Morgunblaðið - 16.12.1964, Blaðsíða 23

t Miðvikudagur 16 des. 1964
MORGUNBLAÐIÐ
23
Hljómur undralagsins
ÖRN ARNARSON.
Minningaþættir
eftir Kristinn Ólafsson.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs.
Reykjavík 1964.
ALL.IR sem einhvern tíma hafa
lesið ljóðið „Þá var ég ungur“,
eftir Örn Arnarson, munu ekki
gleyma þeirri stund er þeir voru
leiddir inn í veröld þessa geð-
þekka skálds til að hlusta á
hljóm undralagsins. Ég kynntist
Ijóðinu í skóla, og ég held að
mér sé óhætt að segja að það
hafi snortið alla í bekknum, jafn-
vel þá sem litu á ljóðagerð sem
eitthvað óhöndlanlegt og töldu
kvæðalestur það leiðinlegasta
*em upp á þá var troðið.
„Þá var ég ungur“ er seinasta
Ijóðið sem vitað er að Örn Arn-
srson hafi ort, hann gengur frá
því skömmu fyrir dauða sinn.
Og í þessu andlátsljóði lýsir hann
®evi sinni, sorgum sínum og gleði,
en ljóðið er umfram allt lofsöng-
ur til móðurinnar, konunnar sem
vermdi þann veika gróður er
varð köllun hans, og mun geyma
cafn Arnar Arnarsonar á örugg-
um stað.
Það hefur verið sagt um Jó-
Örn Arnarson
hann Jónsson að hann væri eins
kvæðis maður. Sama mælti seg
um Örn Arnarson. „Þá var ég
vngur“ er það kvæði hans sem
lengst mun lifa, því þar tekst
honum að tjá hug sinn allan.
Önnur ljóð Arnar Arnarsonar
rr.unu helaur ekki blikna fyrst
um sinn.
Kristinn Ólafsson, sem var
ráinn vinur skáldsins og kostaði
frumútgáfu Illgresis 1924, flutti
érið 1951 þrjú útvarpserindi um
Örn Arnarson. Kristinn lézt 1959,
tig nú hefur Bókaútgáfa Menn-
ingarsjóðs sent á markað erindi
Kristins í lítilli og snoturri bók.
Jiannes Pétursson ritar formáls-
orð bókarinnar.
Bók þessi gefur ágæta hug-
tnynd um manninn Örn Arnar-
son, öðru nafni Magnús Stefáns-
6on. Kristinn Ólafsson er hógvær
og varkár í frásögn sinni, og er
það ef til vill vegna þess að þætt-
irnir eru samdir fyrir útvarp.
Það efni sem flutt er í Ríkisút-
varpið er öðrum takmörkum háð
cn efni bóka eða blaðagreina. í
útvarpi verður eins og kunnugt
er að forðast alla hlutdrægni í
gerð manna og málefna.
Kristinn Ólafsson segir frá
bernsku Arnar á Langanesi, og
inn í frásögnina er fléttað köfl-
iira úr bréfum frá skáldinu.
Þetta gefur bókinni aukið gildi,
Og leiðir í ljós að Örn Arnarson
hefði getað orðið ágætur höfund-
ur óbundins máls. Hann skrifar
Ijóst mál og tilgerðarlaust, og er
oft bráðfyndinn. Hann getur
stundum minnt á Stein í hnit-
miðuðum athugasemdum sínum
um sjálfan sig Oig aðra.
Örn segir skemmtilega frá
komu Símonar Dalaskálds til
Þorvaldsstaða í Bakkafirði. Sím-
on vill endilega gefa honum dótt-
ur sína, Fríðu. Örn er að vonum
hrifinn af hinu væntanlega kvon-
fangi. Hann skrifar: „En það er
Kristinn Ólafsson
af Símoni að segja, að hann fór
tvær bæjarleiðir næsta dag og
gisti að Bakka. Þar gaf hann
öðrum strák Fríðu, dóttur sína.
Heimafólkið hló að þessu og
fannst karlinn fyndinn og gaman-
samur. En ég hló ekki. Þetta var
mín fyrsta ástarsorg.“
Það mun hafa verið um þetta
leyti, að Örn kom að máli við
móður sína og sagði: „Mamma,
nú veit ég hvað ég ætla að
verða.“ Og þegar móðir hans fer
að forvitnast um þetta, svarar
drengurinn: „Ég ætla að verða
smiður, skáld og kraftamaður.“
Svona höfðu skáldin mikil áhrif
i gamla daga.
