Morgunblaðið - 24.09.1964, Side 15

Fimmtudagur 24. sept. 1964
MOXGUNBLAÐIÐ
15
Erlendur Jónsson:
UM BOKMENNTIR
MEÐ'ATj bókamanna er haustið
tírni eftirvæntingar. Útg'áfutíðin
er framundan. Bækur síðasta árs
eru óðum að hverfa í skuggann,
•umar allt að gleymdar. Menn
ræða ekki lengur um þær, heldur
fþað, sem í vændum er. Vonin
er undanfari þess ókomna. Og
•lltaf erum við að vonast eftir
tiýjum höfundum og nýstárleg-
tim ritverkum. Alltaf kann eitt-
bvað óvænt að koma fram, eitt-
bvað, sem er öðru vísi en allt,
lem áður hefur verið skrifað.
Eftirvæntingin eykst, þegar
útgefendur gera heyrinkunnugt
tim áætlaðar útgáfubækur
haustsins. bá fáum við nöfn
höfundanna og titla bókanna, en
ekki meira.
í»egar dagur styttist, aukast
ennir í prentsmiðjum og bók-
handsstofum. Handrit eru sett,
prófarkir lesnar. í>að er prentað
og bundið frá morgni til kvölds.
Loks er bókunum dreift til
verzlana í skrautlegu bandi með
gylltum kjölum handa þeim,
eem leggja mest upp úr útliti
og gyllingum.
Strax á öndverðu hausti taka
bækur að berast á markaðinn,
fyrst ein ag ein, síðan fleiri. Um
það leyti, sem jólafasta gengur
á garð, drífur þær að úr öllum
áttum. Uag eftir dag er sagt frá
nýjum bókum í fréttum útvarps
og blaða. Bókaauglýsingar taka
aiangan tíma í Útvarpinu dag
favern og breiða sig yfir síður
dagblaðanna. Afgreiðslufólki
fjölgar jafnt og viðskiptavinum
í bókabúðum, svo þar verður
þröng í hverju horni. Og gagn-
rýnendur sitja ringlaðir innan
wm hækkandi bókahlaða, sem
setlazt er til, að þeir lesi og rit-
dæmi í snarheitum.
Um langt árabil hefur bóka-
ötgáfa miðast nær eingöngu við
jólamai-kaðinn. Gengi bókar fer
eftir því, hve frambærileg hún
er sem jólagjöf. Sárafáar bækur
koma út á öðrum árstíðum. Helzt
eru það bókafélögin, sem gefa
wt eina og eina bók á öðrum
tímum árs, þar sem þau eiga
vísan allstóran kaupendahóp. Að
öðru leyti kemur obbinn af bók-
um út rétt fyrir jólin. Bækur
|>ær, sem þá koma út, skipta
tugum, ef ekki hundruðum, ár
hvert.
Vegna hins stutta útgáfutíma
er erfitt að fylgjast með bóka-
tttgáfunni. Það væri á einskis
tnanns færi að lesa allar hinar
mörgu bækur jafnóðum, þó þær
bærust í hendur. Það er og sann-
«st mál«, að lítils er á mis
farið, þó sumar þeirra verði
tttundan. Talsverður hluti útgef-
Inna bóka er þess konar sam-
•etningur, sem fljótt gleymist
«g verður ef tll vill aldrei úr
gleymsku grafinn framar. Að-
eins ein og ein bók á fyrir sér
•ð lifa áfram í hugarheimi þjóð-
•rinnar.
Undanfarin ár hefur fátt kom-
Ið fram í bókmenntum og bóka-
gerð, sem til nýjunga geti tal-
fet. Bókamarkaðurinn hefur
verið ósköp svipaður frá ári til
árs. Skáldskapurinn hefur
greinilega verið á undanhaldi.
L.jóðabækur ungra skálda kváðu
vera lítt seljanlegar. I>ær eru
því utanvelta á bókamark-
•ðinum, og er það illa farið hjá
þjóð, sem búin er að yrkja og
lesa ljóð frá ómunatíð. Skáld-
•ögur ganga betur út, smásagna-
•öfn ef til vill einnig. En á þeim
vettvangi hefur fátt komið fram,
*em merkilegt geti heitið.
