Morgunblaðið - 30.11.1966, Qupperneq 12

12
MORGU NBLAÐIÐ
Miðvikudagur 30. nov. 1966
Bragi Ásgesrsson skrifar:
Nokkrar málverkasýningar
ÞEGAR þessar línur birtast,
munu flestar þser sýningar, er
ég tek til meðferðar að sinni,
vera yfirstaðnar. Ég ætla mér
ekki heldur að fjölyrða um þær
sjálfar, en frekar ræða um þau
áhrif, sem þær höfðu á mig í
þá átt að vekja upp ýmislegt,
sem ég tel til vandamála í ís-
lenzku myndlistarlífi í dag.
Fyrir nokkrum árum fór nokk
urs konar amatöralda yfir lands
byggð, og bar auðvitað mest á
henni hér í höfuðborginni, og
hún raunar enn í fullum gangi
og virðist frekar færast í auk-
ana en vera í rénum. í>eir, sem
áttu eitthvert pláss til, þar sem
hægt var að sýna myndir, fengu
nú varla frið fyrir alls konar
fólki, er dreif að með myndir
— alls konar myndir — lands-
lag, abstrakt, fantasíur, eða í
öllu falli áttu þær að vera eitt-
hvað af þessu. En hér var fátt
á ferð, sem til myndlistar í orðs-
ins eiginlegu merkingu gat tal-
izt, — engin barátta við lit, lín-
ur, form eða efni. Liturinn var
hvorki takmarkaður né spennt-
ur upp. í flestum tilvikum var
honum misþyrmt og öllum öðr-
um eigindum myndlistar þá líka
um leið.
Engu að síður þótti blessuðu
fólkinu þetta svo jákvætt hjá
sér, að sjálfsagt var að kaíla á
blaðamenn og hófst þá hugsana
— og hugtakaruglingurinn fyrir
alvöru, því að sérstakir, sér-
hæfðir blaðamenn virðast engir
vera fyrir slíka hlusi, og ræður
tilviljun ein hver kemur á sýn-
ingu í það og það sinn, og kom
þetta gjarnan undarlega út á
síðum blaðanna, þannig að ó-
kunnugir gátu alls ekki greint
á milli, hvað voru sýningar
manna, er gert höfðu leitandi
list að æfistarfi sínu, og hvað
voru tækifærissýningar frí-
stundamálara. En þetta er mis-
skilið lýðræði.
Þessir frístundamálarar og
dútlarar fengu hina virðulegu
nafnbót listmálarar, listamenn
°g — konur .. Minna mátti ekki
gagn gera, og hófst þá bumbu-
slátturinn og vertíðin fyrir al-
vöru. Á augabragði voru þurrk-
aðar út ótal ágætar setningar úr
okkar kæra móðurmáli. Svo sem
— efnilegur málari — hæfileika
maður í myndlist — hann hefur
auga fyrir lit og línum og getur
með tíð og tíma orðið ágætur
málari. Þetta ómerkt gert.
Það var ekki lengur stórt orð
að standa við að vera málari.
Nú komu menn fullskapaðir og
með fastmótaðar skoðanir fyrir
augu fjöldans, — og hin fræga
setning varð til, sem lengi hef-
ur blómstrað á síðum dagblað-
og í viðræðum og notið mikilla
yinsælda. Með stolti var sagt:
ég hef ekkert lært, ég er sjálf-
laerður!. Eða: ég hef sótt kvöld
námskeið í heilan eða hálfan
vetur í þessum og þessum skóla,
og var þá stundum eins og við-
komandi fyrirverði sig fyrir að
hafa þó örlítið lært. Kannski var
talað um sumarskóla erlendis,
þar sem frægir málarar tóku að
«ér að kenna yfir 300 einfeldn-
ingum er vel borguðu, en að
slíkum skólum er brosað af öll-
um alvarlega leitandi málurum.
Ögerlegt er fyrir hraustustu
menn að kenna fleirum en 20-
30 nemendum í einu þegar list-
nám er annars vegar. Allt ann-
að hlýtur að vera kák. Það þyk-
ir hins vegar stórum fínna að
forframast erlenclis í gerfiskól-
um, en að stunda nám hérlendis
í alvarlegri skólum.
