Morgunblaðið - 11.08.1965, Síða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikudagur 11. ágúst 1965

i
I
I
i
*
GEBTBVD
GERTRUD
Dönsk frá 1964. 116 mín.
Bæjarbíó. Handrit: Carl Th.
Dreyer eftir leikriti Hjalm-
ars Söderbergs. Kvikmynd-
un: Henning Bendtsen. Tón-
list: Jörgen Jersild. Fram-
leiðandi: Palladium. Leik-
stjóri: Carl Th. Dreyer.
ÞEGAR ekið er til Hafnar-
fjarðar, blasir við manni hús
eitt eir nefnist Sjónarhóll. í
Hafnarfjarðarbæ má einnig
finma stærstan sjónarhól
toanda þeim sem vilja sjá sam
víðast um í kvikimyndaveröld
inni. í kvikmyndahúsum þar
er oft kjaftshögguð sú þrá-
'hyggja flestra bíóstjóra, að
þýðingaríaust sé að reyna að
víkka sjóndeildarhring áhorf-
enda. Og ég efa að aðrir en
F'lgi í Bæjarbiói hafi þor til
na mynd eins og Gertrud
sta og líklega eitt mesta
i^iaverk Dreyers. Því það
skal þor til að kljást við at-
hyglis- og einbeitingarletina;
afsprengi ábyrgðarleysis og
auraástar þeirra bíómanna,
sem jafnframt fjárhagstiiliti,
ber að rækta listanautn al-
mennings, en ekki troða hana
í svaðið.
„Hvað fjallar Gertrud um?"
segir Dreyer. „Að minnsta
kosti ekki um „sex“ — en um
ást og — erótik. Þetta kemur
mér til að minnast þriggja
ljóðlína eftir brezka Ijóðskáld
ið Richard Aldington, sem
Ihljóða svona:
A man or woman mig-ht
die for love
and be glad in dying.
But wiho would die
for sex?“
,,Der findes ingen anden
ting end at elsike,“ segir Ger-
trud. Ástin er henni allt, hún
setur ekkert henni ofar og
hún krefst þess sarna af þeim
sem hún elskar. En eniginn
karlma.nnanna í lífi hennar
stenzt þessar kröfur. Ekiki
eiginmaðurinn Gustav Kann-
ing (Bendit Rothe), ekki fyrr-
um elskhu.gi hennar, Skáldið
Gabriel Li-diman (Ebbe Rode)
og ekki ungi ástvinur hennar,
tómsCkáldið Erland Jansson
(Baard Owe). Síðla í mynd-
inni birtist . sá önlagamiíkli
sannleikiuir sem líf hennar hef
ur raunar tonitað hringi urn.
1 upprifjun á samfoúð hennar
og Lidmans, rekst hún á setn-
ingu er hann hefur skrifað á
blað með teikningu af henni;
að ást konunnar og stairf eig-
inmannsins séu frá upphatfi
óisættanlegir óvinir. Og það
eru ósveigjanlegar kxöfur
hennar um óskifta ást og þessi
sannleikur sem rekur hana til
að leita einverunnar. Hún yf-
irgetfur eiginmanninn, sem er
að verða ráðherra, elskfoug-
ann, sem gortað hefur af ást
hénnar og fyrirlítur tilboð
beggja að þeir deili ást henn-
ar.
Hún neitar einnig beiðni
Lidmans um að þau sameinist
á ný og foún fari með hon.um
burt. Hann er ástarsikáldið
frsega sem æskan hyllir fyxir
fogur Ijóð um ástarlíf, sem
hann er ekki sjálfur maður
til að lifa. Hér lauik leikriti.
Söderbergs, en Dreyer gerir
eftirleik, þar sem við sjáum
Gertrud aldraða og einsamla
lifa við diofnandi endurskin
minninganna, en iðrast ein-
skis. Hún hefur sætt sig við
að ófrámikvæmanlegar kröfur
hennar í sambúðinni við karl-
mennina hafa raunar orðið til
þess að hún hefur tapað.
Henni tókst aldrei að rífa sig
útúr draumnum um ódieilan-
legia ást. Raunar venkar mynd
in oftast sem draumur. -—
Gertrud hefur gert 'sér Ijós
þau orð sem henni urðu minm-
isstæðust úr ljóðum Lidmans:
„Ég trúi á holdsins fýsn og
óbætanlega einsemd sálarinn-
ar.“ Hún hefur áður sagt að
ást sé þjáning, ást sé óham-
ingja, en í ellinni leitar hún
huggunar í Ijóði er hún orti
sjáif 16 ára gömul: „Lever
jeg? Nej, men jeg har elsket.“
Hvernig er hægt að lýsa
áhrifunum af mynd Dreyers?