Stemming þessara ára virðist
vera andhverf sagnaskáldskap.
Útgáfur nýrra islenzkra leik-
rita hefur hingað til mátt telja
á fingrum. Nú virðist sú bók-
waenntagrein loksins vera að
(aerast í aukana, t»g mangir spá
því, að leikritið sé það, sem
koma skal.
Annars hefur farið mest fyrir
ævisögum og bókum um þjóðieg
fræði. Þrjátíu ár eru nú liðin,
síðan Guðmundur G. Hagalín tók
að færa í letur endurminningar
gamals hákarlaformannis fyrir
vestan. Aður höfðu varla
þekkzt aðrar tegundir ævisagna
en sjálfævisögur og stutt ævi-
ágrip látinna manna, skrifuð I
eftirmælastíl, og skipaði hvor-
ugt viðamikið rúm í íslenzkum
bókmenntum.
Aftur á móti var talsverð
gróska í skáldskapnum á þeim
árum. Það voru tilþrif í ljóð-
listinni, og skáldsagan stóð á
hátindi. Mið hliðsjón af áhrifum
hennar hefði mátt ætla, að ævi-
sagan ætti ekki miklu gengi að
fagna. En það fór á annan veg.
Þjóðfélagslega skáldsagan var
að renna skeið sitt á enda. Ævi-
sagan kom í hennar stað.
Það sannaðist á Virkum dög-
um Hagalíns, að hin eftirritaða
ævisaga — þegar einn segir frá
og annar skrifar — fór hvergi
varhluta af kostum sjálfsævi-
sögunnar. Og raunar liggur í
hlutarins eðli, að hin fyrrnefnda
hlýtur að hafa ýmsa möguleika
fram yfir hina síðarnefndu. Það
er tvennt ólíkt að vera sögu-
maður og rithöfundur. Maður
kann að búa yfir óvenjulegri og
merkilegri lífsreynslu og vera
gæddur frásagnargáfu til að
segja frá í ipæltu máli, en skorta
leikni og kunnáttu til að skrifa.
Meira að segja gæti frásögn
manns, sem væri hvorki læs né
skrifandi, verið úrvalsefni í bók,
ef kunnáttumaður skrásetti.
A þeim aldarfjórðungi, sem
liðinn er frá útkomu Virkra
daga, hefur komið fram fjöl-
skrúðugt og mikið safn ævi-
sagna. Ekki er þar allt með
háleitri reisn, sem geta má
nærri. En þar er þó að finna
sígild og merkileg verk. Auk
ævisagna Hagalíns, sem eru nú
orðnar æði mangar, mætti nefna
ævisögu síra Arna Þórarinssonar
eftir Þórberg Þórðarson og nú
síðast ævisögu Haralds Björns-
sonar, Sá svarti senuþjófur, eftir
frásagnir virðast nú vera að
leysa af hólmi hinar eiginlegu
þjóðsögur, sem nutu mikilla vin-
sælda á síðari hluta nítjándu
aldar og fyrri hluta þessarar.
Andi þjóðsagnanna er að verða
okkur framandi. Fólk er ekki
lengur handgengið álfum og
huldufól'ki. Útilegumannatrúin,
sem kttlaði svo marga sálina
áður fyrr, er horfin, og draugar
láta ekki lengur að sér kveða,
svo teljandi sé.
Aftur á móti leynist margt
dulúðugt í dómabókum, sendi-
bréfum og kirkjubókum frá fyrri
tíð. Þær heimildir eru að vísu
fáorðar og gagnorðar. En með
því að ýra þeim saman við
leyndardómsfullair og ismeygi-
Guðmundur G. Hagalin
Njörður P. Njarðvík
Njörð P. Njarðvík. Ég minnist
ekki neins skáldverks frá síðast-
liðnu ári, sem taki þeirra bók
fram.
Ný bókmenntagrein varð til
með viðtalsbók Matthíasar Jo-
hannessen, í kompaníi við allíf-
ið, sem hann skráði eftir við-
ræðum við Þórberg. Nú eru
liðin fimm ár frá útkomu þeirrar
bókar, og hafa nokkrar slíkar
bætzt við á þeim tíma. Auk þess
hafa eftirritaðar ævisögur
hneigzt til frjálsiegs forms í
anda þeirra.
