Morgunblaðið - 07.04.1965, Page 17

Miðvikudagur 7. apríl 1965
MORGUNBLAÐIÐ
17

BIKGIR GUÐGEIRSSON SKRIFAR UM
HLJÓMPLÖTUR
ALL FLESTXJM tónlistarunn-
endum er fullkomlega ljóst, að
kammetmúsik eða stofutónlist,
er hörmulega laus við að vera
sterkt aðdráttarafl hinum al-
menna hlustanda. Orsökin er
margvísleg og margslungin.
Flestum augljós ag mörgum
fráleit. Ein athyglisverðasta
hljóðritun á kammermúsík,
sem út kom á árinu 1964, er
heildarútgáfa Philips á són-
ötum Beethovens fyrir celló og
píanó. Það hefur verið tals-
verðum erfiðleikum bundið að
fá þessa hljóðritun keypta í
hljómplötuverzlunum hér á
landi og mun einhverju valda
slælegur afgreiðslumáti hjá
Philips.
Sviatoslav Richter deikur á
píanóið í þessari upptöku, en
Mistislav Rostropovits á cell-
óið. Frágangur Philips á þess-
ari útgáfu er að ytra borði
veglegur og hljóðritun tækni-
laga mjög góð. Sömuleiðis eru
plöturnar vel nýttar, þar eð
allar sónöturnar fimm komast
fyrir á aðeins tveimur hljóm-
plötum. Öðrum verkum frem-
ur hafa þessar sónötur Beet-
hovens orðið útundan hjá
mörgum aðdáendum tón-
skáldsins og er illa farið. f»ær
hafa að geyma margt það
fegursta og rismesta, sem
Beethoven lét frá sér fara og
spanna öll tímabilin þrjú, sem
ferli hans er gjarnan skipt í.
Dæmi þess hvað stórir lista-
menn geta gert úr efniviði,
sem í fljótu bragði virðist
ekki mjög stórbrotinn, er
flutninigur þeirra Rostropovits
og Richter á fyrstu sónötun-
um tveim opus 5, sem oftast
virðast fyrst og fremst falleg-
ar fremur en meistarasmíðar.
Á þessari hljóðritun eru þær
gerðar að miklum listaverk-
um. Þeim miklu meistara-
verkum, sem þær óneitanlega
eru. Flutningur listamannanna
á þessum tveim fyrstu són-
ötum Beethovens, sem eru
reyndar nánast æskuverk,
mun koma mörgum mjög á
óvart.
í stuttu máli má segja um
þennan flutnirig þeirra félaga,
að þótt þeir kafi kannske ekki
á þau dýpi, sem Casáls og
Fournier gera, þá hafa sónöt-
urnar varla fyrr hljómað eins
lifandi Qg beinlínis spennandi.
Túlkun þeirra er úthverf en
rafmögnuð, og tæknileg
vandamál heyrast aldrei.
Bogatækni Rostropovits er
slík, að engu er líkara en hann
leiki á fiðlu en ekki á það
stóra apparat, sem cellóið er.
Vald hans á öllum blæbrigð-
um er undravert og intonation
aða tónmyndun nær óskeikul.
Þeir sem halda að celló sé
þunglamalegt og drungaleigt
hjóðfæri, • ættu að kynnast
þessari upptöku, og skrítnir
mega þeir teljast, ef þeir álíta
eftirá stætt á slíkri skoðun.
Sviatoslav Richter er okkur
svo vel kunnur, að flestir ættu
að eiga auðvelt með að geta
sér til, hvernig hann leikur
hér. í»ó að menn búist við
miklu verða þeir naúmast fyr-
ir vonbrigðum, nema síður sé,
því að þessi upptaka er og
mun teljast eitt af hans stóru
afrekum. Auk þess hefur
píanótónn hann óvíða notið
sin eins veí, hvað þá betur. Þó
að fullyrðingar fari óigur-
lega í taugarnar á sumum,
skal það staðhæft hér með
vissu, að þetta er ein bezta
hljóðritun á stofutónlist frá
upphafi vega.
