Morgunblaðið - 28.12.1965, Blaðsíða 10

10
MORCU N EiLAÐJÐ
Þriðjudagur 28. des. 1965
Eldflaugar — Tunglflaugar — Fallhlífarblys
Sprengikúlur — Bengalblys — Stjörnuljós
HATTAR
KNOLL
Allt fyrir gamlárskvöld.
GOTT VERÐ — MIKIÐ ÚRVAL

Garðastræti 2. — Sími 16770.
Kristmann Guðmundsson á torginu
Kristmann Guðmundsson:
TORGIÐ. — Skáldsaga. —
Bókfellsútgáfan 1965.
ÉG les aldrei svo bók eftir Krist-
mann Guðmundsson, að ég minn
ist þess ekki, hve hrifinn ég
varð af Fattige barn, fyrstu sög-
unni í Islandsk kjaerlighet. Það
sem hreif mig, var hin hreina
og tæra stemning, sem er yfir
lýsingunni á börnum, ástum
ieirra og leikjum, sú hugljómun
sem er hinn heiltæki blær allrar
þessarar sögu. Og ávallt síðan hef
ur mér þótt mest til þess koma
í bókum Kristmanns Guðmunds-
sonar, jafnt ævisögunni sem
skáldsögunum, þar sem hann
fjallar um það í mannlífinu og
náttúrunni, sem hann ann og dá-
Ég var hrifinn af endurskoðun
hans á Ármanni og Vildísi, og í
lok umsagnar minnar um þá
bók, gat ég þess stuttlega, hvað
mér virðist honum láta bezt, en
það reyndi ég, þegar ég sem
óvanur þýðandi og í ígripum
aýddi Morgun lífsins, hve erfitt
er að ná í þýðingu þeim hug-
hrifum, sem koma fram í stíl
Kristmanns, þegar hann túlkar
tæra fegurð og leggur sig eftir
að fá fram hin viðkvæmustu og
fíngerðustu blæbrigði_ tilfinninga
lífsins. En eftir að Ármann og
Vildís hafði á ný farið yl og
gleði, sársauka og þjáningu um
hans hugarheima, hugsaði ég
með mér: Skyldi hann nú ekki
í nýrri skáldsögu fjalla um eitt-
hvert það efni, þar sem beztu
og sérstæðustu hæfileikar hans
sem sagnaskálds fá bezt notið
sín?
Svo kom þá hin nýja saga,
Torgið. Af ofangreindum sökum
greip ég hana með meiri eftir
væntingu en ella hefði orðið, og
sú eftirvænting var enn meiri
vegna þess, að ég veit, hve vá-
legir eldar hafa um höfundinn
leikið. Ég hef þekkt Kristmann
Guðmundsson í rúma fjóra ára
tugi, og ávallt hefur farið vel á
með okkur. Ég hef ávallt kunn-
að að meta ljóðabók Jóns heit-
ins Magnússonar um Björn á
Reyðarfelli, og ég hef kynnzt
mönnum, greindum og fordóma-
lausum, sem þekktu vel þann
mann — og skildu hann. Og ég
get ekki hugsað mér miklu lík-
ari menn að gerð en þennan fá
tæka, en stolta bónda og dóttur-
son hans, skáldið Kristmann
Guðmundsson. Hið sama við-
kvæma hjarta, hin sama stoltara
lega uppreisn gegn vanmati og
misskilningi, hin sama óþrotlega
eðlisbundna þrá til upplifunar
draumsins, þess, sem ekki verð-
ur höndlað, hvað sem sú þrá
kann að kosta af sársauka og
stundum ólíkindum!
Og það er hvötin til varnar
og uppreisnar, sem hefur ráðið
því, að Kristmann hefur skrifað
Torgið, og einmitt þess vegna
er sagan ekki jafngott skáldverk
og ella. Lesandanum verður það
meir og meir fyrir, eftir því sem
lengra líður á lesturinn, að líta
á hana sem sjálfsvörn höfundar
gegn ókindum slúðursins — og á
Gest Grímsson sem persónugerv-
ing skáldsins, sem státar þarna á
Faxa sínum eins og Björn á Reyð
arfelli. Svo hlakkaði þá líka í
hræfugli Þjóðviljans, þegar hann
framreiddi sína sadistísku súpu
í tilefni sögunnar, súpu, sem
var honum sjálfum hunang í
munni og hann vissi, að fjöl-
margir hans líkar mundu
kjamsa á.
Þá er það torgið, miðdepill
sögusviðsins. í rauninni er það
glettilega vel til fundið tækni'
legt atriði í gerð sögunnar, en
sakir þess, hve Reykjavík er
smá, nýtur það sín ekki eins og