Bækur um þjóðleg fræði hafa
verið mjög vinsælar á undan-
förnum árum, einkum frásögu-
þættir, sem skráðir eru eftir
munnlegum og skriflegum heim
ildum frá fyrri tíð. Þess konar
AUST
eru þeir niður lagðir og guðs-
orðabækur sjaldséðar í bókahill-
um. Trúarþörf manna virðist nú
helzt vera fullnægt með frá-
sögnum af miðlum og huldu-
læknum. Haft er fyrir satt, að
fjölmennur hópur lesenda sækist
ekki eftir öðru lesefni fremur.
Bækur um þau efni hafa því
verið áberandi á jólamarkaði
undanfarinna ára, og svo mun
eflaust verða enn um sinn.
Ferðasögur, innlendar og er-
lendar, og fræðibækur um lönd
og þjóðir sjást einnig, og er
yfirleitt -talsvert til þeirra vand-
að. Þá koma við og við á mark-
aðinn endurútgáfur og ritsöfn
eldri skálda. Stundum fylgja
þeim athugasemdir um verkin
og æviágrip viðkomandi höf-
unda. Flestum hinum þekktari
skáldum hafa nú verið gerð skil,
með slíkum úfcgáfum. Fjölmörg
skáld, einkum átjándu aldar og
eldri, hafa þó ekki enn notið
slíkrar náðar og eru því alls-
Þórbergur Þórðarson
legar málalengingar eru þær
gerðar að hinu æsilegasta les-
efni.
Áður á tíð var húslestrarbók
á hverju heimili, enda voru hús-
lestrar ræktir, allt þar til
Útvarpið kom til sögunnar. Nú
ókunn þorra manua. Ófáar
kvæðasyrpur eru geymdar i
handritasafni Landsbókasafns-
ins og bíða þess að koma fyrir
almennings sjónir á prenti. Hæfct
er við, að margar þeirra verði
að bíða lengi.
Þó margra grasa kenni í ís-
lenzkri bókaútgáfu, er langt
frá, að öllum menningarlegutn.
viðfangsefnum séu þar skil
gerð. Við teljum okkur bók-
menntaþjóð, og það held ég sé
ekki fjarri sanni. Samt hefur
furðufátt verið skrifað hér um
bókmenntir almennt. Það, sem
sett hefur verið saman um þau
efni, hefur að mestu takmarkazt
við handritarannsóknir forn-
rita, ævisögur einstakra höfunda
og annað staðreyndatal. Þess
konar fróðleikur er nátfcúrlega
sjálfsagður og nauðsynleguT. *Bn
andi bókmenntanna verður
seint mældur eða veginn, oig
hugleiðingar á víð og dreit' eiga
líka rétt á sér. Okkur vantar rit,
er varpi ljósi á heildina. Svo
ekki fari milli mála, hvað við @r
átt má nefna fslenzka menningu
Nordals sem dæmi um rit slíkrar
tegundar.
Fjöldi þýddra bóka kemur út
árlega, og er sá flokku«*»n einna
sundurleitastur, bæði að upp-
runa og útleggingu. Hingað til
hefur starf þýðandans verið
fremur lítils metið, þó það krefj-
ist listrænna og agaðra vinnu-
bragða ekki síður en önnur rit-
störf.
Sá þáttur, að hverjum sem er
leyfist að þýða hvað sem ér,
hefur skapað það álit, að ekki
sé nema meðalmanns verk að
snúa bók úr erlendu máli á ís-
lenzku.
Lélegir þýðendur skáka í því
skjóli, að fáir gefa sér tíma til
að rýna í verk þeirra og bera
þau saman við frumtextana. Hitt
vill þá einnig gleymast, að við
höfum eignazt mörg erlend rit-
verk í afburða góðum þýðingum.
Nú er komið haust. Birta dvín-
ar. Dagurinn tekur óðum að
styttast.
En þá er líka bót í máli að
eiga von á mörgum nýjum og
— vonandi góðum bókum. Sú
var tíðin, að fróðleikur sá, sem
hafa mátti af bókum, var kall-
aður upplýsing. Það heiti var vel
til fundið. Skemmtileg bók er
sannarlega nokkur uppbót fyrir
þverrandi birtu í skammdeiginu.
