Morgunblaðið - 08.07.1964, Síða 13

Miðvikudagur 8- júlí 1964
MORGUNBLAÐIÐ
13
F Y R I R skommu birtist í bandaríska vikuritinu „U»S.
News & World Report yfirlitsgrein um ágreining Sovét-
ríkjanna og Kína eftir dr. Mose L. Harvey, prófessor í
sögu og yfirmann nýstofnaðrar deildar í alþjóðaviðskipt-
um við háskólann í Miami. Dr. Harvey er 53 ára að aldri
og hefur síðustu 17 árin starfað í utanríkisþjónustu
Bandaríkjanna og dvalizt víða erlendis. Um árabil hefur
hann verið einn af helztu sérfræðingum utanríkisráðu-
neytisins um málefni Sovétríkjanna og Kína.
Hér fer á eftir úrdráttur úr yfirlitsgrein dr. Harveys,
og ber þess að geta, að millifyrirsagnir eru Morgun-
blaðsins.
S V O er komið, að hugtaka-
ágreiningur sovézkra og kín-
verskra kommúnista er orðinn
að köldu strfði og báðir aðilar
eyða til muna meiri orku í að
heýja þetta nýja stríð heldur
en þeir verja gamla, kalda stríð
inu við Vesturveldin.
Þróun þessarar deilu er með
• því athyglisverðasta, sem gerzt
hefur í heimsmálunum frá því
heimsstyrjöldinni síðari lauk og
jafnfranit það afdrifaríkasta,
sem gerzt hefur innan heims-
hreyfingar kommúnista frá því
Bolsjevíkar unnu sigur í Rúss-
landi árið 1917.
í raun og veru hefur þessi
þróun orðið á síðastliðnum sjö
árum og allan þann tíma hafa
þáðir aðilar gert sér ljós þau
skaðvænlegu áhrif, sem hún
hefur haft á hinn sameiginlega
málstað kommúnista. Báðir hafa
þeir reynt að breiða yfir þau og
hvatt til þess af miklum ákafa
að bilið sé brúað og einingin
efld. Báðir hafa íhugað og jafn-
vel lagt fram málamiðlunartil-
lögur og báðir hafa gert tíma-
bundin hlé á árásum sínum.
Aðrir flokkar hafa reynt að
miðla málum. Sendibréf og orð-
sendingar hafa flogið á milli og
fundir og ráðstefnur verið
haldna^. En allt án árangurs.
Bilið hefur stöðugt breikkað,
biturleiki deiluaðila farið vax-
andi, deilurnar orðið víðtækari
og ákafari.
Er hugsanlegt, að hið kalda
stríð Sovétríkjanna og Kína
haldi enn áfram að kólna? Með
öðrum orðum: Hvað. ber fram-
tíðin í skauti sér?
* Er hugsanlegt
að brúa bilið?
f Það sem fyrst þarf að íhuga
er, hvort í raun og veru sé hugs-
anlegt að brúa 151110 í náinni
framtíð — eða síðar. Eru sættir
hugsanlegar?
Það er að vísu jafnan vara-
samt, að reyna að spá fram í
tímann um mannleg samskipti.
En því verður vart neitað, að
hlutlaus athugun þessa máls og
sérhver þáttur þess, er máli
skiptir, rennir stoðum undir þá
skoðun, að vinslitin séu fyrir
fullt og allt.
En hvaða hlutverki gegna þá
einstakar persónur í deilunni?
Er ekki hugsanlegt, að eftir-
menn Krúsjeffs og Maos tækju
upp breytta stefnu?
Vissulega hafa þeir Krúsjeff
og Mao persónulega ýtt undir
ágreininginn. Því jafnframt hin
um alkunna persónulega fjand-
skap þeirra, eru báðir feikilega
eigingjarnir og nánast ófærir
um að laga sig hvor að annars
sjónarmiðum. Félli Krúsjeff frá,
mætti búast við að kvæði við
annan tón hjá Kínverjum — að
þer tækju að tala léttum og sæt-
um rómi. Og viðbrögð Rússa við
fráfall Maos mundu eflaust
verða á sama veg.
