson ráðunautur, sem
nú um sinn hefur gegnt starfi
búnaðarmálastjóra í forföllum
Halldórs Pálssonar. Hér er Ólaf-
ur fæddur. Og hér búa foreldrar
hans í hárri elli, þau Stefán
Jónsson og Hrefna Ólafsdóttir.
Hér — kringum ættaróðalið hafa
tveir synir þeirra stofnað nýbýli
og önnur börn þeirra reist sér
hús. Eitt þeirra eru þau að
byggja Ólafur og kona hans.
Þórunn Árnadóttir. Það er húsið
niður við tjörnina, sem óður er
á minnzt. Ólafur er stúdent í
Reykjavík 1943, árið eftir tók
hann próf í forspjallsvísindum og
1. stigs próf í þýzku og ensku
við Háskóla íslands, en næstu
þrjú árin var hann við nám í
búvísindum við Edinborgarhá-
skóla og tók þar B. Sc.-próf árið
1947. Eftir heimkomuna varð
Ólafur ráðunautur, fyrst hjá Sam
bandi nautgriparæktarfél. í Borg
arfirði, síðan hjá Búnaðarsam-
bandi Kjalarnesþings. Síðan 1952
hefur hann verið nautgriparækt-
arráðunautur B. I.
------O--------
Áður en við förum að ræða
búskapinn almennt, væri máske
rétt að víkja nokkuð að naut-
griparæktinni sérstaklega.
— Hvað eiga íslendingar marg-
ar mjólkurkýr?
— Þær munu vera fast að 40
þús. og auk þess tæplega 16 þús.
geldneyti.
— Þeim hefur fjölgað ört síð-
ustu áratugina?
— Já, árið 1920 voru þær ca
1? þús. — árið 1940 voru þær
28,6 þús. og nú eru þær tæplega
40 þús. eins og áður er sagt.
— Hve margar kýr eiga bænd-
ur i nautgriparæktarfélögunum?
Árið 1962 voru 1358 bændur í
nautgriparæktarfélögum, og áttu
þeir alls 17438 kýr. Allar kýr
hvers félagsmanns eru skráðar
frá því þær bera að 1. kálfi og
afurðaskýrslur eru haldnar yfir
þær. Hér eru slíkar skýrslur
haldnar yfir 44% af öllum kúm
í landinu, og sést á því, að
skýrsluhaldið er mjög almennt.
Eru Danmörk og Holland einu
löndin, þar sem hlutfallslega
fleiri kýr eru skráðar en hér.
Á þessu sviði eins og mörgum
öðrum standa íslenzkir bændur
framarlega.
— Og nythæðin hefur farið
vaxandi?
— Já, en þó er enn mikill
munur á meðalnyt í landinu öllu
og meðalnyt kúa hjá þeim, sem
eru í nautgriparæktarfélögum.
Þessi munur milli héraða minnk-
ar þó með hverju ári. Ailar tölur
um þetta efni þarf að fara með
af fyllstu varúð, séu þær notað-
ar til að túlka annað en árangur
af starfi nautgriparætkarfélag-
anna sjálfra, því að rýrnun vegna
sérvigtunar og á annan hátt
kemur þar ekki fram. Síðustu 40
árin hefur nythæðin vaxið um
50%, og íslenzkar kýr mjólka
meira, miðað við stærð, en flest
önnur kyn.
— Hvort er þetta meira að
þakka betri kúm (meiri mjólk-
urlagni gripanna) eða bættri
meðferð þeirra?
— Hér verður ekki greint full-
komlega á milli, og nautgripa-
ræktarfélögin hafa hvort tveggja
á stefnu skrá sinni. Fóðrun kúnna
hefur batnað mjög mikið síðasta
áratuginn. Munar þar mestu um
aukna beit á ræktuðu landi, og
hafa beitartihaunir í Laugardæl-
um veitt hagnýtar leiðbeiningar
í því efni. Vetrarfóðrunin hefur
einnig batnað og orðið jafnari
Ólafur E. Stefánsson
um landið en áður var. Þó verð-
ur þess enn vart, þegar snögg-
ar hækkanir verða á verðlagi
kjarnfóðurs, að menn draga úr
kjamfóðumotkun sér til skaða.