það hefði gert ella. Lesandinn
ber saman við það, sem hann
gjörþekkir, og gerir athugasemd
ir í huganum.
En hvað sem þessu tvennu
líður, þar sem hið fyrra er veiga
mikið atriði, en hitt aukaatriði,
er síður en svo, að þessi saga
Kristmanns hafi ekki sitthvað til
síns ágætis. Hún er vel skrifuð,
málið lipurt og stíllinn viðfelld-
inn. Kristmann hefur náð því
valdi á blæbrigðum íslenzks
máls, að ekki verður séð að hann
gjaldi lengur langdvalar erlend-
is og þeirrar þrekraunar, sem
það var, að ná listrænum tökum
á erlendri tungu.
Persónurnar eru dregnar skýr-
um dráttum — og þá ekki sízt
hinar fimm mjög svo ólíku kon-
ur, sem koma allmikið við sögu,
hin kalda, harða og viljasterka
Vala Hansen, Lulla Ragnars, við-
kvæm, hlý, en dul og á vissan
hátt hlédræg sakir þeirra örlaga
sem hún veit sér búin af ósjálf-
ráðum orsökum; hin breyska,
Jóra synd, sem er hið innra heil
og óskemmd; þvottakonan, hrjúf,
en raunsæ og meiri og stærri en
lífið hefur gefið henni færi á að
sýna — og loks frú Hallbera, sem
dylur sár sín í skel kulda og
fálætis, stolt kona, mikillar reisn
ar og heitra tilfinninga. Lýsing-
arnar á karlmönnum sögunnar
gera þá vart eins eftirminnilega
og kónurnar. Gestur geldur þess,
sem höfundurinn Jiefur ætlazt til,
að hann nyti, Odd Fanndal
þekkjum við vel að lestri lokn-
um. Hann verður þó hlutlaus-
um lesanda vart eftirminnilegur
En bæði blómasalinn, án tillits
til fyrirmyndar, og gamli maður-
inn, sem situr löngurrs á bekkn-
um á torginu, verða lesandanum
hugþekkir, og Spekingurinn,
sem reynist sérstæð og eftirminni
leg persóna, etfir að hafinn er
hinn náni kunningsskapur hans
og Jóru. Okrarinn Teitur er skýr
að lestri loknum, en sakir þeirr-
ar andstyggðar, sem höfundurinn
hefur á honum, verður hann
frekar persónugervingur vissrar
manntegundar, sem hefur sagt
skilið við allt jákvætt, heldur
en sérstæður einstaklingur. Svo
er það lýsingin á börnunum
tveim, hún glitrar og glóir, svo
sem ævinlega, þegar Kristmann
fjallar um börn. i
Enginn vafi er á, að þessi saga
verður lesin, og hún mun seinna
verða merk heimild um höfund-
inn og þá ekki síður viðhorfin
í höfuðstað íslands við einka-
málum hans — og raunar að
nokkru leyti annarra. En þó að
Kristmann Guðmundsson hafi
margt vel gert í þessari sögu,
vænti ég þess af honum, að hann
sem skáld fari sínu fram jafn-
óháður óþefnum úr slúðurræsum
borgarinnar og þegar hann ræð-
ur ráðum sínum á vettvangi
einkamála sinna.
Guðm. Gíslason HagalÍD
\ Akranesií
Akranesi, 27. des.: —
FYRIR mánuði síðan kom ma'ð-
ur inn á lögregluvarðstofuna. —■
Þótti honum undarlega hljótt
þarna inni, en þar voru allir lög-
regluþjónarnir sjö að tölu sam-
ankomnir. Bókin var opin á borð
inu — spilin ekki snert, menn-
irnir uppsettir á skákborðinu,
sem enginn hreyfði við. Maður-
inn vék sér a'ð öðrum varðstjór-
anum, sem Björn heitir, og spurði
hverju þetta sætti. — Björn hvísl
aði í eyra hans: — Póstmennirnir
eru búnir að fá nýja búninga.
— Oddur.

að auglýsing
i útbreiddasta blaðlnu
borgar sig bezt.
Gamanleikurinn Endasprettur
hefur verið sýndur 5 sinnum, og
hlaut ágæta dóma. Aðalhlutverk
ið er leikið af Þorsteini Ö.
Stephensen, en hann hefur ekki
leikið um margra ára skeið á
sviði Þjóðleikhússins. Xæsia
sýning á þessum leik verður
miðvikudaginn 29. desember.
Myndin er af Þorsteini í hlut-
verki sínu.