Morgunblaðið - 28.11.1964, Blaðsíða 15

Laugardagur 28. nóv. 1964
MORGU NBLAÐIÐ
15
títsvar eða fasteignaskattur.
A ÍSLANDI er tekjuskatturinn
greiddur í tvennu lagi, eins og
ég hefi áður vikið að. Annar
hlutinn er það sem venjulega
er kallað tekjúskattur, skattur-
inn til ríkisins, hinn hlutinn er
útsvarið, sem er að langmestu
leyti tekjuskattur, og er útsvarið
é lágum tekjum venjulegast
langtum hærra en sá hluti tekju-
ekattsins, sem rennur til ríkisins.
Útsvarið er í meginatriðum
venjulegur stighækkandi tekju-
ekattur, eða það sem í öðrum
löndum er kallaður stighækk-
andi tekjuskattur. Svona skatta-
ifyrirkomulag er mjög óvenju-
legt. Mér er ekki kunnugt um
xieitt land, annað en ísland, þar
sem bæjar- og sveitarfélög fá
xneginhluta tekna sinna með
6tighækkandi tekjuskatti. í öðr-
um löndum, a. m. k. í vestræn-
tim löndum, er fasteignaskattur,
skattur sem miðast við fasteign-
ir, venjulegast mikilvægur tekju-
Stofn bæjar- og sveitarfélaga.
Ég er þeirrar skoðunar, að það
•etti að leggja niður útsvarið,
eins og það er nú og taka í þess
$tað upp fasteignaskatt, skatt
eem eigandi fasteigna greiðir,
óháð því hvort skuldir hvíla á
iþessum fasteignum eða ekki.
Eigandanum er m.ö.o. gert að
skyldu, að sjá um það, að eign-
irnar, sem hann ræður yfirf skili
það miklum tekjum eða arði, að
hann geti greitt af þeim fast-
eignaskatt. Allar ráðstafanir
hans á eignum verða því að mið-
ast við það.
Rétt er að taka það fram hér,
að fasteignaskatturinn hefir eng-
in áhrif á það hvort félög sýni
arð eða ekki, þar sem hann mið-
ast ekki við arð þeirra.
í þessu sambandi má enn
minna á það, að talsverður hluti
útgjalda bæjar- og sveitarfélaga
Btendur í sambandi við fasteign-
ir manna, eins og ég drap á áðan.
Löggæzla, gatnagerð, og leiðslur
margvíslegar standa beinlínis í
sambandi við fasteignir. Þá er
það og alkunnugt, að margvís-
legar ráðstafanir sveitarfélag-
anna hafa í för með sér að fast-
eignirnar hækka í verði, svo sem
gatnagerð, gangstígagerð, garð-
ar, götulýsing, vatnsleiðslur,
skolpræsi og fjöldamargt annað.
Eigendur þeirra njóta því á
margan hátt góðs af kostnaðar-
sömum framkvsemdum sveitar-
félagsins.
Það sem hægt er að telja kosti
við fasteignaskattinn er fyrst og
fremst það, að skattgrundvöllur-
inn er tiltölulega öruggur. Fast-
eignir eru áþreifanlegir hlutir og
miklu erfiðari að fela heldur en
tekjur.
Eitt þýðingarmikið atriði við
fasteignaskattinn er það, að
hann hefir mikil áhrjf á bygg-
Íngarlag bæjanna. Við sjáum hér
í Reykjavík að bærinn þenst út.
úetta er að mestu heilbrigð þró-
un. Landrými hefir þjóðin nóg.
Lóðir íbúðarhúsa eru ennþá of
litlar, en ekki of stórar. Þó er
þessi útþensla ekki að öllu leyti
heilbrigð. Ég held að útþenslan
stafi að nokkru leyti af því, að
ffasteignaskatturinn sem hér þó
er, er of lágur. Menn geta átt
stórar lóðir í miðbænum, óbyggð
ar eða með einskisverðum kumb
öldum, án þess þetta þurfi að
kosta þá neitt að ráði. Ef eignin
gefur ekkert af sér, þá borga
þeir sama og engan skatt, þótt
hennar vegna færist bærinn út.
