Morgunblaðið - 20.07.1966, Qupperneq 11

Miðvíkuðagur 20 J'fi'M T566
MORGUNBLAÐIÐ
11

Eftir 18 mtuiaða stjórn Wilsons:
Mesta efnahagskreppa í
landi í tvo til þrjá áratugi
— Hættumerkin gerðu þó vart við sig, meðan
Ehaldsflokkurinn var við stjórn
Bretland á nú í mestu
efnahagsvandræðum í 15,
jafnvel 30 ár. Þrátt fyrir
það, er þó mikill skortur
þar á vinnuafli, verksmiðj
ur þar anna vart eftir-
spurn og verzlanir hafa
gnægð vara á boðstólum.
Því eru þeir margir, sem
ekki vilja trúa því, að
hætta sé á ferðum.
Grein sú, sem hér fer á
eftir, er að mestu leyti
byggð á frásögn brezka
blaðsins „Sunday Times“,
þótt einnig sé stuðzt við
greinar í öðrum brezkum
blöðum undanfarna daga.
í dag, miðvikudag,
hyggst Wilson, forsætisráð
herra Breta, sem nú hefur
setið við völd síðan 1964,
leggja fram í brezka þing-
inu tillögur sínar til úr-
bóta, og bíða margir þeirra
með eftirvæntingu.
Þau atriði, sem hér eru rak-
in á eftir, kunna að verða
til þess að varpa nokkru Ijósi
á vaentanleg áhrif þeirra til-
lagna. .
Það ástand, sem nú ríkir í
efnahagsmálum Bretlands,
verður e.t.v. síður torskilið, ef
gerður er samanburður á því,
sem nú er að gerast og því,
sem gerðist á þessu sviði 1960
og 1961. Brezka efnahags-
kerfið er sveiflum háð, og
svo hefur lengi verið. Hvérju
sinni, sem hallað hefur undan
fæti, hefur um síðir rætzt úr.
Það er auðvelt að koma
auga á, að hraður efnahags-
vöxtur leiðir af sér vanda-
mál. Yerksmiðjur anna ekki
eftirspurn, eftirspurn þeirra
eftir vinnuafli svarar ekki til
framboðs, erfitt reynist að
afgreiða vörur á tilskildum
tíma og laun hækka. Þetta
fyrirbæri er ekki bundið við
Bretland eitt, en mismunurinn
er sá, að í flestum öðrum
löndum eru þessi vandamál
ekki eins erfið viðfangs. 1960
og 1964 var ástandið í Bret-
landi mjög alvarlegt á þessu
sviði. Nú er innflutningur
mjög mikill, og aukist útflutn
ingur ekki hröðum skrefum
(sem aldrei gerist), þá verður
afleiðingin aukin skuldasöfn-
un erlendis, sem óhjákvæmi-
lega leiðir til meiri vantrúar
manna á sterlingspundið.
Harkalegar aðgerðir.
Er ljóst var, að hætta var
á ferðum 1960, gegndi Selwyn
Lloyd embœtti fjármálaráð-
herra. Hann hækkaði banka-
vexti, en hafðizt að öðru leyti
ekki mikið að. Erlendir aðil-
ar lánuðu Bretlandi gjarnan
fé, en ári síðar varð breyting
á, og þeir tók-u að heimta fé
sitt aftur. Þá jukust vandræð-
in fyrir alvöru.
Viðrbögð fjármálaráðherr-
ans þáverandi voru á þá leið,
að í júlímánuði það ár greip
hann til sérstakra skyndiráð-
stafana. Bankavextir voru
hækkaðir í 7%, dregið var úr
útlánum og aðrar ráðstafanir
frerðir. Bretland missi traust
það, sem það hafði notið í
viðskiptaheiminum, og enginn
efnahagsvöxtur átti sér stað
í tvö ár. Hins vegar leystu
ráðstafanirnar nokkur vanda-
málanna. Það dró úr verð-
bólgunni, og viðskiptajöfnuð-
urinn varð á ný hagstæður. í
árslok 1962 var stöðnunin lið-
in hjá, og vöxtur fór á ný
að segja til sín.
Er sömu hættumerkin sögðu
til sín 1964, var það efst í hug
margra, að koma í veg fyrir,
að mistök Selwyn Lloyd yrðu
endurtekin. Þá stóðu kosning-
ar fyrir dyrum, og því vildu
Ihaldsmenn helzt líta fram
hjá því, að hætta væri á ferð-
um. Hins vegar verður >ó að
viðurkenna, að þeir höfðu full
an hug á því að endurtaka
ekki sama leikinn. Skoðunin
var sú, að tækist að fresta
„kreppunni“ nógu lengi,
myndi útflutningurinn aukast,
sVo að aldrei þyrfti að koma
til neinna neyðarráðstafana.
