Morgunblaðið - 26.03.1965, Qupperneq 12

MORCUNBLADIÐ
Fimmtudagur 25. marz 1965
Guðmundur Daníelsson skrifar ferðabréf

NÚ HEFUR mér dottið í hug
að prófa aðferð Páls frá Tars-
os og reyna að ná sambandi
við þig með pennanum mín-
um. Ekki til að vekja þig til
meðvitundar um tilgang lífs-
ins né heldur æðri skilning á
forsjóninni, ekkert svoleiðis,
sem er verkefni séra Jóhanns,
heldur aðeins til að minna þig
á mig — að þú gleymir mér
ekki alveg, eins og marklaus-
um draumi þínum frá í nótt.
Mætti ég fyrst fara nokkr-
um orðum um veðrið og fugl-
ana? Þegar ég settist hér að
í lok janúarmánaðar, þá var
eins og vötnin í miðborginni
vissu ekki enn hvað þau ættu
að gera — hvórt þau ættu að
þíða af sér frauðkenndar ís-
spangirnar og sameina allar
sínar mörgu vakir, verða öldu
kvik og sumarleg bakkanna
milli, eða þá hitt: gerast sam-
frosta og leggjast til svefns
undir haldgóðum vetrarklaka
svo sem einn mánuð eða tvo.
Mikið held ég að mávarnir
hafi rætt þetta stórmál sín í
millum kringum mánaðamót-
in. Ég sá þá út um gluggann
minn í Vestersöhús, hvar þeir
flokkuðust saman dag eftir
dag, ýmist standandi á grá-
um ísflekunum eða sitjandi í
krapinu meðfram skörum, og
stinga saman nefjum án af-
láts. En alltaf voru nokkrir
þeirra á lofti að gá til veð-
urs, hvort þetta sem ýfði á
þeim stélin væri heldur gustur
frá vetrarhelju Síberíulanda
eða þá andblær frá Sephýr-
usi, hinum milda guði hafræn-
unnar í suð-vestri. Ef það var
að kvöldlagi og þeir flugu upp
í rauða skágeisla sólarlags-
ins, þá gátu vængir þeirra sem
snöggvast breytzt í fægðan
málm og eld, síðan komu þeir
aftur ofan í bláan skuggann
að segja tíðindin.
Nú vita allir hvernig fór, alð
allt í einu tók veturinn af all-
an vafa og herti frostið og
hraðfrysti á einni nóttu sér-
hverja fuglavök og þeysti
mekki af snjó inn yfir þessa
borg og landið allt í kring.
Fyrir kom 'það, að varla sæist
milli húsa í éljunum. Það var
eins og íslenzkur útsynningur
þegar hann er fúlastur, en
hérna stóð vindurinn af
norðri. Ekki vildi ég vera hár
turn í Kaupmannahöfn í þessu
tíðarfari.
Því miður veit ég fátt um
daglegt líf mávanna eftir að
harðindin gengu í garð. Ég
flutti burt úr Vesturvatnshúsi
og er löngu seztur að annars
staðar, á þeim slóðum sem
gráspörrinn einn heldur velli,
minnstur og ljótastur allra
fugla, ævinlega þar sem um-
ferðin er mest, fyrir hunda og
manna fótum, en alveg ódrep-
andi, eins og lífsviljinn sjálf-
ur, hversu kúgaður sem hann
er. Nei,-ég hef ekki fleira um
mávana að segja, enda eru
harðindin liðin hjá, það er
komið vor.
Já, vorið, vel á minnst: ég
sá það í skýjunum yfir Hálm-
torginu í gær. Þau hvíldu
þar hátt uppi, kyrr og stór og
blíð, og fjólublá eins og dúfu-
vængir, vorið var í þessum
skýjum, það svaf á þaki
þeirra, í sæng úr dúni og ull,
og dreymdi jörðina.
Það er annars einkennilegt
hérna við Eyrarsund: kuldinn
hérna er svo kaldur. Hann
er miklu kaldari en heima. En
ég er ekki viss um að Dönum
finnist það svo. Satt að segja
sá ég ekki einn einasta Dana,
sem leit út fyrir að honum
Guðmundur Daníelsson
sagði nefndin, einnig lagði
hún til að 30 þúsund króna
lífstíðar heiðurslaunin yrðu
lækkuð ofan í 20 þúsund pro
persona.