Væri hinsvegar fasteignaskattur,
mundu eigendurnir verða að
borga skatta af þessum verð-
mætu eignum. Það mundi aftur
é móti leiða til þess, að þeir
yrðu að gera sér þessar eignir
arðbærar, og þá venjulega með
því að byggja á þeim, eða selja
þær öðrum. Bærinn innan Hring
brautar myndi byggjast fyrr, ef
það kostaði nokkra peninga að
eiga hinar dýru lóðir, sem þar
eru, margar lítið eða ekkert not-
aðar. Þótt talsvert sé af lítt
byggðum lóðum í bænum innan
Hringbrautar, jafnvel í miðbæn
um, þá byggja menn einkum í
útjöðrunum. Fasteignaskatturinn
ýtir undir hagkvæmari notkun
lóða. En hann kemur líka í veg
fyrir eyðslusemi eða bruðl á
fleiri sviðum, heldur en þegar
um iandrýmið eitt er að ræða.
Margir hafa veitt því athygli
hve mikið sést af stórum íburð-
armiklum íbúðum og íbúðarhús-
um í Reykjavík. Menn byggja
hér stórt, vandað og oft næsta
óhóflega borið saman við það
hvernig nágrannar okkar byggja,
og hvernig byggt er fyrir aðrar
þarfir. Þetta gerist á sama tíma
og okkur vantar mjög tiifinnan-
lega fjármagn til margvíslegra
arðvænlegra og þjóðhagslega
nauðsynlegra framkvæmda, þar
á meðal fjármagn til byggingar
íbúðarhúsa.
Hversvegna leggja menn hér
á landi svo oft geysimikið fé í
húsnæði sitt? Ég held að ein
ástæðan til hinna óhóflegu íbúð-
arhúsabygginga sé sú, að menn
leggi verðmæti, sem þeir eigi,
í húsnæði og heimili sitt frekar
en í arðbæra hluti, t. d. atvinnu-
tæki, vegna þess að af slíkum
eignum borga þeir í raun og
veru sáralitla skatta. Leggðu þeir
hins vegar þessi verðmæti í at-
vinnufyrirtæki eða leiguhúsnæði
eða í hlutabréfakaup og félagið
sýndi arð, mundi talsverður hluti
tekinn í skatta, minna þó nú en
áður.Þetta er hið mikla misræmi
eða misvægi í fjármálalífinu.
Beinu skattamir mælast nær ein
göngu með hreinum tekjum, ekki
með þeim eignum, sem menn
ráða. Eigi menn á annað borð
verðmæti, sem þeir treysta 'sér
ekki til þess að láta gefa neitt af
sér í atvinnulífinu, þá finnst
þeim þó betra að leggja þau
heldur í eignir, sem veita þeim
persónuleg þægindi eða augna-
yndi. Einnig hér siáum við að
skattafyrirkomulagið hjá sveitar
félögunum er þannig, að það
ýti'r undir óeðlilega og óhag-
kvæma notkun á verðmætum.
Fjármagnið er ekki notað nægi-
lega til sköpunar arðbærra verð-
mæta.
Rétt er að benda á það að fast-
eignir sem gefa lítinn arð, verða
lítið eftirsóknarverðar, þar sem
þeim fylgir sú kvöð að greidd
verði af þeim fasteignaskattur.
Við þær aðstæður hendir það oft,
að óhentugar stóreignir fara fyr-
ir tiltölulega lágt verð, vegna
þess hve dýrt er að eiga þær.
Á kreppuárunum seldust mörg
íburðarmikil íbúðarhús fyrir lít-
inn pening í Bandaríkjunum —
af þessum ástæðum.
Ég kem þá að næsta atriðinu.
En það er, að fasteignaskattur-
inn gerir skuldabréf og hluta-
bréf tiltölulega .eftirsóknarverð.
Þetta er eitt af þýðingarmestu
atriðunum við almennan fast-
eignaskatt. Menn þurfa ekki að
borga neinn fasteignaskatt af
skuldabréfum né hlutabréfum.
Aðstæðurnar myndu þá verða
þessar: menn verða að borga
fasteignaskatt af óhóflega byggð
um íbúðarhúsum, dýrum húsum,
og athuga þá frekar hvort það
sé skynsamlegt að leggja svona
mikið fjármagn í húsnæði, sem
viðkomandi þarfnast ef til vill
ekki í raun og veru, að minnsta
kosti ekki svona ríflegt. Þeim
fer sjálfum að þykja þessi
notkun verðmætanna óhóf. alveg
sér í lagi þegar þess er gætt, að
þeir verða að borga hærri
skatta á hverju ári, vegna hins
óhóflega íbúðarhúsnæðis. Þegar
svo er komið, að þeir eiga kost
á að leggja heldur þessi verð-
mæti í skuldabréf, sem gefa
vexti, eða hlutabréf sem gefa
raunVerulegan arð, án þess að
af þessum eignum sé greiddur
fasteignaskattur, þar sem þetta
eru ekki fasteignir, þá fara að
renna tvær grímur á þá. Þeir
hafa aðstöðu til þess að leggja
þessi verðmæti sín í arðbæra
hluti annars vegar, eða í hluti
sem auka skattbyrð þeirra í fram
tíðinni, hinsvegar.
