Morgunblaðið - 16.10.1966, Qupperneq 3

llfii
?:!ÍSÍ!:Í:Í:Í:Í:
.'•V-- w
^ % > =• » ■-■■■ ■ ■ v- <v.-.vv.\ . ... . ^ ..-.
1
I

Ttnmmí & mwmm' q
blexd
rríatimKN .* . .
fc^úa^asasaw:
Barbararnir og heimsveldið
SAGA Rómaveldis var, er og
verður mönnum stöðugt rann-
sóknarefni. Þessi saga er endur-
rituð af hverri kynslóð og á
miklum byltinga- og breytinga-
tímum skírskota vissir þættir
þessarar sögu því meir til manna.
Frumdrættirnir að Evfópusög-
unni eru dregnir á þjóðflutninga-
tímunum, þegar barbararnir setj-
ast í bú Rómverja. Skoðanir
manna á því fyrirbrigði, sem
mefnt er „hnignun og hrun Róma-
veldis“ eru mjög skiptar, og einn-
ig um samhengið milli fornaldar
©g miðalda.
Alarik Vestgotakonungur her-
tók og rændi árið 410. Fregnin
um þetta olli öllum hugsandi
mönnum skelfingu á þeirri tíð.
Sagan segir, að Hieronýmus
kirkjufaðir léti svo um mælt,
þegar hann fregnaði þetta til
Betlehem, „að hann hafi fyllst
Ihryggð, þegar hið skærasta ljós
allrar heimsbyggðarinnar var
kæft og rómverska heimsveldið
rænt höfuðdjásni sínu“. Róma-
borg var ímynd Rómaveldis.
Hertaka Rómaborgar varð auð
veldlega útskýrð af heiðnum
mönnum. Óhamingjan stafaði af
'kristninni, það voru aðeins nokk
ur ár liðin frá því að Þeódósíus
keisari hafði gert kristna trú að
ríkistrú og bannað átrúnað á
hina ódauðlegu guði og lokað
hofunum, en veldi Rómar var
tengt þeim sömu guðum. Kristn-
ir menn hörmuðu flestir þennan
vofeiflega atburð, en reyndu jafn
framt að skýra orsakirnar að hon
um með því að telja þetta refs-
ingu gúðs fyrir framin illvirki,
kúgun fátækra og slæms siðferði
Rómverja. Augústus kirkjufaðir
huggaði menn með því, að jarð-
lífið væri einskis vert í saman-
burði við eilíft líf, og þangað
skyldu menn hyggja.
Lengi vel var sú skoðun ríkj-
andi, að hnignun og hrun Róma-
veldis, stafaði af hnignun forn-
rómverskra dyggða og árásum
barbaranna. Gibbon telur, að
kristnin hafi meyrt hugi manna,
forpokað og sljóvgað andlegt líf
og vakið sundurlyndi méð mönn-
um með hinu stöðuga guðfræð-
ingarifrildi. Aðrir höfundar hafa
lagt áherzlu á hernaðarlega veikl
un, pólitíska spillingu, skattakúg
un, félagslegt ranglæti og efna-
hagskreppu. M. Rostovtzeff, sem
hefur, flestum betur rannsakað
efnahags- og félagsform Róm-
verja, telur að rómverskt þjóð-
félag hafi gliðnað sundur í þeim
mismun lífskjara og menningar,
sem var milli sveita og borga.
Sumir höfundar telja að rán-
yrkja hafi valdið jarðvegseyð-
ingu og auk þessa hafi orðið
mikil veðurfarsbreyting á land-
svæ'ðum, sem lágu að Miðjarðar-
hafi. Nokkrir höfundar ganga
svo langt að segja, að Rómaveldi
hafi orðið barbörum auðvellt
herfang, vegna þess að það voru
rústir einar við komu þeirra.
Flestallir þeir, sem ritað hafa
meiri háttar rit um sögu Rómar
og þjóðflutninganna eða rómani-
seraðna artaka þeirra. Þessi bók
Sverris Kristjánssonar er skrifuð
úr Norðri, éf svo mætti segja.
