Morgunblaðið - 28.12.1965, Page 17

T>riðjudagur 28. des. 1965
MORCUNBLAÐIÐ
17
Magnús Jónsson,
Aldarminníng
bæjarfógeti
til miðnættis, við samning dóma
og bréfaskriftir varðandi em-
bættið og bæjarmálefni. Gekk
þetta svo til nær allan ársins
MEGINHLUTI ævistarfs Magnús
ar Jónssonar bæjarfógeta í Hafn
arfirði og sýslumanns Gull-
bringu- og Kjósarsýslu var svo
nátengdur Hafnarfirði og Hafn-
firðingum, að mér finnst ekki
mega hjá líða, að hans sé minnzt
nú er öld er liðin frá fæðingu
ihans. Það eru nú rúm 42 ár síð-
an ég var kosinn bæjarfulltrúi í
Hafnarfirði og mun því vera elzt
ur þeirra er sátu bæjarstjórnar-
fundi þar með Magnúsi í for-
sæti. Hafði ég auk þess náin
kynni af honum og embættisferli
hans í tæpa 2 áratugi og tel mér
því skylt að minnast þessa mæta
yfirvalds okkar Hafnfirðinga.
Magnús var fæddur að Lauga-
hóli í Nauteyrarhreppi í ísafjarð-
arsýslu 27. des. 1865. Foréldrar
hans voru merkishjónin, er þar
bjuggu rausnarbúi, Jón bóndi
Halldórsson af Arnardalsætt og
kona hans Guðrún Þórðardóttir.
Gegndi Jón hreppstjóraembætti
þar í fjölda ára og var mikils-
virtur héraðshöfðingi. Hann
fékk á sínum tíma verðlaun úr
sjóði Kristjáns konungs IX fyrir
dugnað við búnað og bátaformað
ur var hann í áratugi. — Magnús
dnnritaðist í Latínuskólann 16
ára gamall, en stúdentsprófi lauk
hann 6 árum síðar, árið 1887. —
Voru þeir 20 er þá útskrifuðust
©g margir þeirra miklir gáfu-
inenn, sem áttu eftir að vinna
landi og þjóð n.ikið gagn í fé-
lagslegu og embættisstarfi. Má
þar t.d. nefna læknana Guð-
mund Björnsson, landlækni og
Guðm. Hannesson prófessor,
Guðm. Guðmundsson prest og
síðar ritstjóra, Eggert Briem
hæstaréttardómara og Geir
Sæmundsson vígslubiskup, svo
nokkrir séu nefndir. Að stúdents-
prófi loknu, sigldi Magnús til há-
skólans í Kaupmannahöfn og
Jauk þar embættisprófi í lög-
fræði í febrúar .1894.
Að námi loknu vann hann
fyrst um sinn á skrifstofu lands-
höfðingja og á amtmannsskrif-
Stofunni í Reykjavík. Jafnframt
var hann fulltrúi bæjarfógeta
þar, en stundaði líka málfærslu-
störf. Hann var skipaður sýslu-
maður í Vestmannaeyjum árið
1896 og gengdi því embætti þar
til er hann var skipaður sýslu-
maður í Gullbringu- og Kjósar-
sýslu og bæjarfógeti í Hafnar-
firði árið 1909. Gegndi hann því
embætti í rúman aldarfjórðung,
eða til 16. nóv. 1934. Fékk hann
þá lausn frá embætti nær 69 ára
eð aldri. Jafnframt sýslumanns-
og bæjarfógetaembættinu gegndi
hann störfum bæjarstjóra í Hafn
arfjarðarkaupstað í rúm 20 ár
(frá 1909—1930), en Hafnarfjörð-
ur hafði hlotið kaupstaðarrétt-
indi árinu áður en Magnús flutti
hingað. Skömmu eftir að Magnús
hafði fengið lausn frá embætti
sínu, flutti hann til Reykjavíkur
og þar varð hann bráðkvaddur á
heimili sínu að kvöldi 82. af-
mælisdags síns.