Þessi var stefna íhalds-
manna, en eftir því, sem
lengra leið, varð málstaður
þeirra vafasamari og ekki til
þess fallinn að auka trú á
flokkinn. Margir töldu, að
ekki mýndi líða á löngu, þar
til Maudling, sem þá var fjár-
málaráðherra, yrði að feta í
fótspor Selwyn Lloyd. í okt.
það ár tapaði íhaldsflokkur-
inn hins vegar þingkosning-
unum.
Hræðsla tók að gera vart
við sig, er Verkamannaflokk-
urinn komst til valda. Þá voru
hættumerkin hvarvetna aug-
ljós, og Verkamannaflokkur-
inn ræddi í sífellu um óhag-
stæðan verzlunarjöfnuð. Call
aghan, fjármálaráðherra, tókst
ekki að draga úr ótta manna,
þótt hann gripi til sinna ráð-
stafana. Innflutningsskattur,
hærra eldsneytisverð og hærri
félaga- og fyrirtækjaskattur
kom til sögunnar. Þá urðu
hærri almannatrygginga-
greiðslur ekki til að bæta á-
standið. Ástaridið versnaði
Bret-
enn í nóvember. Vextir voru
nú 7%, og erlendir bankar
urðu að leggja brezka ríkinu
til 6000 milljónir dala.
Upphaf núverandi ástands.
Er hér var komið sögu, fóru
fyrstu vegsummerki núver-
andi ástands að géra vart við
sig. Aðgerðir Callaghans voru
að mörgu leyti svipaðar þeim,
sem Lloyd hafði gert, þótt
til þeirra væri gripið nokkru
fyrr á sveiflutímabilinu en
áður. Callaghan vildi, eins og
Maudling, komast hjá því að
valda of mikilli röskun, og
hann ætlaði sér ekki að binda
enda á efnahagsvöxtinn. Jafn-
vel þá hefði stjórninni tekizt
að snúa inn á rétta braut.
Hún naut mikils trausts, bæði
meðal atvinnurekenda og laun
þega, og hún hafði á stefnu-
skrá sinni að auka framleiðni
og stuðla að vaxandi efnahags
vexti. Hefði hún brugðizt rétt
við þá, hefðu erlendir bankar
borið til hennar fullt traust.
Hver varð hins vegar raun-
in? Gallinn er sá, að síðan
í október 1964 hefur brezka
stjórnin stefnt í tvær áttir.
Skattar hafa hækkað um
fjórðung á tveimur árum, sí-
fellt hafa verið lagðar meiri
hömlur á útlán, en hvort
tveggja hefur orðið til þess
að draga úr efnahagsvextin-
um. Hins vegar hefur rikis-
stjórnin eytt fé hömlulaust,
þannig að laun hafa hækkað,
og meira fé er nú í umferð
en áður. Því eru verzlanir enn
fullar af vörum, og nóg að
gera í verksmiðjunum.
Afleiðingin er sú, að engin
af þeim vandamálum, sem við
var að glíma í október 1964,
hafa verið leyst. Skortur er
á vinnuáfli, dýrtíð fer vax-
andi, innflutningur vex og
hvað eftir annað hefur orðið
að leita á náðir erlendra að-
ila, sem lagt hafa til lánsfé.
Bretar hafa fengið að kenna
á öllum vandamálum þenslu-
tíma, án þess að hagnast á þvi.
Því er eins farið nú og
1962, að Bretar kynnu að vera
því að sneiða hjá harkalegum
aðgerðum mætti draga „allt
á langinn“, þar til raunveru-
legur efnahagsvöxtur kæmi
til sögunnar af sjálfu sér.
Ríkisstjórnin hefur misst
mikið af þeirri trú, sem menn
höfðu á henni, gullforði
brezku þjóðarinnar hefur
minnkað og margir nýir skatt
ar hafa komið til sögunnar.
Hærri tekjuskattur, eldsneytis
skattur, söluskattur á vind-
linga og áfengi hefur orðið
úrræðið. Þá hefur það verið
trú stjórnarinnar, að hömlur
væru ekki slæmar, kæmu þær
ekki niður á almenningi, þ.e.
vinnandi stéttum. Hins vegar
eru það vinnandi stéttir, sem
mestu koma til leiðar í Bret-
landi eins og annars staðar,
taka því til sín meginið af
tekjunum og eyða mestu af
peningunum.
Nýja stefnan.
Stefnt var að því að ná
betri tökum á spákaupmönn-
um og fjármálamönnum, en
það varð almenningi ekki til
mikiilar hjálpar.
