Morgunblaðið - 09.08.1964, Side 17

Sunnudagur 9. ágúst 1964
MORCUNBLAÐIÐ
17
Fer Árneshreppur í eyði
við Guðjón Guðmundsson hreppstjóra
Spjallað
HANN vindur sér hvatlega
inn úr dyrunum, lágur maður
og hnellinn og samsvarar sér
vel. Kvikur í öllum hreyfing-
um þótt kominn sé á efri ár.
Máldjarfur, hraðmæltur og
verður aldrei svars vant.
Hver er þessi maður?
Hann hefur áður komið
fram á síðum Mbl. — 5. febr-
úar 1960. í>á stóð hann á sjö-
tugu. Hann hefur ekki látið
mikið á sjá síðan. Ekki hefur
hann stirðnað af kyrrsetum,
ekki hefur hann fitnað af hóg-
lífi, ekki hefur hann orðið
orðið hjartveikur af kvíða fyr-
ir framtíðinni, ekki hefur
hann bognað af áhyggjum
morgundagsins.
Guðjón Guðmundsson
hreppstj óri á Eyri í Árnes-
hreppi. Hann var nýlega á
ferð hér í höfuðstaðnum að
selja selskinn sín og gera fleiri
forretningar. Og við notum
tækifærið að spyrja hann
frétta úr þessum nyrzta hreppi
Strandasýslu.
— Þó ég væri einn fjárflesti
bóndinn í hreppnum fyrir
eina tið, er ég nú ekki neinn
bóndi nú orðið. Ég hef verið
á argasta kotinu í hreppnum
alla okkar búskapartíð. Þar
er nú ekki hægurinn hjá með
umbæturnar. Ekkert hægt að
rækta fyrir bratta, hvergi
hægt að stinga f niður skóflu
fyrir grjóti. Á þessu er maður
búinn að hokra öll þessi ár.
Já, það er mikill munur eða í
öðrum sveitum. Ég var á ferð
á Vestfjörðum fyrir skömmu.
Korri á bíl frá Súgandafii'ði.
S. a. s. á hverjum bæ, sem
farið var fram hjá, voru að
rísa nýjar byggingar eða ein-
hverjar framkvæmdir á döf-
inni: Ræktun, Ibúðarhús,
hlöður, peningshús, súgþurrk-
un, heyturnar o. s. frv. Ég er
orðinn gamall eins og á grön-
um má sjá, en það er ég alveg
handviss um, að aldrei hafa
verið meiri Oig örari fram-
kvæmdir í þessum sveitum
heldur en nú. Allir bændur,
sem ég hitti á ferð minni,
voru mér líka sammála um
það. Nú eru margir einyrkjar
komnir með 20—30 ha. rækt-
un og áhöfnin eftir því. Það
er satt að segja engin furða,
þótt framleiðslan vaxi með
risaskrefum í sveitinni.
Eru ekki líka miklar fram-
kvæmdir í Árneshreppi?
Þær eru víst hlutfallslega
lítið minni en í öðrum sveit-
um. Skurðgrafa var þar að
verki fyrir fáum árum, og nú
er hún komin aftur og tekin
til starfa á ný. En þetta er
eins og við vitum útkjálka-
sveit. Oig þó það sé kannske
hart aS þurfa að segja það,
kæmi það mér ekki á óvart
að hún ætti eftir að fara í
eyði eins og byggðirnar fyrir
norðan hana. Maður sér hvert
straumurinn stefnir. Fyrir 10
árum voru íbúarnir 4—5
hundruð en núna bara 270.
Og á mörgum bæjum er bara
gamla fólkið eftir. Það unga
er farið eða á förum. Það kann
ekki góðri lukku að stýra.
Er aðallega stunduð sauð-
fjárrækt?
Já, eingöngu. Mjólk er bara
til heimilisþarfa og smávegis
pinklasmjersala til kaup-
félagsins á Norðurfirði.
Vænir dilkar?