Meginhluti hennar f jallar um tvö
íiý fyrirbrigði í evrópskri sögu
þessara alda, barbarana og
kristnina. Höfundur hefur rit
sitt á stjórnarfarsbreytingum
þeim sem verða á dögum Díókletí
anusar og Konstantínusar og
kafla um skipulag hersins. í kafl-
anum varðandi efnahagsskipan
og þjóðfélagshætti ræðir höfund-
ur þær orsakir, sem hann telur
a'ð hafi valdið stjórnarfarsbreyt-
ingunni um 300. Orsakirnar telur
hann efnahagslegar og félagsleg-
ar. Hann telur að offramleiðsla,
peningaskortur og lækkandi verð
lag (bls. 17) hafi verið upphafið
að efnahagskreppunni seint á
annarri og á þriðju öld. Það er
villandi að tala um almenna of-
íramleiðslu á nauðsynjavörum í
heiminum fyrr en eftir iðnfoylt-
íngu. Framleiðslugetan í Róma-
veldi var ekki meiri en svo að
hún nægði, þegar vel áraði á
friðartímum. Og á nútíma mæli-
kvarða myndi hún ekki hafa ver-
ið talin nægileg, sé miðað við
Evrópu og lönd á svipuðu fram-
leiðslustigi. Meginhluti íbúanna,
sem byggðu Rómaveldi var van-
nærður, meðalaldurinn var svip-
aður því, sem nú er á Indlandi
urnar á Spáni voru þurausnar á-
2. öld) varð verð þess- óeðlilega
hátt miðað við nauðsynjar. Pen-
ingaksorturinn og peningaþörfin
stafaði fyrst og fremst af aukn-
um útgjöldum vegna hersins
seint á' 2. öld. Árásir barbaranna
höfðu færzt í aukana og dýrir
herleiðangrar gegn þeim reynd-
Fílabeinslágmynd
biskups.
um Jósepss öguna á stól Maximaianusar
(30—35 ár) og aðalatvinnuvegur
var landbúnaður. Verðlag gat
vissulega eitthvað lækkað á frið-
artímum, þegar vel áraði, en þeg-
ar skortur varð á gulli (gullnám-
ust hagkerfinu ofviða, vegna
mjög takmarkaðrar framleiðslu-
getu. Peningaskorturinn var slík-
ur að Marcus Aurelíanus varð að
selja krúnudjásnin á uppboði.
Aukin hermannaþörf krafðist
meira fjár. Fyrst var sú leið far-
in að stýfa myntina, en það hafði
þó ekki þau róttæku áhrif, að
rómversk millistétt yrði gjald-
þrota í heild á þriðju öld. Róm-
versk millistétt lii'ði vissulega á
peningaviðskiptum og verzlun,
en hagur hennar rýrnar ekki ein-
ungis vegna gengisfellingar, held
ur fremur vegna aukinna um-
svifa ríkisvaldsins í atvinnumál-
um, þegar kemur fram á 4. öld
og vegna skattpíningar. Fram-
leiðslugetan rýrnar á þriðju öld
(bls. 17), en ekki vegna gjald-
þrots millistéttarinnar, heldur
vegna ótryggs ástands innan-
lands og farsótta. Hættuleg far-
sótt geisaði um daga Markusar
Aurelíanusar, og um og eftir
miðja þriðju öld er getið bráðra
farsótta. Herinn var stóraukinn
á dögum Díóketíanusar, pg hefur
það meðal annars valdið rýrn-
andi framleiðslu. Stóraukin ríkis
útgjöld, minnkandi framleiðsla
og gengislækkun olli mikilli verð
bólgu, sgm reynt var að hemja
með tilskipuninni um verðlag og
þjónustu 301. Peningaóreiðunni
lýkur með nýrri mynt, „solídus“,
sem Konstantínus lét slá, og sú
mynt hélt gildi sínu fram á 12.
öld í Austurrómverska ríkinu.
Talíð er að keisarinn kæmi
þessu í framkvæmd með því að
gera upptækar gulleignir hof-
anna á síðari hluta ríkisstjórnar-
Sverrir Kristjánsson
þess
gulli
var krafizt
en siðar í
ára sinna, auk
skattgreiðslu í
landaurum.
Sv. Kr. rekur þróunina frá
þrælahaldi til landsetaánauðax.
Þrælahaldið var einkum viðamik
ið á lýðveldistímunum. Þegar
kemur fram á keisaraöld þykix
hentara að byggja meir á vinnu
ánauðugra bænda. Sverrir tengir
fullnáið upplausn þrælahalds og
hrörnun iðnaðar og verzlunar.
Það varð engin algjör upplausn
þrælahalds í borgum ítaliu óg
hrörnun iðna'ðar þar stafaði nokk
uð af innfluttum iðnaðarvarn-
ingi frá Gallíu. Rómverjar
breyta um hagkerfi, ríkið stóS
hvorki né féll með ríkjandi hag-
kerfi og landsetaánauð er viða
upp tekin áður en vesturhelm-
ingur ríkisins riðar til falls,
vegna ásóknar barbaranna. Mynd
Framhald á bls. 7.
Hver stund með Camel
léttir lund!“
Kveikið í einni Camel og njótið ánægjunnar
af mildu og hreinræktuðu tóbaksbragði.
BEZTA TÓBAKIÐ GEFUR BEZTA REYKINN
Ein mest selda sígarettan í heiminum.
MADE IN U.S.A.