Magnús var þríkvæntur. Fyrsta
kona hans var Kirstin Sylvia,
dóttir Lárusar E. Sveinbjörnsens
háyfirdómara. Giftust þau 18.
júní 1897, en hún andaðist 10?
epríl 1898, eftir að hafa fætt
honum son, Lárus E. Sveinbjörns
sen, er dó um fertugt. Miðkona
Magnúsar var Jóhanna Andrea
Oddgeirsdóttir Guðmundsen
prests í Vestmannaeyjum. Gift-
ust þau 7. okt. 1901 og eignuðust
þau 3 börn: Guðrúnu (f. 16/9
1902) ekkju Carls D. Tulinius
tryggingarforstjóra í Reykjavík;
Oddgeir, er dó 4 ára gamall 1907
og Jón (f. 28/3 1906) skipstjóri
í Reykjavík. Jóhanna lézt 17.
nóv. 1906. — 21. ágúst 1908
kvæntist Magnús svo í þriðja
sinn Guðrúnu Sigríði Oddgeirs-
dóttur mágkonu sinni, og er hún
enn á lífi. Eignuðust þau 5 börn:
Anna, dó rúmlega tveggja mán-
aða gömul árið 1909, Oddgeir (f.
21/8 1910) cand. jur., dáin fyrir
nokkrum árum, Baldur cand.
jur. (f. 2/3 1912, d. 21/5 1928),
Anna (f. 23/6 1913) gift Njáli
Guðmundssyni, skólastjóra á
Akranesi og Jóhanna, er lézt 12.
apríl 1918, fjögra mánaða göm-
ul. —
Þetta er í stórum dráttum æfi-
ferill Magnúsar bæjarfógeta og
vík ég þá að starfs- og embættis-
ferli hans.
Eftir áreiðanlegum heimildum,
sem ég hefi aflað mér frá Vest-
mannaeyjum, var Magnús ágætt
yfirvald þar og vinsæll maður.
Hann var brautryðjandi þar í
ýmsu því, er til framfara horfði.
Hann var aðalhvatamaður að
stofnun ísfélags Vestmannaeyja
árið 1901. Hinn forystumaður
þessarar félagsstofnunar var
Árni Filippsson. Magnús var svo
ýmist í stjórn eða varastjórn fé-
lagsins unz hann fluttist úr Eyj-
um. Magnús hafði forgöngu um
það, að fátækt lestrarfélag nokk-
urra .áhugamanna var gert að
sýslubókasafni, en það bætti all-
verulega aðstöðu þess. Magnús
var mjög áhugasamur um það,
að verja fiskimið Eyjamanna
fyrir ágangi útlendra. Þorsteinn
í Laufási segir í minningum sín-
um að Magnús hafi verið mjög
skyldurækinn embættismaður,
en of góðlyndur og ótortrygginn
til þess að standa í stórræðum,
svo sem töku ófyrirleitinna veiði
þjófa erlendra. Magnús virðist
hafa verið áhugamaður um út-
gerð. Hann keypti með öðrum
fyrsta bátinn með færeysku lagi
til Eyja og reyndist hann sérlega
vel; þá átti hann hlut í mótor-
bát eftir að þeir komu til sög-
unnar og einnig átti hann hlut að
því, að þilskip, kútter, var keypt-
ur til Eyja, en sú tilraun mis-
tókst.
Þegar Magnús flyzt hingað til
Hafnarfjarðar, tekur hann að sér
réttarvörzlu og tollgæzlu í einu
fjölmennasta og víðlendasta
sýslufélagi landsins. fbúar í báð-
um sýslunum og Hafnarfirði
voru 1910 5995; aðeins Eyjafjarð-
arsýsla með Akureyri og Árnes-
sýsla voru fjölmennari, sú fyrri
með 7450 íbúa og hin síðarnefnda
,með 6072. Yfirferðin var ærin,
ofan frá Hvalfjarðarbotni um all-
an Reykjanesskagann að lögsagn-
arumdæmi Reykjavíkur frátöldu.
Alls voru þetta 13 hreppar auk
Hafnarfjarðarkaupstaðar. Bíl-
vegir voru af skornum skammti.
Árið 1912, er ég settist að í Hafn-
arfirði, var það sumar í fyrsta
sinn bílfært til Grindavíkur og
ekki lengra út á skagann en til
Keflavíkur. Upp á Kjalarnes var
þá bílfært að Kollafirði, lengra
ekki. Það var því ærði tímafrekt
að sinna þessu víðlenda svæði,
bæði í þingaferðum, við rann-
sókn mála og uppboðshöld. At-
hafnalíf var töluvert í verstöðv-
unum á Suðurnesjum, þó mest
væri náttúrlega um að vera í
Hafnarfirði og Keflavík, en líka
mikið í Viðey (Milljónafélagið).
Að vísu hafði hann ætíð skrif-
ara, sem hann varð að launa
sjálfur af embættislaunum sínum,
og gat hann falið honum ýms
minni háttar störf, sem auðvitað
Voru unnin á hans sjálfs ábyrgð.