Nú vandaðist málið fyrir
vesalings Sölvhöj. Andstæð-
ingarnir sögðu, að hann væri
búinn að gera tillögu úthlut-
unarnefndar að sinni eigin til-
lögu með því að bera hana
upp óbreytta, en hvað sem
hann sagði, þá neyddu þeir
hann til að draga tillöguna
til baka. Ráðherra kallaði út-
■ hlutunarnefnd nú aftur á
fund, afhenti henni tillöguna
og bað hana að semja aðra
nýja, sem ekki gengi lengra
en lög leyfðu.
Nefndin skaut enn á fundi,
en gerði sér lítið fyrir og sam-
þykkti einróma sína gömlu
tillögu óbreytta, endursendi
hana síðan Sölvhöj með þeim
með listinni sinni, þá er það
af því þeir framleiða óselj-
anlega vöru, þeir ættu því að
velja sér aðra arðbærari at-
vinnu. Við hinir verðum að
bjarga okkur af eigin ram-
leik, geri þeir það sama“. Þeir
sögðu jafnvel: „Leggið niður
þetta kúltúrráðuneyti, það
mætti nú missa sig!“
Kúltúrvinirnir spurðu á
móti: „Hvers vegna rnótmælið
þið ekki 300 milljón króna
ríkisstyrk til bændanna? Vilj-
i% þið ekki leggja niður Kon-
unglega leikhúsið, úr því það
stendur ekki undir sér fjár-
hagslega og ríkið verður að
styrkja það? — Það kostar
ríkið á fjórðu milljón króna
að gera við íbúð prinsessunnar
í Amalienborgarhöll — ætlið
þið ekki að mótmæla því? —
Og hafið þið, góðir mótmæl-
endur, athugað það, að ríkið
Veðrið og fuglornir
væri kalt. Það voru negrar,
íslendingar og Grikkir, sem
litu kuldalega út í nepjunni,
alls ekki Danir. Þeir hafa
kannski verið í prjónabuxum
og ullarskyrtu innan undir,
eða þeir hafa svona góða melt
ingu. Ég veit það ekki. Og
ég fullyrði ekkert, en vissu-
lega öfundaði ég þá.
Og öðru tók ég eftir meðan
hann snjóaði daglega: götu-
sópurunum. Það er náttúrlega
ekkert tignarembætti að vera
götusópari. Atvinnan sú er
satt að segja ekkert lokkandi
— þetta skrap með járnklár-
um og skóflum um gangstétt-
ar og torg. En greinilegt er
að borgarstjórnin hefur reynt
að vega upp á móti hugsan-
legri vanmetakennd þessarar
atvinnustéttar: íklætt hana
einkennisbúningi — glæsilegu
hvítu gljábelti, eins og lög-
reglan heima hefur um sig
miðja, og hvítum borða á ská
yfir aðra öxlina. Múndering-
in gæðir láglaunamenn þessa
ofurlitlum offíserasvip. Það er
jafnvel eins og mig minni að
sjálfur Nikulás Rússakeisari
hafi forðum látið mynda sig
með svona hvítan borða yfir
öxlina. Eða var það kannski
einhver annar?
Kúlturinn og slátraramir
í Kolding.
Ég held það hafi verið fyrr-
verandi menningarmálaráð-
herra, Júlíus Bomholt, sem
samdi nýja frumvarpið um
fjárveitingu ríkisins til stuðn-
ings listinni í þessu landi,
„Kunstfondet“. — Samkvæmt
því skyldi fjárveitingin
hækka úr 2,5 milljónum
danskra króna upp í 3,5 millj.
Nokkrir af fremstu málurum
og rithöfundum landsins
skyldu samkvæmt frumvarp-
iinu fá 30 þúsund króna heið-
urslaun á ári meðan þeir
lifðu, aðrir og miklu stærri
hópur áttu að fá 10 þúsund á
ári. Ennfremur voru ákvæði
um að viss hópur ungra og
efnilegra listamanna fengi 60
þúsund krónur hver, greiddar
í þrennu lagi, á þrem árum,
20 þúsund kr. á ári.
Við síðustu stjórnarskipti
veik Bomholt úr stjórninni,
það kom í hlut eftirmanns
hans í embættinu, Hans Sölv-
höjs, að bera frumvarpið upp
í þinginu. Frumvarpið var
samþýkkt mótatkvæðalaust,
nema hvað fulltrúar Óháða
flokksins sex að tölu, greiddu
atkvæði gegn því.