Þegar svona er komið munu
menn, að mínu áliti, oft velja
það að kaupa heldur skuldabréf
eða hlutabréf fyrir peningana,
heldur en leggja þá í hluti, sem
þeim verða dýrir í sköttum síðar
meir. Það liggur því í hlutarins
eðli, að fasteignaskatturinn er
meðfram skattur á vissa tegund
neyzlu. Um leið er hann skattur
á þeim, sem hafa verðmæti til
notkunar í atvinnurekstri. Þeir
hafa umráðarétt yfir þessum
verðmætum því aðeins, að þeir
geti látið þau gefa af sér það
mikinn arð, að þeir geti greitt
skattinn, þ. e. gefa af sér sem
svarar því sem svipuð verðmæti
gefa af sér í eigu eða umsjá ann-
arra.
Síðari hluti
Nú hagar þannig til, að ýmsir
aðilar ráða yfir allmiklum fast-
eignum en greiða þá litla skatta.
Hvernig má þetta - vera? Fyrst
er að nefna það, að oft er hægt
að koma því við, þegar eftirlit
með skattheimtunni er slælegt
og skattasiðferðið í molum, að
fela tekjurnar. Þegar skattamir
miðast við tekjur, greiðast því
engir skattar. Þá er það og, að
sum félög, sem njóta sérstakra
hagstæðra skattaákvæða, reka
víðtæka efnahagsstarfsemi, bæði
framleiðslu og verzlun, án þess
að um sýnilegan eða raunveru-
legan hagnað sé — eða þurfi —
að vera að ræða, ráða yfir mikl-
um og jafnvel ört vaxandi fast-
eignum: Þeim er ekki ætlað að
skila gróða til eigendanna, en
safna hinsvegar fasteignum
vegna starfsemi sinnar. Hún
verður í reynd skattfrjáls við
núgildandi skattakerfi, þótt
reynt hafi verið að setja að
nokkru.undir lekann með veltu-
skattinum og aðstöðugjaldinu.
Þetta gildir bæði um samvinnu-
félög og um bæjarútgerðir, svo
dæmi séu nefnd. En í rauninni
má nefna fleiri, t. d. bankana.
Með tilkomu fasteignaskatts d
stað útsvars munu þeir verða að
greiða sanngjarnan skatt til
sveitarfélagsins svo sem aðrir.
Með fasteignaskattinum er hús
eigendum gert að borga skatt til
bæjar- og sveitarfélaganna af
húseignum sínum. Þeir munu
þessvegna setja upp hærri húsa
leigu en annars. Þetta er raunar
ein meiriháttar breyting, sem
innleiðsla almenns fasteigna-
skatts til sveitarfélaganna í stað
tekjuskattsins sem nú er, og við
köllum útsvar, hefir í för með
sér. Fasteignaskatturinn hefir
þau áhrif að hækka húsaleigu.
Á hinn bóginn borgar leigjand-
inn engan fasteignaskatt. Hann
greiðir heldur ekkert útsvar. í
stað þess borgar hann hærri
húsaleigu.
Fasteignaskatturinn
Ein röksemdin sem hefur ver-
ið endurtekin í blöðum minnsta
kosti í 10 ár, gegn fasteigna-
skatti, er sú, að til sé gamalt
fólk, sem í einmana elli býr í
tiltölulega stórum" íbúðum, sem
það á sjálft. Þar sem það hefur
ef til vill litlar tekjur aðrar en
þjónustu af allstóru húsnæði, þá
myndi vera erfitt fyrir svona
fólk að borga almennan fast-
eignaskatt, sem væri það hár að
hann kæmi að verulegu leyti í
stað útsvarsins. Það væri ekki
sanngjarnt að þetta gamla fólk
væri neytt til að breyta sinni
neyzlu og lífsvenjum, til þess að
geta greitt skattinn.