í>að er erfitt að gera sjálfum
sér grein fyrir þekn og festa
þau á pappír ekki auðveldara.
Ef tii viil er hreinleiki og
draumleikur þau orð sem næst
komast því að lýsa Gertrud.
Af ýmsum ástæðum má éinn-
ig líkja henni við verk Antoni
onis hvað ytri tækni snertir.
Það dylst ekki að Gertrud er
meistaraverk, en þó ekki
gallalaust. Og ef rniðað er við
hve Dreyer hefur valið sér
erfiða leið við gerð myndar-
innar og gefur sjólfum sér
þröngt svið, þá kemur það
ekki á óvaxt. En það sem kem
ur á óvairt er hvað íbonum
teíkst að skapa innan þessara
þröngu takmarka og hvað
maður um áttrætt er nútíma-
legur, þótt verk hians sé mið-
að við aldamót. Á áttræðis-
aldri skapar Dreyer einnig
sína kymmögnuðustu mynd,
samanber ástafund Gertrud
og Erlandis. Þótt Dreyer tielji
sjálfur lökaatriði myndarinn-
ar hápunkt hennar (sam-
kvæmt hans eigin orðum við
Helga í Bæjarbíó), þá finnst
manni það vera nokkuð otf-
aúkinn og veikur endahlekk-
ur þessarar myndar, sem í
mörgu minnir á leikhús. En
sem eindreginn andstæðingur
leifchúsbundinna kvikmynda,
verð ég að játa að mór finnst
ao hér hafi Dreyer tekist að
saimeina leikhús og kvikmynd,
orðið og myndina — hreyfing-
uha — á einstakan ljóðrænan
hátt. Því myndin er eins og
ljóð manns sem horfir um öxl
með eftirsjá vagna liðinna
tíma. ■
Myndin er síst atf öllu raun-
sæisieg, sumum mum finnast
óraunsæi hennar óþolandi, en
á bak við stíliseringuna skynj
ar maður raunveruleikann í
sáluim persónanna. Kvikmynd
unin og lýsing svíðsins er frá-
bær. Hér eru manneskjur og
umhverfi svo samantengt að
undravert er. Hin frægasta
mynd Dreyers, Jeanne d‘Arc,
er einungis byggð upp af nær
myndium, en í Gertrud er
ekki ein einasta nænmymd og
stílisering Dreyers heldur
persónunum í no'kkurri fjar-
lægð frá áhorfandanum. í
Jeanne d‘Arc eru mörg hundr
uð klippingar, í Orðinu (Ord-
et, 1954, Bæjarbíó) fáar, í
Gertrud enn færri. Sum at-
riðin vara mínútum saman án
klippingar og sýnir það eitt
að stíll Dreyers ihefur breytzt
ótrúlega. Leikurinn í mynd-
inni er eitthvað það bezta sem
mátt hefur sjá til danskra leik
ara oig skal þar fremsta telja
Framhald á bls. 11.
Ebbe Rode og Nina Pens Rode í ,,Gertrud.‘‘

£ Þarf að girða
\l hafnarsvæðið?
Nú mun vena á döfinni að
láta „loka“ ihöfninni, þ.e. reisa
múr uimhverfis hafnarsvæðið,
svo að það sé lokað borgarbú-
um. Sem betur fer mun þetta
mál vera enn á athugunarstigi,
þótt hafnarstjórn muni vera
sammála um nauðsyn girðingar
innar. Vonandi hiugsa borgar-
yfirvöldin sig vel um ,áður em
til svo leiðinlegra og rófctækra
ráðstafana er gripið.
Skv. fréttum hafa menn hug
á að girða eystri hiuta hafnar-
innar fyrst, en til þess þarf að
loka hvorki meira né minna en
átta götum! Sumum virðist
eiga að loka fyrir fullt og allt
þannig að þær verði ekki ann-
að en blindsund í framtíðinni,
en í öðrum verði hlið, þar sem
„nauðsynlegri umtferð“ yrði
hleypt í gegn undir eftirliti.
Um kvöid og nætur á að loka
öllum götunum algerlega, nema
Pósthússtræti. Þar á að verða
e.k. „Cheokpoint Gharlie“, eins
og á borgarhlutamörkunum í
Berlín, en verðix frá lögreglu
og toiiigæzlu gæta þess, að allt
sé í sómanum með þá, sem um
hliðið fara.