Örn Arnarson og Sigurður
Sigurðsson frá Arnarholti voru
samtíða í Vestmannaeyjum. Örn
í Lesbók Mbl. 1964, er grein
eftir Ásgeir Þorsteinsson verk-
fræðing, með naifninu trú og
vísindi, og heifur höfundur þar
eftir kunnum útvarpsfyrirlesara
þau orð, að ganga jar'ðar um-
hverfis sólu og hrinigsnúningur
hennar um sjálfa sig, sem Kóp-
ernikus fann, hafi að vísu verið
ófullkomlega sönnuð á sinum
tíma, en „engu að síður er það
staðreynd". — Síðan segir höf-
undur þessi, Ásgeir Þorsteinsson:
„Þetta síðasttalda í tilvitnuninni
(að ganga jarðar um sól sé stað-
reynd) eru ekki raunvísindi.
Hvorki Kópernikus né aðrir síð-
ar ha.fa komizt að því sem stað-
reynd, að jörðin gengi umihverf-
is sólu, og það verður ekiki sann-
að af þeirri einföldu ástæðu, að
rúmi'ð eða geimurinn hefur eng-
an ákveðinn standstað (viðmið-
unarstað) fyrir vísindin". Segir
síðan, að það sé „eingöngu" af
því að „myndin verði einfald-
ari í meðförum útreikninga" við
a’ð telja sólina á miðju sólhverfis-
ins, að sú leið sé talin vísinda-
legri.
Mér þætti gaman að
hreifst af skáldskap lyfsalans, 1
orti til hans kvæði. Sigurði þc
lofið gott,. en ekki varð þetta l.
að kynni tækjust með þeim
skáldunum. Kristinn Ólafsson
telur að Sigurður hefði getað
l&unað Erni kvæðið með því að.
v-eita honum aðgang að bóka-
s&fni sínu, en Örn mun á þeim
árum hafa verið í miklu bóka-
hraki. Ég álít að Kristinn færi
sjálfur rök fyrir því' hvers vegna
af þessu gat ekki orðið. Sigurður
Sigurðsson frá Arnarholti og
Örn Arnarson hafa verið mjög
ólíkir menn að allri gerð.
(„Einhver ríkasti eðlisþáttur í
fari Magnúsar var hlédrægnin
eða hógværðin", segir Kristinn
Ólafsson. Magnús var alltaf
tregur til að birta kvæði sín.
Kristinn sendi honum Illgresi,
þegar bókin kom fyrst út. Örn
skrifaði um hæl og kvað sér
blöskra, hve bókin væri þunn.
En af bréfum Arnar má ráða að
þrátt fyrir mikla viðkvæmni
um eigin verk, þóttist hann
stundum hafa vel gert. Hann
segir í bréfi til kunningja: „Þá
hefi ég kveðið rímur af Oddi
sterka af Skaganum. Þær eru
lélegar sem heild, en helvíti eru
nú góðar vísur innan um, þó ég
segi sjálfur frá.“
Seinustu ár ævinnar bjó Örn
Arnarson í Hafnarfirði. Þar lézt
hann árið 1942.
í bréfi eftir Örn sem aldrei var
sent, stendur þetta: „Það er sárt,
enginn finnur það betur en ég,
hve sárt það er að fara á mis
við fagurðina, þegar hún er á
boðstólum, en sú er bót í máli að
sá, sem hana þráir, finnur hana
jafnvel á ólíklegustu stöðum, —
hann finnur hana á gráhéluðum
glugga og á forarpolli á förnum
vegi, því hún er aUs staðar nálæg
eins Oig guð almáttugur."
Ætli þetta lýsi ekki Erni
Arnarsyni vel. Fegurðin verður
ekki viðskila við slíka menn,
þótt þeir búi við fátækt. Þeir
hafa verið kjörnir til að miðla
öðrum fegurð og hvaða hlut-
skipti er verðugra en það?
Ég er þakklátur fyrir þessa bók
um Örn Arnarson. Ég er viss
um að margir munu lesa hana
sér til ánægju.
Jóhann Hjálmarsson.