Nú fékk úthlutunarnefnd
listamannafjár verk að vinna:
að skipta sjóðnum. Úthlutun-
arnefndin er að mestu skip-
uð fulltrúum listamanna, sem
tilnefndir eru eða kosnir af
þeim sjálfum. Nefndin gekk
rösklega að verki, lauk verk-
inu og sendi herra Sölvhöj
úrskurð sinn og ákvörðun.
Blöðin birtu svo nafnalistana
og fjárupphæð þá, sem hverj-
um. einstökum listamanni var
útmæld.
Nú kom í ljós, að úthlutun-
arnefndin hafði gengið skrefi
of langt í gjafmildi sinni, hún
var sem sé búin að úthluta
upphæð, sem var 150 þúsund
krónum hærri heldur en lög-
in leyfðu, og setja of marga
ilstamenn á heiðurslauna-
skrána, eitthvað 8 eða 9 fram
yfir það sem lögin gerðu ráð
fyrir.
Ekki gat þessi skipan mála
orðið að gildandi lögum fyrr
en fjárveitinganefnd þingsins
hefði samþykkt hana. Það lét
hún hins vegar ógert, hún
‘þverneitaði og stefndi menn-
ingarmálaráðherra á fund
sinn og krafðist þess að fjár-
veitingunni til listamanna yrði
haldið innan ramma laganna.
Hundrað og fimmtíu þúsund
krónurnar yrði að strika út,
ummælum, að úthlutunar-
nefnd kæmi ekkert við hvað
fjárveitingarnefnd segði. Hún
mælti eins og Pílatus forðum:
„Það sem ég hef skrifað, það
hef ég skrifað."
Lengra er málinu ekki kom
komið opinberlega, þegar þess
ar línur eru skráðar, um miðj-
an marzmánuð.
En þetta er reyndar ekki
nema önnur hlið þessarar sér-
kennilegu menningarmálabar
áttu í Danaveldi, enda voru
það slátrararnir í Kolding,
sem reistu hina. Jafnskjótt og
þeir úrðu þess varir, að þjóð-
þingið í Kaupmannahöfn
'hugðist hækka styrk til kúlt-
úrsins um milljón krónur á
ári, þá prótesteruðu þeir. Þeir
gengu um og söfnuðu undir-
skriftum og sendu Sölvhöj
mótmælaskjalið. Margir
fylgdu dæmi slátraranrta víðs
vegar um land, einkum félög
láglaunaðra starfshópa, söfn-
uðu undirskriftum og prótest-
eruðu í blöðum og á mann-
fundum. „Det rejste sig en
folkestorm over hele landet“,
gegn listinni, einkum þeirri
ákvörðun ríkisvaldsins að
eyða fé skattborgaranna í
gjafir til manna, sem ættu
lúxusbíl og peninga eins og
skít. Spjótum af því tagi var
sérstaklega skotið að rithöf-
undinum Claus Rifbjerg, sem
slátrarar telja bæði ófor-
skammaðan í skrifum sínum
og ríkan í ofanálag. Greinar,
viðtöl, lesendabréf og rit-
stjórnarleiðarar um þetta mál
efni fylltu dagblöðin viku eft-
ir viku, svo út úr flóði. Það
var sama hvað oft mótmæl-
endum var á það bent, að fjár
upphæðin, sem þeir væru að
mótmæla næmi árlega á mann
aðeins verði hálfrar flösku af
pilsner, bara fáeinum aurum,
þeir gáfu sig ekki að heldur.
Þeir sögðu: „Ef listamennirn-
ir geta ekki unnið fyrir sér
innheimtir árlega 16 milljónir
í sköttum af bókaútgáfunni.
Án skálda og rithöfunda yrði
sá tekjuliður nú heldur rýr í
roðinu.“
Gott. Látum þ etta nægja
um kúltúrinn og slátrarana í
Kolding
Eftir syndafallið.
Þeir eru að leika það á
„Nýju senunni" núna í því
Konunglega, og forvitnin
leiddi mig þangað. En það er
bezt ég segi sem fæst: sér-
fræðingarnir hafa talað, þeir
fá alltaf nábít þegar við hinir
tökum til máls. Eitt leyfi ég
mér þó að álíta, að ‘ leikur
Dana sé ágætur og verki höf-
undarins vel til skila haldið.