AIls staðar er gerður greinar-
munur a dilettant (viðvaningi)
og autodidakt (sjálflærðum
manni). Sjálflærður maður get-
ur verið hámenntaður, og sú
menntun, sem verður hverjum
góðum listamanni drýgst, er sú
menntun, sem hann aflar sér
utan skóla. Skólar geta bara
kennt tækni og alls konar vinnu
brögð, allt annað verður hver
og einn að viða að sér á eigin
spýtur. En stundum eru kenn-
arar og prófessorar slíkir per-
sónuleikar, að nemendur auðg-
ast og þroskast andlega af um-
gengni við þá, en slíka menn
má einnig finna utanskóla.
Hvar á að setja mörkin, hví
fyrirverða frístundamálarar sig
fyrir að viðukenna sig sem slíka
og gera sig um leið seka um að
vinna gegn alvarlegum lista-
mönnum- Engin hneisa er að
þeirri nafnbót, og sízt af öllu
ætla ég mér að letja þá, er
ánægju og gleði hafa af því að
teikna og meðhöndla liti Máli
hver og einn af þeim krafti,
er guð innblæs honum, en inn-
an ákveðinna ramma.
Fyrir nokkru kom yfirlýsing
frá félagi arkitekta þess efnis,
að N. N. væri ekki arkitekt,
heldur byggingatæknifræðingur
og mætti því ekki kalla sig
ai'kitekt. Ekki geta málarar far-
ið þannig að, en hve óendan-
lega ‘miklu nær er bygginga-
tæknifræðingurinn ekki arki-
tektinum en amatörinn listmál-
aranum?
Ég þekki bæði íslendinga og
útlendinga, er fylgdust af áhuga
með íslenzkri myndlist og sóttu
fiestar sýningar. Af fyrrnefnd-
um sýningum urðu þeir hins
vegar fyrir svo miklum von-
brigðum að þeir hreinlega misstu
áhugann. Einkum gátu útlend-
ingar minna varað sig á þessu
og fengu því margir alranga
hugmynd um myndlist hér. Sér-
st.aklega má benda á Bogasal-
inn í Þjóðminjasafninu. Þangað
koma ferðamannahópar daglega
frá Loftleiðum og inn á milli
hámenntaðir menn á myndlist
— þeir halda þá að þetta sé úr-
valssýning íslenzkra málara.
Dútlari N.N og því um líkt í
húsi með nafnspjaldi; „The
National Gallery of Iceland“!
Og sýningarnar þar með undir
verndarvæng æðstu manna
menntamála, eins og annað á
safninu.
Einum okkar bezta landlags-
málara, Jóni Stefánssyni, fórust
svo orð í grein nokkurri, er
birtist í stúdentablaðinu Öldin
1935:
„Margir, sem hafa tileinkað
sér einhver slagorð um list, þykj
ast hafa betur vit á myndlist,
en við málarar, sem þó höfum
varið öllu lífi okkar til að kom-
ast eitthvað inn í þessi flóknu
mál. Enginn myndi skrifa um
stærðfræði eða önnur vísinda-
leg efni, né skrifa ritdóma um
bækur vísindalegs efnis, sem
ekki vissi einu sinni undirstöðu
atriðin í þessum vísindagrein-
um. En um myndlist þykjast
allir geta skrifað og allir vera
dómbærir. Hver maður er vit-
anlega sjálfráður um það, hvaða
myndir hann velur í sín eigin
híbýli, að fara þar eftir smekk
sínum og tízku, þótt þetta alla
jafna gefist misjafnlega. En það
eru ekki allir kallaðir til að
fræða aðra um list, því það er
mikill misskilningur að halda
að maður geti dæmt um list af
smekk sínum einum. Smekkur
manna er reikull og háður ýms-
um persónulegum og almennum
hégiljum og hugarflækjum, sem
einmitt öll góð list reynir að
yfirstíga. Öll góð list ristir miklu
dýpra en svo, að hún eingöngu
eigi að vera smekklegt augna-
gaman og stofuprýði. Góð list
leitar inn að dýpstu rótum and-
legs lífs, auðgar andans kennd-
ir og eykur víðsýni. Fyrir okkur
sem höfum gert leitandi list að
starfi okkar, er það líka skop-
legt að tala um smekklega list,
sem um smekklegt eldgos. Það
eru allt önnur öfl, sem eru starf
andi í listaverkum en þau aftur-
haldsömu vanahugtök, sem
skapa smekk fjöldans. List-
hneigðin fer ebfii eftir almennri
menntun, þó að menntunin sé
á þessu sviði sem annars staðar
ákjósanleg og nauðsynleg þeim,
sem langt vilja komast. „Enn-
fremur segir Jón:: „Mönnum
finnast þessar nýju stefnur ó-
skiljanlegar og gera gys að þeim
og telja þá menn hálfgeggjaða,
sem við þær fást, — þó hefur
mér vitanlega engin stefna ris-
ið, sem ekki fyrirfinnst í verk-
um allra góðra málara. Það er
ekki söguefni í myndinni, hvort
heldur sem það er hlutkennt —
konkret — eða óhlutkennt —
abstrakt, sem ákveður gildi mynd
arinnar, heldur hvernig farið er
með það í litum línum og formi.