Svo virðist sem kjarnfóðurnotk-
un sé ýmsum þyrnir í augum og
telji, að of mikið af því sé notað
í íslenzkum landbúnaði. Sann-
leikurinn er þó sá, að það er
notað mjög í hófi og er alger
nauðsyn fyrir hagkvæma mjólk-
ur framleiðslu hér eins og í öðr-
um löndum, þar sem afurðageta
kúnna er orðin mikil. Gagnrýnin
hlýtur að eiga rætur sínar að
rekja til þess, að menn hafa ekki
kynnt sér nægilega eðli fram-
leiðslunnar.
Kynbætur hafa orðið geysi-
miklar með tilliti til mjólkuraf-
urða (mjólkurmagn og mjólkur-
fita). Sönnun fyrir þætti kyn-
bótanna eru afkvæmahópar
(systrahópar), en á þessu er oft
mikill munur eftir faðerni. Þetta
er bæði á afkvæmarannsóknar-
stöðvum og úti í sveitum, þar
sem kvígur undan ýmsum naut-
um hafa sömu aðbúð. Nautin,
sem bæta stofninn eru svo notuð
mjög mikið á sæðingarstöðvun-
um, en hinum er eytt. Undan
sumum nautum fæðast nú á ann-
að þúsund kálfar á ári, enda eru
um 60% af kúm landsins frjó-
dældar nú.
í fáum orðum held ég að svara
megi spurningunni fyrir helztu
mjólkurframleiðslusvæðin á þann
veg, sem Ólafur Jónsson, ráðu-
nautur í Eyjafirði hefur gert
fyrir það hérað eftir nákvæma
athugun, að sterk rök hnigi að
því, „að aukinn afrakstur kúnna
sé í meginatriðum fenginn með
kynbótum, þótt bætt meðferð og
fóðrun hafi að sjálfsögðu orðið
að fylgjast með kynbótunum."
— Kemur ekki mikil fóðurbæt-
isgjöf niður á endingu grip-
anna?
— Eiinmitt hið gagnstæba kem
ur fram í athugunum okkar.
Við fylgjumst vel með beztu kún
um og höfum nákvæma spjald-
skrá yfir hverja þeirra. Athugun
á þeim skrám leiðir í ljós, að
meðalaldur beztu kúnna, sem ó-
hjákvæmilega þurfa mikla kjarn
fóðurgjöf, er mun hærri en með-
alaldúr kúnna í landinu. Þessar
kýr eru rétt fóðraðar.
— Nú er mikil áherzla Iögð á
að hækka fituprósentuna. Er
það í samræmi við nýjustu kenn
ingar um hollustu mataræðis?
Næringarfræðingar hafa betri
aðstöðu en ég að svara þessari
spurningu. Annars hafa ósköpin
öll verið skrifuð um þessi mál í
vísindarit og dagblöð hafa til-
hneigingu til að túlka hugleið-
ingar og kenningar í slíkum mál-
um sem staðreyndir. Ég held,
að ég megi fullyrða, að tii
skamms tíma a.m.k., hafi ekki
legið fyrir neinar sannanir um
óhollustu af hárri mjólkurfitu í
neyzlumjólk, og hefur dr. Pet-
ersen, frægur bandarískur vís-
indamaður í mjólkurmálum bent
á það. Annars virðist mér ótti
Frmh. á bls. 8

Salt
Alltaf vantar okkur eitthvað.
Hér áður og fyrr vantaði yfir-
leiítt allt, jafnt sement sem næl-
onsokka, bomsur og bleyjur. Nú
hefur fólk nóg af ölluim þessum
nauðsynjavörum, ávextina jafn-
vel allan ársins hring — svo að
þeir eru ekki lengur eftirsóttir.