Nú er það augljóst mál, að
ekki er hægt að miða skattakerfi
þjóðfélagsins við fyrirbrigði,
sem kannske nær til eins eða
tveggja af þúsundi skattgreið-
endanna, því að einstæð gamal-
menni með stóra íbúð sem þau
eiga sjálf, eru ekki hið algenga
þjóðfélagsfyrirbrigði. Það eru
aftur á móti þeir, sem taka laun
fyrir vinnu sína, eða eiga eignir.
Skattalöggjöfin á að byggjast á
hinum almennu fyrirbrigðum,
sem tengd eru tekjum og eign-
um. IJitt er svo annað mál, að
það má vel taka tillit til svona
tilfellis. Raunar tekur skattalög-
gjöfin ævinlega tillit til ýmissa
sérstakra tilvika. í þessu tilfelli
mætti hafa fasteignaskattinn
þannig, að ef maður sem er orð-
inn 65 ára, býr einn í eigin íbúð,
þá borgi hann engan fasteigna-
skatt af íbúðinni. En fyrir hverja
persónu sem býr þar umfram
hann sjálfan, þá skuli greitt t.d.
20% af skattinum. Þannig að búi
6 menn í íbúðinni, þá sé inn-
heimtur fullur fasteignaskattur
af henni.
Niðurlag
Ég skal nú draga saman það
helzta, sem í því felst sem ég
hefi sagt.
í því, sem ég segi hér á eftir,
geri ég ráð fyrir að umræddar
breytingar yrðu gerðar á skatta-
löggjöfinni, án þess skattabyrðin
í héild breyttist. Skattabyrðinni
verður hvort eð er ekki breytt
frá því sem nú er, nema þjóðin
vilji sætta sig við að dregið
verði úr þjónustu þeirri, sem
ríkið veitir á einhverju sviði, eða
að dregið verði úr hinum verk-
legu framkvæmdum ríkisins, eða
dregið verði úr áhættusömum —
og nú orðið ærið kostnaðarsöm-
um ábyrgðum þess. Vilji
þjóðin ekki slikan samdrátt, verð
ur hún að sætta sig við að bera
þá skattabyrði sem hún ber nú,
því skattarnir til ríkisins gera
lítið betur en greiða útgjöld
þess. Tekjuskatturinn til ríkisins
yrði orðinn mjög lágur þegar
útsvarið væri horfið, einkum á
lægstu tekjunum, þar sem hinir
tekjulægstu greiða ekki útsvar
né myndu greiða fasteignaskatt
að ráði. Það væri því auðvelt að
tvöfalda tekjur ríkisins af tekju-
skattinum, án þess að eignalausir
launþegar fyndu fyrir því að
ráði.
Skattstigarnir virðast eins og
stendur þannig, að á lágum tekj-
um er tekjuskatturinn venjuleg-
ast aðeins brot af útsvarinu. Af
hæstu tekjum er hinsvegar
tekjuskatturinn talsvert hærri
en tekjuútsvarið. Með því að
fella niður útsvarið er skatt-
byrði lágtekjufólks létt langtum
meir hlutfallslega en skattbyrði
hátekjumanna. Á hinn bóginn
má gera ráð fyrir því, að fast-
eignaskatturinn fali meir á há-
tekjumennina. Það væri því rétt-
látt að við hækkun tekjuskatts-
stigans yrði tekjuskatturinn
hækkaður mest á lægstu skatt-
skyldu tekjunum. En heildar-
áhrif þessara breytinga myndu
samt verða þær, að létta skatta-
byrði eignalauss fólks, og auka
að sama skapi skattgreiðslu
þeirra, bæði einstaklinga og fé-
laga sem eiga fasteignir, einkum
með því að auka tölu þeirra fast-
eigenda einkum félaga, sem
greiða þann skatt að ráði. Um
leið örvar þetta fyrirkomulag þá,
til þess að nota eignir sínar á
sem arðbærastan hátt og greiðir
fyrir myndun verðbréfamarkað-
ar í landinu.