Þetta 14—15 kíló og um
það bil helmingurinn tví-
lembingar. Það má kallast
gott, því að í góðum árum er
hægt að komast af með lítið
hey. T. d. nú í vetur. Þá
þurfti á sumum bæjum ekkert
að gefa nema mjel. Þó voru
ærnar ágætlega fram gengn-
ar. Sumsstaðar er líka ágæt
fjörubeit. En vitanlega þarf
að eiga hey. Það er ekki
tryggt nema hafa 3—4 bagga
handa kindinni.
En hvað með jafnvægið í
bygigð landsins? Getur það
ekki bjargað Árneshreppi frá
auðn?
Það hnussar dálítið í hrepp-
stjóranum um leið og hann
segir: Jafnvægið, ég hef nú
ekki mikla trú á þessu jafn-
vægishjali. Er það nokkuð
nema það sem forstjórarnir
og kontóristarnir í Reykjavík
hafa fundið upp? Kemur það
nokkurn tíma til framkvæmda
annarsstaðar heldur en í ræð-
um þeirra og útreikningum?
Nei, ég hef ekki trú á að hægt
sé að halda uppi byggð með
þjóðfélagslegum ráðstöfun-
um, þar sem þróunin stefnir
í aðra átt. Þróunin verður að
hafa sinn gang. Henni verður
ekki snúið við. Taktu eftir:
Fólkið flytur ekki úr Árnes-
hreppi vegna fátæktar eða
slæmra afkomuskilyrða. Nei
síður en svo. Það hefur aldrei
lifað þar jafn góðu lífi og
núna. Og þar hefur ekki verið
gert minna hlutfallslega af
því opinbera heldur en víða
annarsstaðar. En það er sama.
Það dugir ekki til. Svona út-
kjálkar geta ekki haldið velli
gagnvart stóru stöðunum og
þéttbýlu sveitunum þegar af-
koma þar er svona góð, at-
vinna mikil, hæsta kaup hvern
da,g árið um kring, skemmtan-
ir, umbætur, lífsþægindi,
félagslíf. Héðan úr Árnes-
hreppi fluttist einn aldraður
bóndi í vor, myndarbóndi.
Hann á nokkur börn, m.a. þrjá
syni mestu myndarmenn,
dugnaðarstráka. Hver þeirra
sem var, hefði getað fengið
jörðina, fetað í fótspor föður
síns, orðið myndarbóndi í
sinni sveit. En enginn þeirra
vildi það. Nú eru þeir fluttir
suður á Akranes, búnir að
kaupa sér þar hús, þjena mikla
peninga. Dugnaðarmenn, sem
fá hátt kaup. Mikið svigrúm,
margri möguleikar fyrir reglu
sama dugnaðarmenn. Er það
nokkur furða þótt þeir kjósi
það heldur en búskap í fá-
sinni og dreifbýli norður í
Árneshreppi? Mér er það hulið
hvaða ráðstafanir það opin-
bera getur gert ti‘l að skapa
„jafnvægi" í þeim hlutum.
Hefur ekki tíðin leikið við
ykkur þarna norður frá?
Jú, sannarlega. Hún hefur
leikið við okkur allt þetta ár.
Síðan um áramót hefur tíðar-
farið verið einmuna gott. Vet-
urinn var hreinasta afbragð.
Einn sá bezti, sem elztu menn
muna eins og oft er tekið til
orða. Og svo kom vorið —
ein samfelld blíða með beztu
sprettutíð, enda var grasið
eftir því. Og n.ú síðan sláttur-
inn hófst, hefur verið hin hag-
stæðasta heyskapartíð. Nei,
það er nú eitthvað annað en
það þurfi að kvarta yfir veð-
urlaginu eins og svo oft áður.
Nei, það þarf enginn að flýja
Árneshrepp vegna „harð-
viðra“ eða ótíðar eins og nú
standa sakir.