Erlendur Jónss»»n.
Tvö gróðurhus starfrœkt
í Reykjanesi í sumar
Guðmundur Benediktsson garðyrkjumaður
bjartsýnn d markaðsmöguleika vestra
f REYKJANESI við fsafjarðar-
djúp hefur nú að nýju verið haf-
izt handa um hagnýtingu jarð-
hita til ræktunar margs konar
grænmetis. Er það Guðmundur
Benediktsson, garðyrkjumaður
frá Bolungarvík, sem var um
skeið garðyrkjuráðunautur Bún-
aðarsambands Suðurlands og
Sambands sunnlenzkra kvenna,
sem hefur hafizt handa um gróð-
urhúsaframkvæmdir í Reykja-
nesi. Hann flutti vestur að
Reykjanesi í júní árið 1963 og
keypti þar tvo grunna af göml-
um gróðurhúsum, sem Kaupfélag
ísfirðinga átti í Hveravík. Byrj-
aði Guðmundur strax að undir-
búa endurbyggingu þeirra og
hafði gert húsin fokheld í des-
ember sl. Hann byrjaði að sá í
húsin í febrúarbyrjun, aðallega
tómötum og agúrkum.
Tvö gráðurhús
Þessi tvö gróðurhús eru um
300 fermetrar að stærð. Hefur
Guðmundur sáð í 75 fermetra
fyrir gúrkur, og þegar Mbl. hitti
hann að máli í Reykjanesi fyrir
skömmu kvaðst hann örugglega
mundu fá 3500 1. flokks gúrkur
í sumar. Hann hefur 225 fermetra
fyrir tómata. Mun uppskera hans
í sumar verða a.m.k. þrjú tonn
af tómötum.
Auk þess hefur Guðmundur
hafizt handa um ræktun margs
konar grænmetis úti, svo sem
gulrófna, rauðkáls, hvítkáls og
grænkáls. Hefur hann selt stein-
selju, grænkál og salat síðan í
marz sl.
Gúrkurnar og tómatana hefur
hann selt nær eingöngu á ísa-
firði og Bolungarvík. En hann
leggur áherzlu á framleiðslu fyr-
ir Vestfjarðamarkað. — Telur
hann að mögulegt ætti að vera
að selja 10—12 tonn af tómötum
á Vestfjörðum.
Guðmundur telur að hlutfalls-
lega sé meira keypt af grænmeti
í sveitunum við Djúp en á Suð-
urlandi, þar sem hann þekkir
vel til. Hann var í fjögur ár við
g'arðyrkjunám og garðyrkjustörf
í Árnes- og Rangárvallasýslu. —
Ennfremur var hann í tvö ár
við garðyrkjunám í Danmörku.
Síðan var hann um eins árs skeið
garðyrkjuráðunautur Búnaðar-
sambands Suðurlands og Sam-
bands sunnlenzkra kvenna. Hann
kveðst hafa mikinn áhuga á að
leiðbeina fólki á Vestfjörðum um
garðyrkju og aukna hagnýtingu
jarðhita. Hér í Reykjanesi, sagði
Guðmundur, er ótæmandi jarð-
hiti og viðs vegar um alla Vest-
firði eru hverir og laugar ónýtt-
ar. Guðmundur gerir ráð fyrir
að stækka gróðurhús sín á næst-
unni og kveðst vera bjartsýnn
á möguleika gróðurhúsaræktun-
arinnar á Vestfjörðum.
Guðmundur Beneditksson er-
fæddur að Bæjum í Snæfjalla-
hreppi, sonur Benedikts Ásgeirs-
sonar og Fanneyjar Gunnlaugs-
dóttur. Er það mál þeirra sem
bezt þekkja til að hann sé ötull
og dugandi maður.
Annar ungur maður, Jón Fann-
dal Þórðarson, byrjaði fyrir
skömmu gróðurhúsarækt að
Laugarási í Skjaldfannadal í
Nauteyrarhreppi við ísafjarðar-
djúp. Hefur honum farnazt ágæt-
lega og bendir allt til þess, að
þessi gróðurhúsarækt við Djúp
eigi að geta fullnægt þörfum
Vestfirðinga fyrir margs konar
grænmetL