En mundu annaðhvort Kín-
verjar eða Rússar — ef svo
stæði á, vera fúsir að gera til-
slakanir, er nægðu til að ná
fullu samkomulagi. Eða mundu
þeir reyna að notfæra sér
stjórnarskipti til þess að halda
fast fram fyrri kröfum sínum
•— með tilhlýðilegu smjaðri.
Eða mundu þeir standast þá
freistingu að notfæra sér óstöð-
ugt ástand, er skapast kynni af
stjórnarskiptum?
Ýmsir mikilvægir þættir
málsins benda til þess, að var-
anlegt samkomulag — að Krús-
jeff og Mao lifandi eða látnum
— sé næsta óhugsandi. Gera
mætti ráð fyrir — þótt ólíklegt
sé — að einhvers konar sam-
komulag næðist á pappírnum.
En eins og reyndist í árslok
1960 er líklegt, að meinsemdin
mundi leynast undir yfirborð-
inu. Er næsta líklegt, að deilu-
Krúsjeff.
aðilar væru komnir í hár sam-
an, áður en langt um liði.
• í fyrsta lagi er ágreining-
urinn í miklum mæli farinn að
taka til grundvallarhagsmuna
þjóðanna. -Kínverjar vilja, að
Rússar svo að segja fórni Sovét-
ríkjunum á altari hins sameig-
inlega málstaðar. Og Rússar
vilja, að Kínverjar bæli niður
sínar eigin vonir og eiginn metn
að og sætti sig við að verða
einskonar hali á sovézkum
flugdreka. Enginn sovézkur leið
togi, hvort hann heitir Krús-
jeff, Ivanov eða Hvaðnov gæti
sætt sig við ástand, er Kínverj-
um væri þægjanlegt. Og enginn
kínverskur leiðtogi gæti sætt
sig við skilyrði I|.ússa.
• I öðru lagi er raunveru-
leg málamiðlun í deilunni ekki
hugsanleg. Eitt mikilvægasta
atriði deilunnar er um foryst-
una innan hins kommúníska
heims. Forystu er vart hægt að
skipta eða sameinast um. Ann-
aðhvort verður Moskva eða
Peking að ráða — að öðrum
kosti hættir heimshreyfingin af
sjálfu sér að vera til sem heild.
• í þriðja lagi, og nátengt
því, sem að ofan segir, eru
kenningaflækjur kommúnism-
ans — og sú staðreynd, að- hin
kommúníska hreyfing er sprott
in af og háð sérstökum hugtök-
um — einskonar trygging fyrir
því, að ágreiningur og deilur
komi upp, nema hún sé undir
sterka yfirstjórn seld.
Saga k'ommúnismans fyrir
1918 einkenndist af sleitulaus-
um flokkadráttum og deilum.
Ágreiningurinn var næstum
eins mikill meðal kommúnista
og meðal andstæðinga þeirra.
Það var aðeins, þegar Lenín, og
síðar Stalín, urðu einskonar
æðstu prestar, er boðuðu hinn
eina sanna sannleika, sem ein-
ing komst á.
Án slíkrar „sannleiksraddar"
sér hinn hugmyndafræðilegi
grundvöllur kommúnismans
fylgjendum hans fyrir óþrjót-
andi ágreiningsefni. Því fer svo
fjarri, að grundvallarkenningar
hans séu sameiningarafl, eins og
kommúnistar og margir and-
kommúnistar halda fram —
þvert á móti eru þær í sjálfu
sér hið argasta þrætuepli.
• f fjórða lagi eiga nær all-
ir kommúnistaflokkar heims
hagsmuna að gæta, þar sem er
áframhaldandi forystuleysi
heimshreyfingarinnar. Senni-
lega mæla leiðtogar flestra
kommúnistaflokka af einlægni,
er þeir láta í ljós vonir um, að
bundinn verði endi á deilur
Rússa og Kínverja. En fáir, ef
þá nokkur þeirra, munu kæra
sig um, að samkomulagið yrði
svo algert, að aftur yrði komið
á sterkri yfirstjórn hreyfingar-
innar. Jafnvel þótt leiðtogar
sovézkra og kínverskra komm-
únista reyndu að sættast mundi
engin alþjóðaráðstefna komm-
únistaflokka sameinast um yfir-
lýsingu eða samþykkt, er fæli í
sér, að einn flokkur fengi í
hendur yfirstjórn allrar heims-
hreyfingarinnar.