Guðjón tekur sér málhvíld,
en áður en búið er að leggja
fyrir hann næstu spurningu,
heldur hann áfram:
Einu sinni var Árnes fjórða
bezta prestakall á landinu.
Þar urðu alíir prestar efnaðir,
hversu snauðir, sem þeir voru
þegar þeir komu þangað. En
nú fæst þangað enginn prest-
ur. Þar hefur ekki verið prest-
ur í mörg ár, nema sr. Magnús
Runólfsson var þar eitt ár.
Það var góður prestur, sam-
vizkusamur og skyldurækinn,
Oig börnin löðuðust að honum
og höfðu yndi af að sækja
kirkju til hans. Það var skaði
að hann skyldi ekki vilja vera
lengur. Nú er prestakallinu
þjónað af prófastinum á
Hólmavík, sr. Andrési Ólafs-
syni. Það er langur messu-
vegur.
Og svona er það með lækn-
inn. Enginn fæst hann til að
koma í Árnes og vera þar, þó
að þar sé læknissetur. Ekki
man ég hvað langt er síðan
læknir hefur verið í Árnesi,
en það er langt síðan. Og ág
held það sé eins og hver önnur
fjarstæða að hugsa sér að
þangað komi læknir til veru,
eins og nú horfir við. Það eru
langtum þéttbýlli og mann-
fleiri læknishéruð, sem hafa
staðið auð árum saman.
En þið hafið kennara?
Já, við höfum heimavistar-
skóla á Finnbogastöðum, sem
hinn ágæti og óeigingjarni
hugsjónamaður Guðmundur
Þ. Guðmundsson reisti af eig-
in rammleik á föðurleifð
sinni, Finnbogastöðum. Það
var mikið afrek. Nú er kenn-
ari okkar Torfi Guðbrands-
son frá Heydalsá. Hann er vel
kynntur í sínu byggðarlagi.
Þú sagðir, Guðjón, að það
væri grýtt og gróðurlítið á
Eyri. Ekki getið þið nú lifað á
grjótinu?
Nei, vitanlega ekki. Synir
mínir, Gunnar o,g Ingólfur,
eiga mótorbát, 18 tonna. Hann
nota þeir til rækjuveiða, sem
hafa gengið vel af því að veið-
arnar hafa verið stundaðar í
hófi og ekki gengið of nærri
aö Eyri
stofninum. Þeir hafa frysti-
hús og smá Vinnsluklefa, þar
sem hægt er að hafa 12
manns í vinnu. Þetta hefur
blessazt vel og skapað smá-
vegis inntektir fyrir fólkið á
bæjunum í kring. Annars er
það nú aðallega heimafólkið,
sem við þetta vinnur.
Þetta er þá nánast fjöl-
skylduhlutafélag?
Já, það má kallast það og
sem slíkt getur það þrifizt. En
ekki hef ég trú á því að hægt
sé að stofna til stórrekstrar í
þessari atvinnugrein með það
fyrir augum að auka atvinnu
í hreppnum. Ég efast um að
það ætti nokkra framtíð fyrir
sér. Þetta er svo stopult og
árstíðabundið.
Hvernig er með samgöng-
urnar?
Þær mega heita góðar inn-
an hreppsins. Það er að verða
bílfært á flesta bæi að sumr-
inu til. Hinsvegar erum við
ekki enn komnir í samband
við þjóðvegakerfið. Það vant-
ar líklega eina 20 km. til þess
að svo verði. Það er nú alltaf
unnið að því, en það er bæði
seinunnið verk og torsótt.
Mestu ófærur og hið versta
vegarstæði við Birgisvíkur-
kleif og víðar. En vitanlega
kemur þetta með tímanum.
AUt er hægt að gera með þess-
um stórvirku tækjum.
Nú fara allar samgöngur
fram á sjó og í lofti. Skjald-
breið kemur við í hverri ferð
og svo hafa drengirnir mínir
haldið uppi ferðum til Hólma-
víkur með póst og farþega
einu sinni í viku yfir sumar-
ið í sambandi við rútuferðirn-
ar.