Viðbúið er, að verði höfninmi
lokað frá Battaríisgarði og vest-
ur fyrir Hafnanhvol, vilji menn
líka láta loka vestri hlutanum,
hvennig sem það verður nú getrt
í framkvæmdinni.
Er þetta nú ekki óþarflega
langt gengið? Höfnin hefur oft
verið kölluð lífæð bongarinnar,
og hún er Reyfcvíkinguim það á
vetuma, sem Reykjavíkurtjörn
er á sumnin, og reyndar er það
yndi og dkemmtun bongarbúa
allan ársins hring að ganga
niður að höfn. Ég mam ekiki til
þess, að erlendis séu hafnir
girtar múrum, nema fríhafnir
og svo náttúrulega í kommún-
istaríkjum.
Þessi innilokunarstefna verð
ur bæði rándýr og erfið í fram-
kvæmd. Sýndist nær að verja
peningunum til þess að hreinsa
höfnina, bæta og stækka.
^ Bakkus þar
Þjóðhátíðinni í Vestmanna-
eyjum er lokið. Virðist Ij'óst, að
þar hafi ekki allt verið í sóm-
anum, mi'kið dru'kikið og menn-
ingarblærinn minni en æskilegt
hefði verið. Mér hefur alltaf
skilizt, að stór foluti þess fólks,
sem sækir þjóðhátíðina héðan
„úr landi“ fari einungis til
þess að drekka í nýju umhverfi
— og þess vegna kom mér e'klk-
ert á óvart að heyra fréttimar
um ölvunina.
Nú hefur tekizt að hafa hem-
il á unglingunum í Þórsmörk og
annars staðar um verzlunar-
mannahelgina — a.mJk. tókst
það að þessu sinmi. Vestmanna-
eyingar ættu að gera ráðstatf-
anir til þess að reyna að bægja
áhrifum Bakkusar frá þjóðhá-
tíð sinni í framtíðinni. Ég geri
ek'ki ráð fyrir að þeir vilji láta
kenna hátíðina við Bakkus.
En ég efast stórlega um að
aðkomufólk hafi verið eitt um
hituna í Eyjum að þessu sinni,
þótt það sé gefið til kynna í
fréttum frá sumum fréttaritur-
um blaðanna á S'taðnum.
Var að tæma
sparibauk
Porstöðumaður Landsbankaúti
búsins við Langholtsveg hefur
hringt til mrn og gert athuga-
semd við bréf, sem birtist hér í
dál'kunum á sunnudaginn. Þar
sagði, að gjaldkeri útibúsins
hefði verið miður kurteis, lát-
ið viðskiptavin bíða á meðan
hann taldi hrúgu af skiptimynt.
Pannst viðskiptavininum, að
þetta ihefði gjaldkerinn getað
gert eftir lokun.
Forstöðumaðurinn sagði, að
gjaldkerinn hefði verið að af-
gireiða viðskiptavin, en ekfci
verið að tefja vísvitandi fyrir
bréfritara minum. Sannieikur-
inn hefði verið sá, að móðir og
barn hefðu setið álengdiar og
beðið eftir því að gjaldkerinn
teldi fúlguna. Bamið hefði ver-
ið að koma með sparibauk sinn
og vitanlega hetfði það átt að fá
afgreiðslu eins og aðrir. Bréfrit-
arinn hefði sennilega ekki tek-
ið eftir þessuim viðskiptavinunv.
Ég er fyllilega sammála for-
stöðumianniinum. Ég veit, að
bréfritarinn féliist líka á að
honum hefði skjátlast. Við trú-
um forstöðumanniinum og von-
um að gjaldkerimn hafi ekiki
orðið fyrir óþægindum vegna
þessa.
Hins vegar (ég veit ekki
hvort það á við í þessu tilviki)
mætti afgreiðslufólk, bæði i
bönkum og annans staðar, oft
vera ögin kurteisara. Póik getur
sýnt fyllstu kurteisi án þess að
lítillækka sig — og það á líka
við um viððkiptameninina. Kurt
eisi ‘kostar yfirleitt ekki eyri og
það er hægt að veita hana án
þess að verða fyrir aukaút-
gjöldum — og án fyrirhafnar.
NÝJUNG
AEG
TVEGGJA HRAÐA HÖGG-
OG SNtNINGSBORVÉLAR
Bræðurndr ORMSSON h.f.
Vesturgötu 3- — Sími 38820.