Starfsdagurinn var því lika oft
ærið langur. Skrifstofan var op-
in frá því kl. 9 að morgni til kl.
7 að kvöldi. Lokað var þó um
hádegið í matartímanum, en samt
brást Magnús reiður við ef utan
bæjarmann bar að garði á þeim
tíma og hann beðinn að koma
síðar.
Störfum sínum hagaði hann
jafnaðarlega þannig, að hann
vann á skrifstofunni til hádegis;
lagði sig eftir matinn í %—1
tíma. J afnaðarlega eftir það,
fram að kaffi, vann hann að lestri
og samningu dómskjala og síðan
var aftur unnið á skrifstofunni
til kl. 7 að lokað var. Ef ekki
voru bæjarstjórnarfundir eða
nefndarfundir, vann hann eftir
matinn á skrifstofunni, vanalega
hring, jafnt helgidaga sem rúm-
helga daga. Heyrði ég sagt frá
því að kona hans hafi á stór-
hátíðum ekki látið leggja í ofn-
inn í skrifstofunni, en þá voru
kolaofnar notaðir; en Magnús lét
sig þá ekki muna um að leggja
sjálfur í ofninn ef honum fannst
hann ekki hafa lokið því sem
fyrir hendi var. Slík var starfs-
orka hans, skyldurækni og vinnu
gleði. Ekki var mikið um það, að
hann tæki sér frí frá störfum.
Finnbogi F. Arndal, sem var
skrifari hans um rúmlega 16 ára
skeið, minnist þess ekki að hann
hafi tekið sér frí þann tíma nema
tvisvar sinnum og þá 2—3 daga
í einu og Jón'sonur hans hefur
tjáð mér að lítil skemmtun hafi
verið að því að vera með hon-
um í slíku ferðalagi. Hann hafði
enga eirð í sér fyrr en hann var
aftur kominn á skrifstofuna sína.
Finnbogi hefur einnig tjáð mér
að hann hafi verið með afbrigð-
Magnús Jónsson
um góður húsbóndi, dagfarsprúð-
ur og þótt hann væri í eðli sínu
frekar skapbráður, þá minnist
hann aldrei þess að styggðaryrði
hafi hrotið í sinn garð ÖU þau
ár, er hann vann hjá honum.
Alla hans embættistíð hér, unnu
hjá honum aðeins tveir skrifarar,
Sigurður Kristjánsson í 9 ár og
Finnbogi F. Arndal í hálft sautj-
ánda ár. Segir þetta sína sögu.
Á embættisárum sínum átti
Magnús um skeið sæti í lands-
dómi, tók þátt í störfum lands-
yfirréttar og síðar hæstaréttar.
Fáir embættismenn utan Reykja
víkur munu hafa kveðið upp
fleiri dóma í héraði en Magnús.
Dómar hans einkenndust af rétt-
sýni og mannúð, vel rökstuddir
og heyrði ég þess ekki getið, að
þeim hafi verið vísað frá vegna
ónógs undirbúnings eða þeim
hrundið er þeir komu fyrir hærri
dómstóla. Því fór samt víðs fjarri
að hann sæktist eftir að dæma
sakborninginn. í mörgum mál-
um eyddi hann miklum tíma til
að ná sáttmn og tókst það oft
með ágætum. Ef um skuldamál
var að ræða, samdi hann um
greiðslu og gekk jafnvel oft í
ábyrgð fyrir skuldarann, sérstak-
lega ef um fátækan fjölskyldu-
mann var að ræða og hætta var
á sveitarflutningi. Var þá borin
von, hvort skuldarinn var þess
megnugur að standa í skilum.
Sveitarflutningar, sem voru ekki
svo fátíðir fyrstu embættisár
hans hér, voru honum mjög
hvimleiðir. Áttum við oft samtal
um þessa ómannúðlegu löggjöf
og oft bakaði hann sér um tíma
óvild sumra fram á manna í
sveitarstjórn innan sýslnanna er
þeir sökuðu hann um andvara-
leysi og linkind í framkvæmd
þessara laga. Slík óvild átti sér
samt aldrei djúpar rætur, enda
áttu slíkir sveitarflutningar sér
alltaf færri og færri formælend-
ur.
Þrátt fyrir feikilegt starf í
sýslumanns- og bæjarfógeta-
embættinu, tók hann strax að
sér bæjarstjórastarfið í hinu ný-
stofnaða bæjarfélagi. Hygg ég að
þar hafi miklu um ráðið, að
hann hafi álitið, að hann hefði
ekki ráð á að hafna þeim laun-
um, sem voru tengd því starfi
og treysti þar jafnframt á óvenju
lega starfsorku sína.