Eitt er það verk, sem vera
ætti í eigu hvers eins tón-
listarunnanda, sem ætlast til
þess að vera tekinn alvarlega
sem slíkur, en það er „Matt-
heusarpassían“ eftir Bach.
Fyrir einum tveim árum var
fjallað um þá nýútkomna
hljóðritun á því verki hér í
þessum þáttum, en þar var
passíunni stjórnað af Otto
Klemperer. Sú hljóðritun
stendur enn fyrir sínu og vel
það. Augljóst var, að „Matt-
heusarpassían“ laðaði fram
alla beztu eiginleika Klemp-
erers, og sá steinrunni hrika-
leikur, sem svo oft hefur lýtt
hans túlkanir, vék fyrir þeirri
ást og virðingu, sem hann svo
auigljóslega bar fyrir þessu
verki. Einu sinni sagði sá
mikli dirigent, Wilhelm Furt-
wángler, eitthvað á þá leið, að
þar sem „Mattheusarpassían“
væri flutt, þar væri Guðshús.
Og eftir túlkun Klemperers að
dæma, er hann algerlega á
sama máli. Ástæðan til þess-
ara hugleiðinga er sú, að í
seinasta mánuði kom út á veg-
um Decca ný hljóðritun á
þessu verki, verki, sem raun-
ar stendur eitt sér meðal tón-
bókmenntanna. Það er gefið
út nú bæði vegna þess, að
tuttugu ár eru liðin frá stofn-
un. Kammerhljómsveitarinnar
í Stuttgart, en það er ein-
mitt hún sem flytur verkið
ásamt kór og einsöngvurum
undir stjórn Karl Múnchinger,
svo og vegna þess að páskar
fara senn í hönd. Þessi nýja
hljóðritun hefur fengið lofs-
samlega dóma erlendis og mun
væntanleg hingað í verzlanir
innan skamms.
Hvort Múnchingar nær
sömu hæðum og Klemperer,
er kannske vafasamt, en sem
tækniafrek á sviði hljóðrit-
unar, er þessi nýja upptaka
frá Decca sennilega glæsilegri
0|g er þó hljóðritunin með
Klemperer (Columbia) fram-
úrskarandi góð. Sennilega
verður erfitt að gera upp á
milli, hvor útgáfan sé eigu-
legri. Æskilegast væri ábyggi-
lega að eiga þær báðar fyrir
þá, sem efni hafa á slíku, en
verkið er risastórt.
Alveg eins og allir sannir
tónlistarunnendur ættu að
eiga „Mattheusarpassíuna“
ættu sömuleiðis allir Mozart-
unnendur, vilji þeir teljast
slíkir, að eiiga þá óperu Moz-
arts, sem ýmsir telja hans
bezta verk, en það er „Töfra-
flautan". Enginn, sem séð
hefur hörmulega og hund-
leiðinlega uppfærslu á „Töfra-
flautunni" skyldi láta það
aftra sér frá því að eignast
verkið, því að sá sem kynnir
sér óperuna mun ríkulega upp-
skera. „Töfraflautan" tapar
ekki eins miklu og margar
hans yfir flytjendum nær
fullkomið. Sömuleiðis hefur
hann á að skipa einvalaliði
söngvara og ber þar kannske
hæst Gundula Janowitz (sem
Karajan gerði fræga), Walter
Berry og Lucia Popp en hin
síðastnefnda er nær óþekkt
og *fer hér með hið erfiða
hlutverk „Næturdrottnimgar-
innar“. Gottlob Frick syngur
Sarastro og er eiginlega sá
eini, sem veldur vonbrigðum,
en þó engan veginn veruleg-
um. Nicolai Gedda, sem syng-
ur hlutverk Taminos hefur
sjaldan gert betur. Þess má
geta, áð Elisabeth Schwarz-
kopf syngur hér í aukahlut-
verki. Hljóðritun er yfirleitt
mjóg góð ag vandséð að
ástæða sé fyrir menn að hika
við að eignast þessa útgáfu
fyrir þær sakir einar, að önn-
ur útgáfa sé væntanleg frá
Deutsche Grammophon undir
stjórn Karl Böhm. Reyndar
gildir sama um þetta verk og
FURTWANGLER
óperur aðrar við það að vera
flutt af hljómplötum.
