Morgunblaðið - 23.04.1964, Qupperneq 17

Fimmtudagur 23. apríl 1964
MORCUNBLAÐIÐ
17

HANN SVEIK ALLT SÆNSKA VARNAR-
KERFIÐ í HENDUR SÓVETRÍKJUNUM
RÉTTARHÖLDIN yfir Stig
Wennerström, ofursta, sænska
njósnaranum nafntogaða, hóf
ust í Stokkhólmi 8. apríl.
Wennerström hafði, á sama
hátt og Frakkinn Paq-ues, sem
starfaði hjá NATO, komizt til
æðstu starfa hjá sænska hern-
um, en misnotað þá stöðu sína
í þágu Sovétríkjanna.
Þetta er ekki í fyrsta skipti
sem Svíar verða fyrir barðinu
á njósnurum af þessu ta-gi.
Þannig má minna á réttar-
höldi-n yfir liðsforingjanum
Hilding Anderson, 1951; En-
bom-málið, 1952, og Gauta-
borgar-njósnamálið, 1963.
Raunar -hafa mun fleiri kom-
ið við sögu. Staðreyndin er
sú, að Svíþjóð, legu sinnar
vegna og hlutleysis, hefur ver
ið ein helzta njósnamiðstöð
Sovétríkjanna.
I.
Það er athyglisvert, að
Wennerström hefur sennilega
aldrei verið meðlimur í
sænska kommúnistaflokknu-m,
né heldur talizt til þess hóps
menntamanna, sem aðhyllzt
hafa vinstristefnu. Wenner-
ström umgekkst þann hóp vel
efnaðs fólks, sem einhvern
tíma, sennilega vegna tízku,
hefur þótt rétt að leita eftir
nánari kynnum við sovézka
sendimenn.
I þessu sam-bandi má minna
á, að listi (ófullkominn þó)
sýnir, að 78 sovézkir sendi-
menn hafa verið reknir frá
þeim löndum, þar sem þeir
voru staðsettir, á árunurn
1953-1963, vegna þess, að þeir
lögðu stund á njósnir.
Tímaritið „Show“ birti fyr-
ir nok'kru (marz 1964) frá-
s'ágn Peter Derbyabin, sem
eitt sinn vann fyrir sovésku
leynilögregluna, K.G.B. Derya
bin hefur nú flúið til V-Ev-
rópu. Hann segir þar frá hóp
manna, sem voru samstarfs-
menn 'hans í leynilögreglunni,
en gegna nú ábyrgðarmiklum
stöðum í sovézku utanríkis-
þjónust-unni. Þeirra á meðal
er Zorin, aðalfulltrúi Sovét-
ríkjanna hjá Sameinuðu þjóð-
unu-m; Mali'k, sem var sendi-
herra Sovétríkjanna í Banda-
ríkj-unum; Nemohina, sem nú
er í Leopoldville; Alekseyev,
nú á Kúbu; og síðast — en
ekki sízt, vegna þess, að hann
er í Svíþjóð — Ni-kolai Belo-
kostikov, sendiherra Sovét-
ríkjanna í Stokk-hólmi. í raun
og veru, þá felst í þessu, að á
sama tíma og réttarhöld fara
fram í -miklu njósnamáli, þar
sem Sovétríkin eiga hlut að
máli, þá 'hafa þau sendiherra
í 'höfðuborg þess ríkis, þar
sem þessi réttarhöld fara
fram.
Réttarhöldin fara fra-m bak
við lu'ktar dyr (bæði vegna
þeirra, sem við sögu koma,
Og þeirra hernaðarleyndar-
mála, sem öhjákvæmilegt
verður að minnast á), og því
veit enginn óviðkomandi,
hvort nöfn starfsmanna sov-
éaka sendiráðsins í Stokk-
hókni eru nefnd. Eitt er þó
ljóst, að það eru tengslin
milli þeirra njósna, sem
Sovétríkin rek-a, og sendi-
ma-nna þeirna og sendiráðs-
liðs.
Enn fékkst sönnun fyrir
starfsemi Sovétríkjanna, er
GREININ, sem hér fer á
eftir, er að langmestu leyti
unnin úr sænska blaðinu
„Aktuelt", og kaflinn, sem
merktur er II, styðst allur
við grein, sem kom í þvi
blaði 17. marz . .
Það er áreiðanlega eng-
um ofsögum sagt, að aldrei
hafi einn ir.aður svikið
jafnmikið af hernaðar-
leyndarmálum í hendur
rikis, sem árásarhætta er
talin geta stafað af. Njósn-
arinn Wennerström hafði
aðgang að varnarkerfi
sænska hersins — og hann
seldi Sovétríkjunum það í
hendur. Eftir stendur Sví-
þjóð, nær berskjölduð.
Svíar hafa undanfarið
varij 26.400.000.000,— isl.
kr. (tuttugu og sex þúsund
og fjögurhundruð milljón-
um króna) til varnarmála,
árlega. Nú er viðurkennt,
að því fé hafi í mörg ár
verið á glæ kastað, fyrir
starfsen.í Wennerströms.
Honum hélzt lengi uppi
starfsemi sin, jafnvel eftir
að grunur féll á hann, því
að alltaf fann hann eitt-
hvað sér til málsbóta. Þó
vissu Svíar lengi vel, að
hann hafði — fyrir mistök
var sagt, — afhent Þjóð-
verjum leyndarmál í síð-
asta stríði. Þyngst hefur
þó sennilega verið á metun
um, að Wennerström var
sjálfum Svíum órr.ítanleg-
ur njósnari. Eftir að gagn-
njósnadeildir brezku og
bandarisku leyniþjónust-
anna færðu nær óyggjandi
rök fyrir því, að Wenner-
ström hefði svikið leyndar-
mál Atlantshafsbandalags-
ins, NATO, í hendur Sov-
étríkjunum, þá- var það
látið óátalið í hans garð,
vegna þess, „að þetta gat
verið ein af þeim leiðum,
sem hann notaði til að afla
Svíum upplýsinga."
Þar birtist sérstakur þátt
ur í hlutleysi Svia, sem áð-
ur hefur ekki verið dreg-
inn fram. í dagsljósið.
Njósnir Wennerströms
verða ekki metnar til fjár,
og nú er um það rætt í
Svíþjóð, hvort Svíum sé
annar möguleiki opinn en
sá, að koma i fót kjarn-
orkuher.