WOOLTON LÁTINN
London, 14. des. — (NTB):
WOOLTON lávarður, sem var
matvælaráðherra í Bretlandi
á heimsstyrjaldarárunum síð
ari og um tíma formaður í-
haldsflokksins, l$zt í dag, 81
árs að aldri.
hvernig höfundur vill sýna fram
á þetta. Það er að vísu alveg
rétt, að með þvi að ímynda sér
sól og reikistjörnur sem punkta
á blaði, mun vera hægt (með
afarflóknum og þreytandi aðferð
um.) að láta reikningana standa
heima, með jarðarpunktinn í
miðjunni. En ef litið er á hnett-
ina eins og það sem þeir eru,
jarðstjörnur og sólarstjörnur sem
sveima í geimnum, þá fara þess-
ar stærðfræðibrellur heldur að
missa marks, og aukast erfiðleik-
armr þó til muna, ef menn átta
sig á því að sólin oktkar með jarð
stjörnum sínum er ekki hin eina
í himmgeimnum, heldur ein með-
al þúsundmilljóna í Vetrartoraut-
inni sem allar ættu þá að snúast
um hana jörðu litlu á einum
sólarhring, (!). Og yrði þó enn-
fremur þúsundmiiljónir vetrar-
brauta að snúaist á sama tíma
um þessa sömu sérstöku jörð í
sérstöku sólhverfi sérstakrar vetr
arbrautar. Sérsitaklega eftirtekt-
arverð heimsmynd er þetta, og
væri fróðlegt að vita hverjir fyrst
ir settu hana fraim — en þó mæli
vita ég ekki með því að það verði
Það er alveg áreiðan-
legt að jörðin snýst
Haustlitir
ÞAÐ er engin nýlunda, þótt kon-
ur semji ljóð og sögur. Þessi list
hefur fylgt þeim aftur úr forn-
eskju. Til þess að sannfæra sig
um þetta, þarf ekki annað en lesa
bækur frú Guðrúnar Helgadótt-
ur, Skáldkonur fyrri alda. Á síð-
ari tímum eftir að frelsi konunn-
ar hefur fengið meira svigrúm og
með breyttum þjóðfélagsháttum
og vaxandi velmegun hefur þessi
eðlislægi skáldskaparandi brotizt
úr aldadróma, og æ fleiri konur
senda frá sér heil skáldverk, ým-
ist skáldsögur, jafnvel í mörgum
bindum, eða ljóðabækur, auðvit-
að mismunandi að gæðum, sem
menn virðast þó eiga erfitt' með
að finna réttah mælikvarða á,
samanber ljóðabók, sem tveir
I gamansamir unglingar settu
saman á tveim kvöldum, meðan
þeir sátu yfir skák, en margir há-
menntaðir ritskýrendur og gáfu-
menn tóku sem góða og gilda
vöru.
Undanfarin kvöld hef ég stytt
mér stundir við nýútkomna ljóða
bók eftir Maríu Bjarnadóttur,
Haustlitir heitir hún, en ekki verð
ur þó sagt, að ljóðin hennar séu
með þeim litum, því þar er vor
og lífsmagn í flestum línum.
Kvæðið Norðlenzk vornótt
hefst á þessum stökum:
Sólskin sumarnætur
sveipar norðurhvel,
dreifist yfir dali
dúnmjúkt geislaþeL
Vorsins gestir vakna,
vita ei stundaskil,
nótt á Norðurlandi
nú er ekki til.
Og enn er það vorið, sem vek-
ur skáldkonuna til ljóðformsins:
Kom þú ljúfasta vor, þú átt erindi
enn,
þín er allstaðar beðið með þrá,
bundin klakanum hálf, bæði
moldin og menn
til þín mæna í heiðloftin blá.
Eitt kvæðið heitir Kvöld við
Sjávarborg. Það er æskuminning
héðan úr Reykjavík. Myndin,
sem skáldkonan dregur upp, er
svo skír, að enginn málari hefði
gert það betur:
í hvítu ljósi synda haf og hauður,
í hilling rísa nes og tangi hver.
Sem hulinn líni liggi Ægir
dauður,
dregið fram í dagsljósi'ð að svo
stöddu.
En vegna þess að sú trú virð-
ist ekki óalgeng, að raunvísindi
séu nokkuð, sem ekki þurfi að
byggja á skynsamlegu viti, eða
þvi sem eðlilegt sé að hugsa sér,
heldur sé stærðfræðin þar ein-
völd og fari þar sínar leiðir án
þess áð skeyta um skynsamiegt
og eðlilegt, þá skal nú leggja
dæmið fram á annan veg. Það
eru nú á leiðinni tvö farartæki,
sitt frá hvoru stórveldi jarðar-
innar, til annarrar stjörnu, og sú
stjarna nefnist Marz. Hugsum
okkur nú mann á þeirri stjörnu
Marz, sem er að reyna til að gera
sér grein fyir göngu sólar og
reikistjarna. Hann kemst að því,
búinn góðri stærðfræðilist, að
um tvo miöguleika er að ræða
(aðallega) til skýringar á göng'u
þeirra: anna flókinn og vand-
reiknaðan, þann að Marz standi
kyr og allur heimur snúist um
Marz, hinn einfaldan og tiltölu-
lega auðreiknaðan: að sólin sé
miðja sólkerfisins.