„Töfraflautan1* kom nýlega
út á Angel-merki undir stjórn
Klemperers. Og eins og
„Mattheusarpassían“ laðaði
fram beztu eiginleika Klemp-
erers sem hljómsveitarstjóra,
svo gerir „Töfraflautan“ slíkt
hið sama. Sumir eru ef til vill
hræddir um að Klemperer sé
alltof alvarlqgur og þungur í
túlkun sinni í þessari upptöku,
og þeim, sem taka svo snar-
vitlausan pól í hæðina, að
halda að „Töfraflautan" sé
fyrst og fremst einhver
kómedía, mun sannarlega
þykja Klemperer nokkuð
brúnaþungur.
Flutningur Klemperers er
lifandi og mannlegur og vald
„Mattheusarpassíuna", að það
er meira en þess virði að eiga
það í fleiri en einni útgáfu.
Þeir eru æ fleiri, sem eru
að komast á þá skoðun, að
Wilhelm Furtwangler hafi
verið mesti hljómsveitarstjóri,
sem uppi hefur verið. Reynd-
ar er til nóg af þrákálfum,
sem ekki þola slíkar fullyrð-
ingar. Seinast um daiginn átti
ég tal við heimsfrægan tón-
listarmann, sem taldi þafj.
engum vafa undirorpið, að
Furtwangler væri mesti
hljómsveitarstjóri allra tíma.
Meira að segja er enska og
ameríska pressan loks að kom-
ast að þessari niðurstöðu. Hinu
ber ekki að leyna að til eru
prófessíónal tónlistarmenn,
sem meta hann af því sama
andans tómlæti og einkennir
þeirra eigin getuleysi. En fyr-
ir hinn alvarlega þenkjandi
tónlistarunnenda, eru hljóðrit-
arnir Furtwanglers sá fjársjóð
ur sem naumast verður metinn
til fjár. Og eftir því, sem fleiri
ár líða frá dauða Furtwánigl-
ers, koma æ fleiri hljómplötur
á markað með honum Er þar
oft um að ræða upptökur, sem
gerðar voru á tónleikum í
hljómleikasölum eða útvarpi.
Það er ekkert áhlaupaverk, að
fjalla um allar þær hljómplöt-
ur, aðeins skal lítillega getið
þeirrar steinustu, sem út kom
á vegum Deutsche Grammo-
phon í febrúarmánuði síðast-
liðnum. Þar stjórnar Furt-
wángler Philharmóníuhljóm-
sveitinni í Berlín, en hljóðrit-
anirnar voru gerðar á árunum
1943—49.
Tæknilega standast þær að
tóngæðum engan samanbu'rð
við seinustu furðuverk á sviði
hljóðritunarinnar. Þó að segja
megi að hljómur skipti megin
máli þar sem tónlist er annars
vegar, skiptir þó annað öllu
máli, eins í tónlist sem allri
annarri list, en það er sá andi
eða sú sál, sem að listaverkinu
stendur. Þess veigna er þakk-
arvert hversu margt hefur
tekizt að varðveita af því sem
andans mestu meistarar hafa
haft að miðla okkur venjuleg-
um mönnum.
Á þessari hljómplötu eru
tvö vinsælustu verk Richard
Strauss: „Ugluspegill“ og
„Don Juan“ ásamt með tveim
óperuforleikjum eftir Mozart,
þ.e.a.s. að „Brúðkaupi Figaros"
og „Brottnáminu úr kvenna-
búrinu“ auk „Eine kleine
Nachtmusik“ sömuleiðis eftir
Mozart, en það er verk, sem
Furtwángler hafði mjög oft
á efnisskrá sinni. Flutningur
þessara verka er sér í flokki.