gKjMgg&SMM
/A; W
Svíar áttu 500 neðanjarðarskipalægi, falin, sem voru einn þátturinn í strandvörnum. Sovetrikin
vita nú um staðsetningu hvers einasta skipalægis af þessu tagi.
Gromyko, utanríkisráðherra
Sovétríkjanna, kom ti-l Sví-
þjóðar nýlega, til a-ð skipu-
leggja heimsókn Krúsjeffs,
for sæ tisráðherra.
Ljóst er, að a.m.k. 5 sam-
ferðamenn Krúsjeffs eru
starfandi í K. G. B. Nofckrir
þeirra, i. d. Valentin A. Bond-
ar og Petrov V. Klimenkov,
hafa verið fulltrúar lands
sins, annað hvort í Finnlandi
eða Svíþjóð. Starf þeirra þar
hefur annað h-vort verið
blaðamennska eða á ein-
hvern hátt tengd sendiráð-
unnim. Þessu var m. a. þannig
farið með þá menn, m-eðan
Wennerström gat enn slu-nd-
að njónir sínar.
n.
Dagurinn er 28. febrúar.
Stór, svört bifreið, með ein-
kennistölum hersins, nem-ur
staðar fyrir utan opinbera
bygging-u, og út stigur Tor-
sten Rapp, hershöfðingi.
Hann og aðrir, sem í bifreið-
inni voru, bera með sér þykk-
ar skj-alamöppur.
Rapp er á leið til fundar við
ríkisstjórnina. Verkefni hans
er alvarlegs eðlis. Hann á að
skýra ráðherrunum frá þei-m
kostnaði, sem leggja þarf í,
ef bæta á þann skaða, sem
Wennerström hef-ur valdið
sænsku þjóðinni með njósn-
um sínum.
Yfirheyrslunu-m hefur verið
haldið áfram mánuðum sanv-
an. Þær upplýsingar, sem
afl-að hefur verið, hafa verið
boðsendar frá skrifstofu sak-
sóknarans, Werner Ryh-ninger,
til Bo Westin, ofursta og yfir-
manns skrifstofu nr. II í
varnardeildinni. Hans starf er
að sem-ja yfirlit yfir þan-n
Skaða, sem njósnirnar hafa
valdið.
í skýrslu hershöfðingja-ns
kem-ur fram, að njósnirnar
voru u-m það bil jafn um-
fangsmiklar, og gert var ráð
fyrir, er upp um þær koms-t
í upphafi.
Aðalvandamálið nú er,
hvar finna skal fé til að bæta
skaðann. Á að taka fé að láni
til að byggja ný hernaðar-
mannvirki, flugvelli og birgða
stöðvar? Varnarmála- og
fjármálaráðuneytið verða að
kom-a sér sama-n um það síð-
ar. Kostnaðurinn er hin-s veg-
ar það mikill, að honum verð-
ur ek-ki bætt á fjárlög, en þar
er þegar gert ráð fyrir s. kr.
3.805.998.000 (oa. 26.400.000,000
isl kr.), árlega.
Annað mikið vandamál er,
hvort sænski herinn getur
stöðvað tvær árásir á Svíþjóð,
sem gerðar eru samtímis, en
það var áður megintakmark
yfirmanna varnarmála. Þeiim
mun lengra, sem yfirherstjórn
in kem-st í afchugun-um sín-
um, kemur betur í ljóð, að
herinn getur það ekki.
Upplýsingarnar, sem Wenn-
erströ-m hefur gefið Sovétríkj-
unum, eru svo þýðingarmikl-
ar, að svo virðist, að skyndi-
árás við norðurlandamærin,
ásamt strandhöggi, myndi
takas-t. Þag mun kosta of
fjár að tryggja öryggi landa-
mæranna á nýjan leik. Þá
þarf einnig að gerbreyta öll-
um fyrri varnaráætlunum,
svo og áætlunum um her-
flutni-nga, ef tii átaka kem-ur.
Fyrir utan tíma og pening-a,
þá þarf einnig sérfræðinga —
og þá er e. t. v. erfiðast að
tryggja — svo að fyllt verði
í þau skörð, sem nú blasa við.
Það kemur sér vel, að frið-
arhorfurnar eru nú tiltölulega
góðar, þegar hver mánuður,
jaf-nvel vika, verður ekki met-
in til fjár.
Takmark hersins hafði
verið, að hægt yrði að stand-
a-st tvær innrásir samtimis.
R-abb, hershöfðingi, hefur nú
lýst því yfir, að nokkur ár
geti liðið, þar til það verður
hægt.
Hermálasérfræðingar í
Moskvu hafa athugað ga-um-
gæfilega þær upplýsingar,
sem þeim h-afa borizt um
sænsk varna rmál. Skoðanir
Rabb, hers-höfðinga, hafa vak-
ið þar athygli. Telji yfir-
menn sæpska hersins vanda-
mál sín nú erfið viðureignar,
þá er sovézk-um sérfræðingum
Ljóst, að þau eru jafnvel erf-
iðari, enn menn gera sér al-
mennt grein fyri-r í Svíþjóð.
Franvh. á bls. 21