Störf bæjarstjóra voru í því
fólgin, að hann átti að fram-
kvæma þær ákvarðanir, sem bæj
arstjórnin gerði, og bæjarmálefni
yfirleitt. Hann skyldi tilkynna
dagskrá fyrir fundina, stjórna
umræðum á þeim, sjá um að
ályktanir væru rétt bókaðar og
vera hollur ráðgjafi bæjarstjórn-
arinnar. Af Magnús hafi tekið
þetta starf sitt alvarlega má m.a.
marka af því, að hann lét sér
ekki nægja að stjórna bæjar-
stjórnarfundum og vera þar holl
ur ráðgjafi, heldur sat hann a.m.
k. fyrstu árin, alla nefndarfundi
innan bæjarstjórnarinnar, og var
meira að segja oft fundaritari.
Miklar bréfaskriftir voru tengd-
ar bæjarstjórastarfinu, sérstak-
lega í fátækramálunum. Loks
skal þess getið að á árunum
1911—1913 keypti bærinn megin
ið af núverandi bæjarlandi sínu.
Alla samninga þessu viðvíkjandi
gerði Magnús fyrir bæjarins
hönd og mun ekki hafa borið
eyrisvirði úr býtum fyrir það
starf, enda mun hann hafa álitið
slíkt og þvílíkt einn lið i starfi
sínu sem bæjarstjóri.
Ég minnist þess hve Magnús
stjórnaði fundum bæjarstjórnar
af mikilli röggsemi og réttsýni.
Hann sýndi ætíð fullkomið hlut-
leysi og lét sér mjög annt um
að fundir færu skipulega fram
og ályktanir allar gætu staðizt.
Þurfti hann oft að sýna mikla
festu og lagni, sérstaklega eftir
að flokkaskiptingin náði tökum
innan bæjarstjórnarinnar.
Þegar öll þessi margvíslegu
störf Magnúsar eru höfð í huga,
þá virðist manni það með ólík-
indum hve miklu hann fékk af-
kastað lengst af með hjálp eins
skrifara. Að vísu naut hann hin
síðari árin aðstoðar barna sinna
eftir því sem þeim óx fiskur um
hrygg, og eftir að hann lét af
bæjarstjórastarfinu 1930, varð
starf hans eðlilega miklu umsvifa
minna, en þá er þess að gæta að
íbúatála sýslunnar og Hafnar-
fjarðar hafði stóraukizt, úr tæp-
um 6 þús. 1910 upp í tæp 9 þús.
(8.884) þegar hér var komið 20
árum síðar. Maður getur samt
ekki varizt þeirri skoðun, að hann
hafi haft lítinn tíma til að sinna
sínum einkamálum, heimilinu og
uppeldi barnanna, en hann átti
því láni að fagna að eiga góða
og með afbrigðum heimiliskæra
konu, sem gaf sig óskipt að
stjórn heimilisins og uppeldi
barnanna. Sá hún um að góður
heimilisbragur ríkti á heimilinu
og gagnkvæm aðstoð og hugul-
semi foreldra og barna væri þar
alls ráðandi.
Magnús átti ætíð, a.m.k. á
meðan hann dvaldi hér, við
örðugan fjárhag að.stríða. Eins
að áður er getið voru föst laun
hans 3 þús. kr. á ári og af þess-
um launum átti hann að kosta
starfsmenn sína, skrifara og síðar
innheimtumann. Sérstaklega var
afkoman erfið á fyrri stríðsárun-
um. Aukatekjur voru þá litlar,
engin útlend fiskiskip, sem gáfu
drjúgar tekjur fyrir heimsstyrj-
öldina. Á styrjaldarárunum lögð-
ust skipakomur til Hafnarfjarðar
að mestu niður. Vörur fluttust
beina leið frá útlöndum til
Reykjavíkur og voru tollaðar
þar. Lífsnauðsynjar hækkuðu
þrefalt í verði, en sérstaklega
var kolaverðið tilfinnanlegt. Hefi
ég það eftir honum sjálfum að
veturinn 1917—1918 (frostavet-
urinn), hafi hann orðið að
greiða 2.500 kr. til kolakaupa, en
þá voru árslaun hans 3.000 kr.
eins og áður er sagt. Það sem
mun hafa bjargað honum þá, var
að hann átti nokkurn hlut í út-
gerð, sem gaf þá sæmilegan arð,
en eftir stríðið keyrði allt um
þverbak hvað útgerð snerti og
varð hann fyrir miklum fjárút-
látum eins og fleiri er fengust
við útgerð. Börnin urðu að fá þá
menntun, sem hugur þeirra stóð
til og margir voru þeir er áttu
þar hauk í horni, þar sem þau
hjón voru, er sultur og heilsu-
leysi barði að dyrum. Enn má
geta þess að það varð honum
mikill tekjumissir er hann varð
að láta af bæjarstjórastarfinu.