Hólmavík — er það höfuð-
staður sýslunnar ?
Já, ætli það megi ekki kall-
ast svo. Þar hefur mikið verið
byggt á undanförnum árum.
En nú má búast við að fari
að draga úr því. Allur hagur
þorpsins byggist á sjónum —
útræðinu, en nú er eins og
allur fiskur sé horfinn úr
Húnaflóa a.m.k. í bili. Von-
andi er það nú ekki nema
stundarfyrirbrigði.
Hafið þið ekki fluigvöll?
Jú, á Gjögri. Og þangað
heldur Björn Pálsson uppi
vikulegum áætlunarferðum á
sumrin. Svo fljúga aðrir þang
að eftir pöntun. Það er mikið
notað.
Þú varst áðan að segja að í
Árnesi hefðu allir prestar orð-
ið ríkir. Er þetta svona mikil
hlunnindajörð?
Já, hún var það. Og er
það raunar enn, bó það sé far-
ið að minnka, mikið farið að
minnka saman borið við það
sem áður var.
Er það rekinn?
Já, en sérstaklega dúnninn,
dúntekjan í Árnesey. Fyrir
stríðið, þegar sr. Sveinn var
í Árnesi, fengust úr henni 300
pund af dún. En þetta for-
djarfaðist meira og minna í
stríðinu. Þá voru skipin
dúndruð niður úti á hafinu.
Olían fór í sjóinn og barst
fyrir vindum og straumum
upp að landinu og drap fugl-
inn unnvörpum. Það var mik-
ið afhroð fyrir varpið í Árnes-
ey. Síðan hefur það aldrei bor
ið sitt barr. Nú er búið að
skipta jörðinni til helminga,
en varpinu er skipt þannig, að
prestsetrinu tilheyrir % hlut-
ar. Bóndanum %.
(Hér á það ekki illa við að
geta þess, að áður hefur Ár-
nesey orðið fyrir miklum
áföllum. í Jarðabók Árna
Magnússonar er hún nefnd
Trékyllisey. Þar segir frá því,
að til forna hafi verið þar
eggver og dúntekja, ,,en nú er
það miklu minna. Valda því
harðindi, svo fuglinn leggst
frá. Þar að auki hafa hollenzk-
ir lurendragarar fyrir mörgum
árum gengið þar á land, skot-
ið fuglinn og kynnt þar vita
upp á gaman“.)
Svo berst talið að eyðijörð-
unum í Árneshreppi. Þær eru
orðnar margar þótt ekki
verði þær hér taldar. Guðjón
hefur nytjar af sumum
þeirra. Ein þeirra er Engjanes.
Hún var áður í eigu Stafholts-
kirkju. Þegar ég seint og síðar
meir var búinn að grafa upp
hver eigandinn var keypti ég
hana af ríkinu.
Er eitthvað upp úr þessum
jörðum að hafa?
Já, víst er það. Ekki ber því
að neita. T.d. rekanum, en það
þarf talsvert fyrir honum að
hafa en timbursala gefur góð-
ar tekur. Og svo selskinnin,
þó fá séu.
Er ekki silungsveiði í án-
um?
Nei, það er eiginlega ekkert
eins og er. En það má sjálf-
sagt gera þær að góðum veiði-
ám með ræktun. En þá er það
samgönguleysið. Það er fyrst
þegar stórlaxarnir í Reykja-
vík eiga orðið sinn helikopter,
að maður gæti trúað, að hægt
yrði að koma veiðileyfunum
í eitthvert verð.
Svo ljúkum við þessu spjalli
við hreppstjórann á Eyri í
þetta sinn. Ýmislegt fleira bar
á góma þótt ekki verði það
hér rakið. Hann er búinn að
selja selskinnin, sem hann
kom með að norðan. Á morg-
un ætlar hann að sigla heim
með Skjaldbreið.