Helztu einkenni Furtwánglers
mega öllum Ijós vera, en þaú
eru m.a. dulúð og djúphyiggja,
óskeikul eðlisávisun og sá
bloflandi funi og poesía, sem
hafa átt fáa eða enga sína líka.
Það er haft eftir einum með-
lima fyrrgreindrar hljómsveit-
ar, að Furtwángler hafi verið
„músik-blóðsuga‘, svo mjög
hafi hann náð fram allir þeirri
getu og hæfileikum, sem
hljómsveitarmeðlimir hafi
haft til brunns að bera. Þann-
ig hafi þeir verið gersamlega
óhæfir til þess að leika nokkra
músík möngum dögum eftir
konsert með Furtwángler,
ekki einu sinni nokkrir saman
í kammermúsik. Svo mörg eru
þau orð, en þeir, sem skilja
list Furtwánglers, munu gerla
átta sig á hvað maðurinn var
að fara, þegar hann lét þessi
orð frá sér fara.
Að lokum skal þess getið
hér fyrir hina mörgu aðdáend-
ur Furtwánglers og alla þá er
unna sígildri tónlist, að vænt-
anleg er á markað nú í apríl
bók um Furtwángler, sem
skrifuð er af ýmsum þekkt-
ustu tónlistarmönnum heims.
Það er Atlantis Verlaig í Sviss,
sem gefur hana út, en hún er
rituð á ensku og ber heitið:
FURTWÁNGLER RECOLL-
ECTED. Hver sem vill getur
pantað hana hjá næsta bók-
sala.
Birglr Guðgeirsson.
Indverjar skerða ferða-
frelsi Abdullah
Pakistanbúar bjoða honicm
vegabréfsáritun til Peking
Nýju Delhi, 5. apríl (AP)
INDVERSKA stjórnin greip
f dag til aðgerða til að skerða
ferðafrelsi Mohammeds Ab-
dullah, leiðtoga þjóðernis-
sinna í Kashmír. Abdullah
hitti Chou En-lai, forsætisráð
herra Kínverska alþýðulýð-
veldsins, að máli í Alsír fyrir
helgina og hefur sá fundur
vakið mikla reiði í Indlandi.
Utanríkisráðherra Indlands,
Swaran Singh, skýrði indverska
þinginu frá því í dag, að allar á-
ritanir, sem Mohammed Abdull-
ah hefði fengið á vegabréf sitt,
hefðu verið numdar úr gildi, en
þó yrði honum heimilað að fara
pílagrímsferð til Mekka, sam-
kvæmt eigin ósk.
Abdullah hafði heimsótt Lon-
don, París og Kaíró áður en
hann hélt til Alsír til fundar við
Chou En-lai 31. marz sl. Á fund-
inum lét Chou í ljós stuðning við
kröfu Abdullah um sjálfsákvörð-
unarrétt Kasihmír og bauð hon-
um að heimsækja Peking. Sagð-
ist Abdullah hafa áhuga á að
þiggja boð Chous, er aðstæður
leyfðu.
Singh utanrikisráðherra ræddi
þetta boð í þinginu og sagði, að
það væri mjög óæskilegt fyrir
Abdullah að fara til Peking og
indverska stjórnin væri eindreg-
ið á móti slíku ferðalagi. Hann
mihnti á, að Pakistanstjórn hefði
boðið Abdullah vegabréfsáritun
til Peking og sagði, að hann gæti
sjálfur ákveðið hvort hann vildi
gerast ríkisborgari í Pakistan og
tekið afleiðingunum af þvL
A T H U G I Ð
að borið saman við útbreiðslu
er langtum ódýrara að auglýsa
í Morgunblaðinu en öðrum
blöðum.