Alla þessa tíð eða til 1929, var
engin breyting á fastalaunum
Magnúsar, þá hækkuðu þau lítils
háttar, en það er ekki fyrr en
1933, eða rétt áður en hann lætur
af embætti að launin verða sóma
samleg, en þá fyrst er með lög-
um áætlað kr. 11.500,00 til rekst-
urs embættisins. Var Magnús því
um það leyti töluvert skuldug-
ur. Úr þessu rættist þó giftu-
samlega og var það sumpart að
þakka óvenjulegum vinsældum
hans og sumpart því, að ríkis-
stjórnin sá loks hvílíks misræm-
is hafði gætt í mörg ár á launa-
greiðslum til embættisins og
störfum þeim er hið opinbera
krafðist að innt væri af hendi. •
Þegar Magnús varð sextugur,
gengu Hafnfirðingar fylktu íiði
að heimili hans, hylltu hann og
færðu honum silfurbikar, ásamt
nokkurri fjárhæð. Varð slíkt
harla óvenjulegt og bar vott uia
óvenjulegar vinsældir hans.
Er hann lét af bæjarstjóra-
embættinu færði bæjarstjórnin
honum fagurt málverk, ásamt
þakklæti fyrir vel unnið starf.
Eftir 25 ára starf sem bæjar-
fógeti og sýslumaður var honum
sýndur margvíslegur þakklætis-
vottur. Skeyti barst honum frá
sýslunefnd Kjósarsýslu er „flyt-
ur honum fyrir hönd sýslubúa
allra beztu þakkir fyrir ágætt og
prýðilega unnið starf í þágu hér-
aðsbúa“ -og fylgdu því skeyti
nokkur peningaupphæð. Frá
Dómsmálaráðuneytinu fékk hann
svohljóðandi skeyti: „Þegar þér
nú hafið gengt þessu embætti í
25 ár, sendir ráðuneytið yður
kærar kveðjur og færir yður
beztu þakkir fyrir embættisstörf
yðar, svo ágætt, að eigi verður
betur á kosið“. Og frá bæjar-
stjórn Hafnarfjarðar fékk hann
svohljóðandi skeyti: „Um leið og
bæjarstjórn Hafnarfjarðar sendir
yður hugheilar heillaóskir með
daginn, vill hún nota tækifærið
ti að þakka yður öll hin vel unnu
störf í þágu bæjarbúa, þakka
yður alla alúð, velvild og dreng-
skap síðastliðinn aldarfjórðung".
Árið 1935 var svo Magnús sæmd-
ur riddarakrossi fálkaorðunnar
fyrir embættisstörf.
Magnús var örlyndur en þó
jafnlyndur hversdagslega ogvarð
maður ekki var þreytumerkja hjá
honum eftir langan og lýjandi
vinnudag. Ætíð broshýr og alúð-
legur er maður átti tal við ran,
en að jafnaði alvörugefinn. Hann
hafði mjög virðulega framkomu,
hávaxinn og beinvaxinn, kvikur
í hreyfingum og duldist engum
er leit hann að þar fór virðu-
legur vörður laga og réttar. Al-
gjör bindindismaður var hann
a.m.k. þann tíma sem hann átti
hér heima.
Þau 12 ár, sem Magnús dvaldi
í Reykjavík eftir að hafa látið
af embætti, lifði hann sama reglu
bundna lífinu sem hann var áður
vanur. Fór snemma á fætur og
tók sér daglega góðan göngu-
túr, hvernig sem viðraði. Lítil-
lega fékkst hann við málflutning
fyrir gamla vini og .kunningja.
Heilsa hans virtist hin bezta og
líka þennan afmælisdag er hann
lifði síðastan, en að kvöldi var
hann ailur.
Útför hans fór fram frá Dóm-
kirkjunni í Reykjavík á þrett-
ándanum 1948 og var jarðsett í
Fossvogskirkjugarði.
Góður drengur, réttsýnn dóm-
ari og skyldurækinn embættis-
maður hafði lokið hérvistardög-
um sínum.
Bjarni Snæbjörnsson.