En ekki hafa þeir þó hlustað
á andmæli Millers við þeirri
skoðun almennings, að Maggie
hans sé engin önnur en fyrr-
verandi eiginkona hans, Mary-
lin Monroe. Monroe-gervi
Susse Wold (sem Maggie) er
næstum því fullkomið. Jú, ég
held ég verði annars að segja
eins og mér finnst: Þetta er
ekki skemmtilegt leikrit:
löng, illústreruð heimspekileg
ræða um ósigur manneskjunn-
ar fyrir demoninum í sjálfri
sér. En líklega hefur Miller
elskað Monroe, annars hefði
hann ekki farið svona illa með
hana og pínt úr henni lífið í
leikritinu. Það hefði sko ekki
verið nein tragidía að gera
þetta við konu, sem manni
þætti ekkert vænt um! Dóm-
ur Millers er: Allir eru sekir.
Við drepum öll hvert annað,
og þykjumst þó saklaus eins
og lömb. Vonzka heimsins á
rætur í okkur sjálfum, ekki
stjórnmálastefnum eða þjóð-
félagsformi. Látum okkur
ganga fyrir dómstól samvizku
okkar, það er eina leiðin til
þolanlegra jarðlífs.
Kaupm.höfn, 15. marz 1965.
Guðmundur Daníelsson.
Vill losna undan
skírnarsáttmálanum
1 HÆSTARÉTTI var nýlega
kveðinn upp dómur í máli nr.
34/1965: Helgi Hóseasson gegn
Biskupi íslands. Aðdragandi
þessa dóms er sá, að Helgi
Hóseasson bað Biskupinn, séra
Sigurbjörn Einarsson árið 1962
um að rifta fyrir sig skírnarsátt-
mála þeim, er gerður var með
skírn Helga. Að sögn Helga neit-
aði biskup að verða við þessari
beiðni á þeim forsendum að sátt-
máiinn væri eilífur. Kom þetta
fram á blaðamannafundi, sem
Helgi hélt fyrir skemmstu um
þetta mál.
Stefndi Helgi biskupi fyrir hér-
aðsdóm, en þar var málinu vís-
að frá. Helgi áfrýjaði dómnum
til Hæstaréttar, en þar var dóm-
ur borgardómara staðfestur á
þeim forsendum að lög og lands-
réttur tækju ekki til sakarefnis
þess er hér lægi fyrir.
Sagði Helgi m. a., að með
skírninni skuldbkidi maður sig
til að tigna guð og vegsama.
Persónulega fyndist sér heiðar-
legra að segja sig úr sambandi
við hann til þess að þurfa ekki
að svíkja hann. Sér væri sérstak-
ur þyrnir í augum, að samningur
sinn við guð, skírnarsáttmálimn,
hefði verið gerður við sig ómálga.
Síðan sagði Helgi: „Gerð sátt-
málans er tvíbókuð í kirkjubók-
um og í þjóðskrá, sem hvort
tveggja eru falsaðar persónuheim
ildir, nema skráð verði til við-
bótar að sáttmálinn hafi verið ó-
giltur á réttum vettvangi.
Kvaðst Helgi að lokum ætla
að leggja mál sitt fyrir Mann-
réttindadómstólinn í Haag.
Afli Keflavíkur-
báta lélegur
KEFLAVÍK 24. marz. — Undan-
farna daga hefur afli hjá Kefla-
víkurbátum verið mjög lélegur,
3’—7 lestir í róðri, og nótabátar
hafa einnig aflað mjög illa sem
af er.
10 bátar frá Keflavík eru með
nót. Það sem af er hefur hæsti
bátur 200 lestir. Yfirleitt hafa
aflabrögð verið mjög léleg, sem
fyrr er sagt, en í dag eru allir
á sjó. Vonandi fer nú að glæðast.
— hsj.
Minkum banaft
í Æðey
ÞÚFUM, 23. marz. — Vel tókst
til að Helgi bóndi í Æðey tókst
að bana tveimur minkum þar i
eyjunni, svo að ætla má að varp-
löndum þar sé bjargað. Annars
hefur nokkuð verið unnið af
þessum dýrum hér í Djúpinu í
vetur.
Bjartvirði er hér og sólfar dag-
lega, en loftið er kalt, auð jörð
alls staðar og færi gott alls staðar
yfir heiðar og annað. — P. P,