Hitt er alvarlegra, að ríkis-
stjórnin hefur ekki styrkt
efnahagskerfið á þann hátt,
sem hún lofaði 1964. Sumar
aðgerðir hennar hafa bein-
línis haft skaðleg áhrif, s.s.
auknir skattar á fyrirtæki og
sparifé, en því hefur fylgt
kostnaðarsamara stjórnunar-
kerfi hins opinibera, svo og
hömlur, sem lagðar hafa verið
á fjárfestingu Breta erlendis,
afskipti af stáliðnaðinum og
stefnan í málum flugvélaiðn-
aðarins og byggingariðnaðar-
ins.
Mesti ósigur hingað til
Ekki hefur bólað á neinum
þeim breytingum til batnaðar,
sem lofað hafði verið. Nú er
ósigurinn meiri en hann hefði
orðið 1964 eða 1965, og af-
leiðingar hans verri en þá
hefði orðið. Þetta skiptir
mestu máli nú, þegar rætt er
um kreppuna 1966.
„Það þarf ekki að metast
um“, segir brezki blaðamaður
inn Keith Richardson, í grein
sinni í „The Sunday Times“,
„hvotrt um er að ræða ráð-
stafanir hægri- eða vinstri-
manna .... þser hafa ein-
faldlega ekki haft rétt áhrif.
Hins vegar er Bretlarid að
mörgu leyti sterkt land sem
nokkru fátækari, hefði ekki
svo farið, en þá væri hins
vegar hafið nýtt tímabil raun
verulegs góðæris. Kreppan
væri að baki. Hörmungin er
sú, að stjórn Verkamanna-
flokksins, sem nú hefur setið
við völd í 18 mánuði, hefur
ekki fundið aðra leið en þá,
sem Selwyn Lloyd fór — þótt
slíkt hafi einu sinni ekki verið
talið mikið vandamál.
Það er greinilegt, að tveir
megingallar eru á stefnu
stjórnarinnar í efnahagsmál-
um. í fyrsta lagi hefur hún
ekki haft alla þræði þeirra
mála í hendi sér, og í öðru
lagi hefur hún haft sömu skoð
un og Maudling, þ.e. að með
haldið gæti áfram á sömu
braut um nokkurt' skeið, án
þess, að til hruns kæmi. Verði
réttar ráðstafanir gerðar nú,
getum við komizt hjá gengis-
fellingu.
Hvað gerist hins vegar, þótt
lagt verði inn á nýja braut?
Bretar verða enn lengra að
baki keppinautum sínum . . .
Greiða verður miklar erlend-
ar skuldir. Takist að koma
lagi á hlutina, 1968, 1969 eða
jafnvel síðar, tekst Bretum þá
að losa sig undan oki sveifl-
anna? Ekki nema því aðeins,
að gripið verði til nýrra, áður
óþekktra ráðstafana í efna-
hagsmálum á næstu árum“.
8RIDGE
EINS og kunnugt er fer Evrópu
mótið í bridge fram í Póllandi
í september nk Flestar þátt-
tökuþjóðiinar eru nú um þess-
ar mundir að tilkynna hverjir
munu skif a sveitirnar.
Enska bridgesambandið til-
kynnti nýiega hvernig ensku
sveitirnar verða skipaðar, en
spilararnir voru valdir eftir
mikla tv.menningskeppni, þar
sem 14 pör kepptu. Spilarnir í
opnaflokknum verða: M. Harri-
son-Grey, R. A. Frisday, L.
Tarlo, C. Rodrigue, R. J. Row-
lands og B R. Cowley. í kvenna-
flokki keppa: G. A. Durran, J.
Juan, P. Gordon, R. Markus,
B. Harris og D. Shanahan. Fyr-
irliði sveitarinnur í opna flokkn
um verður Louis Shenkin, en
fyrirliði kvennasveitarinnar verð
ur Harold Franklín.
Nýlega fór fram í Amsterdam
tvímennir.gskeppni Olympíu-
og verða úrslit þessi:
1. J. Kreijns — C. Slavenburg 6. J. Cansino — J Collings
(Holland)
2. J Fisclier
(U.S.A.).
3. B. J. Becker
(U.S.A.).
4. B. Garozzo -
(Ítalía).
5. Chestem — Delmouly (Frakk
land).
J. Jacoby
— D. Hayden
F. Mayer
(England).
7. G. Desioussaux — G. Théron
(Frakkiand).
í kvennaflokki urðu úrslit
þessi:
1. J. Juan — J. Rurran (Eng-
land).
2. J. Gruver — D. Sachs (U.S.A.)
3. J. Fareil -- J. Solomon
(U.S.A. >