• í fimmta lagi hafa þjóð-
irnar tvær, Kínverjar og Rúss-
ar, flækzt mjög inn í þessar deil
ur. Sovézkir leiðtogar jafnt og
kínverskir hafa markvisst beitt
þeim til að hita alþýðunni í
hamsi. Báðir aðilar hafa rekið
það, sem kalla mætti „haturs-
herferð", og það með mjög góð-
um árangri. Árangurinn er sá,
að inn í deilurnar grípur nú nýtt
afl, og það mjög mikilvægt —
afl, sem jafnvel einræðisherr-
um kann að reynast ofviða að
bæla niður.
• Fullkomin
sambandsslit
En takist ekki að koma á
sættum, má búast við, að deilan
leiði til fullkominna sambands-
slita? Svarið er: „Að öllum lík-
indum“. Sem stendur virðast
Kínverjar fyllilega ánægðir
með ástandið eins og það er. En
þeir eru áreiðanlega við því
búnir að það versni — og lík-
legir til að stíga skrefið til fulls,
áður en langt um líður, verði
Rússar ekki fyrri til. Sem er
ekki ósennilegt, því að fram
hefur komið mjög ljóslega að
undanförnu, að Sovétstjórninni
finnst núverandi ástand mál-
anna beinlínis óþolandi. Hún
hefur að vísu sagt, að forðast
beri að útiloka Kínverja frá
heimshreyfingunni en jafnframt
látið ótvírætt í ljós, að fordæma
beri stefnu þeirra og gerðir.
Rússar vildu þegar sl. haust
hefja aðgerðir gegn Kínverjum,
en til þessa hafa minni flokk-
arnir haldið aftur af þeim. Hve
lengi þeim tekst það er ekki
gott að segja. Þolinmæði Rússa
er þegar á þrotum, og í raun-
inni mega þeir vart bíða öllu
lengur, eigi þeir ekki að komast
í óþolandi aðstöðu.
Sennilega tekst Rússum að fá
allmarga flokka til að taka þátt
í álþjóðlegri kommúnistaráð-
stefnu í Moskvu og samþykkja
vítur á Peking — og það e.t.v.
mjög bráðlega. En þá má líka
vænta þess, að Pekingstjórnin
svari með því að boða sjálf til
ráðstefnu þeirra flokka, er
henni fylgja að málum og fá
samþykktar vítur á Rússa. Þar
með yrði klofningurinn nánast
alger og líklegt, að stjórnmála-
samband Kína og Sovétríkjanna
yrði ekki meira en nú er milli
Sovétríkjanna og Albaníu.
Hinsvegar er ekki sennilegt,
að ríkin segi upp vináttusamn-
ingnum frá 1950, enda þótt hann
sé nú þegar lítið meira en nafn-
ið tómt. Rússar og Kínverjar
hafa ekki lengi skipzt á neinum
meiri háttar hernaðarlegum
upplýsingum og hafa yfirleitt
ekki borið saman bækur sínar
í hermálum. Rússar eru hættir
að veita Kínverjum hernaðar-
aðstoð og Kinverjar halda hern
aðaraðgerðum sínum í Asíu al-
gerlega leyndum fyrir Sovét-
stjórninni. Og þótt Rússar hafi
ótvírætt gefið í skyn, að þeir
ætli sér ekki að láta Kínverja
draga sig inn í meiri háttar
styrjöld, kæra þeir sig senni-
lega ekki um, að Vesturveldin
telji sig hafa of auðveldan leik
gegn Kína.
Mao.