En nú hefur ný vörutegund —
skyndilega og óvænt — bætzt
á listann yfir það, sem
ekki er til. Nú er lítið eftir
á svarta markaðnum annað en
vín og tóbak — en nú drepa
menn líka á bakdyrnar til þess
að biðja um salt. '
Vantar vatn
Á sunnudaginn sagði ég frá
bréfi, sem borizt hafði úr
Heiðnahverfi um vatnsskortinn
þar. Einn íbúanna þar kom að
máli við mig og sagði, að ólþarf-
lega mikið hefði verið gert úr
hugmyndinni um menningar-
skipti við Hong Kong. Vatns-
leysið í Heiðnahverfi væri
nefnilega miklu alvarlegra en
svo, að hægt væri að slá því
upp í grín.
Sagðist maðurinn hafa haft
samband við Vatnsveituna og
spurt hvort engra bóta væri að
vænta, en fengið neikvæð S'vör.
„Þeir nota svo mikið vatn í
frystihúsunum" — eða „Þið
verðið bara að fá ykkur daelu“
— og „Leiðslurnar í götunni eru
svo grannar". Þetta segðu þeir,
sem orðið hefðu fyrir svörum
hjá Vatnsveitunni. Sannleikur-
inn væri sá, að um miðgan dag-
inn væri allt vatnslaust hjá sér.
Safna yrði vatni í baðkarið —
og það væri heldur óþægilegt
að þurfa að geynía allt neyzlu-
vatn í krúsum og kimum allan
daginn. En svo virtist sem enn
væri ekki farið að vinna neitt í
málinu af háifu Vatnsveitunn-
ar.
Bað hann mig að koma því á
framfæri, að fólkið í Heiðna-
hverfi biði með öndina í háls-
inum eftir að leka tæki úr krön
unum hvenær sem skrúfað væri
frá, eins og annars staðar í bæn
um.
Sumar
Jæja, þá er sumardagurinn
fyrsti kominn. í rauninni hefur
þetta ekki verið neinn vetur og
við vonum að sumarið verði
engin andstæða við það, sem við
’höfum átt að venjast.
Það er ekki nema eðlilegt að
íslendingar fagni sumri með ein
hverjum hátíðahöldum. Við eig
um það mikið undir sumrinu —•
og í rauninni má segja að til-
veran á þessu landi byggist að
miklu leyti á því að þessi fáu
sumarmánuðir bregðist ekki.
En mér finnst þessi hátíða-
höld okkar á sumardaginn
fyrsta orðin einum of formföst
og tilbreytingarlítil. Þegar fólk
hefur almennt ekki lengur
áhuga á að taka þátt í háitíðinni
vaknar sú spurning, hvort rétt-
lætanlegt sé að viðhalda þeirri
gömlu venju að hafa almennan
frídag á sumardaginn fyrsta.
Mörgum finnst nóg um frídag-
ana — og fjölmargir vinna á
sumardaginn fyrsta. Auðvitað
gætum við haft frí í skólum og
leyft börnunum að gera sér
dagamun. En úr því að þátttaka
hinna fullorðnu í þessum bá-
tíðahöldum er orðin jafnlítil og
raun ber vitni — þá er ekki
óeðlilegt að spurt sé hvort
ástæða sé til að halda þessu
áfram.
Fólk fær sífellt fleiri tæki-
færi til að gera sér dagamun —.
og það er í rauninni ekki orðin
nein tilbreyting hjá fjölda fólks
— að gera sér dagamun. Menn
eru jafnvel orðnir leiðir á
skemmtunum — enda skilia
þær ekki allar njikið eftir. En
hvort sem menn gera sér daga-
mun í dag eða ekki, þá er full
ástæða til að óska öllum gleði-
legs sumars og óska þess urn
leið að sumarið verði nú reglu-
lega hlýtt og gott.