Þið munið ef til vill segja:
Hvað er unnið við það að vera
að hreyfa við sköttunum, ef ekki
á að lækka skattabyrðina? Svarið
við því er, að það skattafyrir-
komulag, sem ég hefi mælt með,
er hagkvæmara frá sjónarmiði
beilbrigðrar þróunar atvinnulífs-
ins. Hið breytta fyrirkomulag
mundi þýða, að skattarnir hættu
að ýta undir óheilbrigðan rekst-
ur og óheilbrigða notkun — eða
notkunarleysi — fasteigna og
mundu því stuðla að því að
hreinsa andrúmsloftið og færa
viðhorf manna í heilbrigðara
horf í þessum málum. Það verð-
ur að vera samræmi milli hags
og óhags af fasteignum miðað
við hag og óhag af öðrum verð-
mætum í efnahagskerfinu. Auk
þess myndi þetta fyrirkomulag
greiða fyrir og örva sölu skulda-
bréfa og hlutabréfa. Hvort-
tveggja er ákaflega þýðingar-
mikið í sambandi við öflun fjár
til framfara í atvinnulífinu. Þá
vil ég endurtaka það sem ég
sagði áðan, að ég álít að þetta
fyrirkomulag mundi greiða fyrir
framtaki einstaklinga og félaga
í atvinnulífinu. Ennfremur
myndi það gera eign í atvinnu-
tækjum og hlutafélögum al-
mennari en nú.
Það hefir mikla þýðingu -að
skattabyrðinni sé réttilega skipt.
Borgararnir eiga kröfu á því að
svo sé gert. Það er ákaílega ó-
heppilegt að meiri háttar at-
vinnufyrirtæki eða atvinnugrein
ar séu skattfrjáls. Atvinnufyrir-
tæki rekin af ríki eða sveitar-
félögum eiga að greiða skatt
jafnt og aðrir, þar sem skattfríð-
indi ýta undir óhagkvæman og
dýran rekstur og réttur saman-
burður á rekstri hinna einstöku
fyrirtækja fæst ekki. Einu stofn-
anirnar, sem ég tel eigi að njóta
skattfrelsis, eru trúarbragðafélög
og menningarsamtök og önnur
hliðstæð samtök, sem ekki er ætl
að að skila arði. Hafi þessi félög
venjulegan atvinnurekstur með
höndum, verður að telja sjálf-
sagt að þau greiði skatt af hon-
um, eins og aðrir, en ekki af
hinni eiginlegu starfsemi sinni.
Um leið og gerðar væru meiri
háttar breytingar á núverandi
skattalöggjöf, þá þyrfti að af-
nema sem mest af þeim skatt-
fríðindum, sem veitt hafa verið
á undanförnum árum, meðfrám
til þess að gera framkvæman-
lega óheppilega skattalöggjöf.
Skattfríðindin eru iðulega til-
komin til þess að bæta úr agnú-
um á löggjöfinni. Ástæðan fyrir
skattfríðindunum hverfur því
eftir þvi sem skattalöggjöfin er
færð í æskilegra horf.
Seinustu mánuðina hefir rikt
mikil reiði manna á meðal útaf
skattamálum, einkum hjá laun-
þegum. Það er óhjákvæmilegt að
gera nú þær endurbætur á skatta
kerfinu, sem vanræktar hafa ver
ið allt of lengi.
Því hefir verið haldið fram í
blöðunum þessar vikurnar, að
óánægja fólksins stafi af því að
skattabyr§in sé svo þung, að
ríkið taki of mikið af heildar-
tekjunum í skatta. Þetta er langt
frá því að vera rétt. óánægjan
er fyrst og fremst sú, að eigna-
lausir launiþegar borga jafn háa
skatta og menn sem eiga stór-
eignir, jafnvel stóreignir, sem
nema tugum milljóna. króna að
verðmæti. Mesti fiöldi launþega
borgar skatta jafnháa og sumir
af þekktustu stóreignamönnum
þjóðfélagsins. Þetta er náttúr-
lega gersamlega ófært ástand til
lengdar og barnaskapur af mönn
um gð láta sér detta í hug, að
svona skattakerfi sé til frambúð-
ar. Ég þarf ekki að ræða við
aðra menn um þetta. Ég þarf
ekki annað en að fara 1 minn
eigin barm til þess. Þeir sem
hafa verið að skrifa í blöðin
undanfarið, og talað á þá leið,
að þeir væru sérstakir talsmenn
eignafólksins, og þessvegna *
móti almennum fasteignaskattl
hafa ekki áttað sig á því, a#
bezta tryggingin fyrir þá, sem
hafa einhverju að tapa í þessu
þjóðfélagi, er auðvitað sú, að
þjóðfélagið sé það vel skipulagt,
og efnahagsstarfsemi öll svo
heilbrigð, að það myndist engin
rótgróin almenn óánægja. Þann-
ig ástand er okkur öllum fyrir
beztu, öllum hollast. Það er
skammsýni að hugsa sér, að eitt-
hvað sé á þvi að græða að standa
á móti heilbrigðum — og hvort
eð er óhjákvæmilegum — endur
bótum. Spurningin er fyrst og
Framh. á bls. 23