Og nú ætla ég að spyrja Ásgeir
Þorsteinnson, hvern möguleik-
ann ráðleggur hann manninum
að taka? Og hvaða möguleika
ætlar hann sjálfur að taka, -ef
hann vill reyna að verða sam-
mála manninum á Marz, komast
að sameiginlegri niðurstöðu?
Menn ættu að taka eftir svarinu
— ef það kemur.
Osló 9. 12. ’64.
Þorsteinn Guðjónsson.
þar lógar hvergi ögn við stein né
sker.
Og hvítir máfar hlein og klappir
þekja
og hræra naumast væng í
kvöldsins ró,
en ganga hægt sem vildu þeir ei
vekja
af værum dúr hinn spegilslétta
sjó.
Eitt kvæðið heitir Haustlitir,
eins og bókin sjálf:
Svo hrein og svöl er haustsins
bjarta stund
er himinn blátær mætir dökkum
sænum,
og fölnuð laufin fjúka í
vestanblænum,
sem falli gullið regn á bjarkalund.
Hver er það sem ekki heillast
af fögrum náttúrumyndum og
hversu margir hafa ekki raulað
stef og ort undir slíkum kringum-
stæðum, eins og þegar María sit-
ur á hleinunum við Sjávarborg og
endurlifir fegurstu stundir bernsk
unnar.
Frá heimili Maríu í Laugarnes-
inu er ágætt útsýni yfir Esjuna
og Kollafjörðinn. — Einhvern
morguninn þegar hún leit út um
gluggann, þar sem Esjan blasir
við, orti hún kvæðið Borgarbarn.
Það hefst á þessu erindi:
Er Esjuna í dögun
Lær þú um gluggann þinn
greint
grunur í hugann læðist
að fögur sé jörðin.
I orðlausri bæn
um eitthvað fagurt og hreint
augun hvarfla í leit
yfir bláan fjörðinn.
Ég þakka Maríu fyrir þessa
hugþekku bók. Og ég veit að
margir ljóðavinir vildu gjarnan
mega sofna með bókina undir
koddanum.
Finnur Sigmundsson, lands-
bókavörður, skrifar formála fyrir
bókinni og eru síðustu orð for-
málans þessi: „Hún er eitt þeirra
hljóðlátu skálda, sem í kyrrþey
hlúa að þeim eldi, sem bezt hef-
ur ornað íslendingum alla tíð frá
því saga hófst".
Guðm. Guðni Guðm.
— Fjötrar eða frelsi
Framhald af bls. 19
yrði ekki komizt hjá sektum.
Ennfremur mætti innheimta
gjaldið um leið og menn kaupa
ferðagjaldeyri í bönkum, en slíkt
væri neyðarúrræðí, sem helzt
ætti ekki að þurfa að grípa til.
Þó gæti komið til mála að leggja
30% á seldan ferðagjaldeyri og
láta ferðamenn, sem koma til
Islands, njóta þess, þar eð flestir
þeirra kvarta undan háu verð-
lagi á Islandi.
Skattfrjáls þjóð
Ég get ekki hugsað mér ann-
að en að öll þjóðin myndi anda
léttar ,ef hin aldagamla víglína
yrði afnumin, þar sem þúsundir
skattþegna stóðu andspænis
hundruðum innheimtumanna,
sem höfðu vald og vopn hins op-
inbera að baki sér. Slíkur friður
væri aldrei of dýru verði keypt-
ur.
Út á við, sérstaklega með til-
liti til hinna Norðurlandanna, þar
sem opinberar álögur eru sízt
minni en hér, myndi slíkt fram-
tak hins unga íslenzka lýðveldis
án efa vekja athygli og umtal.
Þau lönd geta ekki fagnað þeirri
sérstöðu, sem ísland hefur, þar
eð utanríkisviðskipti þeirra ná
ekki nándar nærri þeirri hlut-
fallstölu af þjóðarframleiðslu,
sem Islendingar hafa tryggt sér.
En sennilega myndu þau viður-
kenna allar þær aðgerðir, sem
hið íslenzka riki þyrfti að fram-
kvæma vegna nýs kerfis inn-
heimtu opinberra gjalda. Sjálf-
stæði réttlætir sjálfstæða lög-
gjöf.