Hinar vaxandi skærur á landa
mærum Sovétríkjanna og Kína
hafa orðið ýmsum tilefni til að
spyrja, hvort búast megi við
styrjöld þessara ríkja, ef svo
heldur fram sem horfir. Þá er
að athuga, að landamæraskær-
ur eru eitt og allsherjarstyrjöld
annað. Líklegt er, að þrætum
og átökum haldi enn áfram í
landamærahéruðunum, en hvað
væri unnið með styrjöld? Kín-
verjum er fyllilega ljós hernað-
armáttur Sovétríkjanna — og
mikið vafamál er, að Rússar
kærðu sig um að taka í sínar
hendur forsjá 6—700 milljóna
hálfsoltinna Kínverja. Á hinn
bóginn neyðast Sovétmenn til
að hugsa sitt mál, þegar Kín-
verjar komast svo langt að
smíða meiri háttar kjarnorku-
vopn. Þeir eru vísir með að
taka því með ró, þótt Kínverjar
sprengi minni háttar kjarnorku
sprengjur — en frekari þróun
slíkra vopna mun sennilega
skjóta þeim skelk í bringu eins
og öðrum.
• Andkommúnisk
ríki mega vel
við una
Þegar haft er í huga það, sem
að framan er sagt, mætti spyrja:
Er þetta upphaf endaloka heims
kommúnismans, sem beinnar
ógnunar við andkommúnísk
ríki?
Andkommúnísk ríki geta
vissulega verið þakklát fyrir á-
greininginn innan kommúnista-
hreyfingarinnar og geta vænzt
þess að hafa af honum hag, svo
fremi þau séu þess viðbúin að
færa sér í nyt tækifærin, er
þau gefast. Því staðreynd er, að
þótt kommúnistar virðist nú
fjarri því að ná megintilgangi
sínum — sem sé, að koma á
kommúnisma hvarvetna í heim-
inum, undir einni sterkri stjórn
•— þá megum við ekki gleyma,
að þeir hafa fullt eins mikla
möguleika og áður, ef ekki
meiri, til að sporna við við-
leitni Vesturveldanna til að
færa heiminn í jpað horf, er þau
óska. Þeim er nú enn meiri
vandi á höndum, þar sem þau
eiga í höggi við tvenns konar
baráttuaðferðir eða jafnvel
fleiri, er miða að sama marki.
Krúsjeff er engu minna hörku-
tól en Mao og markmið þeirra
hreint ekki frábrugðin — hann
telur aðeins sína aðferð til að
klekkja á Vesturveldunum og
grafa undan áhrifum þeirra,
heppilegri og vænlegri til ár-
angurs en aðferðir Maos.
í tvísýnustu hlutum heims,
þ.e.a.s. hinum vanþróuðu ríkj-
um Asíu, Afríku og Suður-
Ameríku, halda kommúnistar
uppi baráttu með tvennu móti.
Kínverjar fylgja hinum sígildu
byltingaraðferðum, beinum eða
óbeinum árásaraðgerðum og
miða beinlínis að valdatöku
kommúnista. Rússar á hinn bóg
inn fara aðra leið. Þeir miða
ekki beint að því að steypa
stjórnum hinna ýmsu ríkja,
heldur að því að beina þeim
smám saman og markvisst inn
á braut kommúnismans og auka
áhrif kommúnismans á almenn-
ingsálitið.
Sem dæmi mætti taka Ind-
land, þar sem Kínverjar hafa
gert ítrekaðar árásir á landa-
mærunum, auk þess sem þeir
stuðla að undirróðursstarfsemi
gegn stjórninni og gera allt,
sem þeir mega, til að skapa sem
hentugastan jarðveg fyrir bylt-
ingu. Rússar hafa hinsvegar
beitt bæði kröftum og stórfé til
þess að snúa stjórninni inn á
braut kommúnismans. Hvor að-
ilinn, sem betur kann að hafa í
þessari samkeppni, bendir
margt til þess, að Indverjar
snúist í framtíðinni æ meira til
vinstri.
í sumum löndum, til dæmis
í Arabaríkjunum, hafa aðferðir
Kínverja lítinn hljómgrunn hlot
ið, en Rússum orðið því meira
ágengt. Á hinn bóginn hefur ár-
angur af starfsemi Kínverja
orðið furðu mikill í ýmsum öðr-
um ríkjum Afríku og mörgum
ríkjum Suður-Ameríku. Víðast
reyna Kínverjar og Rússar að
grafa undan starfsemi hvors
annars, og eykur það enn á erf-
Framh. á bls. 14