Hjá snillingnum verður jafnvel
hið smáa háleitt. Við sjáum að
það eru meðfæddir og þjálfaðir
hæfileikar málarans, sem gera
verk hans verðmæt, og því mun
ekki viturlegt að vera hræddur
við að missa frumleik sinn við
nám og þjálfun. Goethe sagði
að það yrði eingöngu sagt um
algjörlega vitlausan og allavega
gallaðan listamann að hann
hefði allt úr sjálfum sér — en
um engan góðan yrði það sagt“.
Þetta eru staðreyndir sem
allir málarar vita meðvitað eða
ómeðvitað, en betur verður þetta
varla orðað, og því kem ég með
þennan útdrátt, að grein Jóns
Stefánssonar er af svo miklu
viti samin, að hún ætti öll skil-
yrðislaust að vera prentuð í
lestrarbókum framhaldsskóla
við hlið bókmennta og því vildi
ég vekja athygli á henni. Hún
á jafn mikið erindi til okkar í
dag og fyrir rúmum 30 árum.
Við eigum margt kornungra
og efnilegra listspíra við nám
heima og erlendis, og þeirra
vegna er aðhald í þessum mál-
um nauðsynlegt ef framfara-
þjóðfélag á að bera gæfu til
síðar meir að nýta starfskrafta
þeirra. Því er það ekki skynsam
legt að láta allt koðna niður í
afskiftaleysi og fáfræði — þeir
eiga kröfur á öðru.
Grein þessi er ekki skrifuð
gegn frístundamálurum einum,
heldur gegn ölum þeim er
krefjast sæti á málarabekk um-
svifalaust og án þess að kunna
neitt. Engum dettur í hug að
heimta, að hann sé kallaður
píanóleikari, sem ekki kann
nema 1—2 lög og nær aðeins
yfir fjórðung nótnaborðsins með
Uppstilling með fiskum eftir Ágúst Pedersen
einum fingri, — en alltof margir
halda sig málara, sem geta sett
lit á pappír eða léreft. Ég tala
nú ekki um, ef þeim tekst að
láta áhorfandann greina fjall,
hús eða belju á fletinum, þá
virðist tími til koma fyrir al-
þjóð.
Ýmsar sýningar undanfarið
hafa ýtt undir þessar hugleið-
ingar mínar, svo sem sýning
Jóhönnu Brynjólfsdóttur í Boga-
sal, (sem þó kom fram af óvenju
miklu látleysi), Helga Bergmann
í Góðtemplarahöllinni, Sólveigar
Eggerz, (en hjá henni ber mynd
nr. 10 „Hreiðurgerð“ af hvað
myndræn verðmæti snertir), í
Bogasal og raunar miklu fleiri.
Að lokum vil ég nefna eina
undntekningu á haustinu, en
það er sýning Ágústs Pedersen
í Bogasal, en eftir hana er varla
hægt að kalla hann frístunda-
málara lengur. Verður því að
dæma hann sem málara næst,
þegar hann heldur sýningu, þró-
ist hann eins og hingað til.
Misjöfn var sýningin en skemmti
leg. Árangur hans er því að
þakka að hann málar af innri
þörf. Jafnvel hin litla sýning
hans í Tröð sannfærir um það,
t.d. uppstilling með fiskum.
Sem Vestur íslendingur og því
hálfur útlendingur stendur Thor
Solon Benedikz vafalítið utan
ramma þessara vandamála. Mynd
ir hans, sem nálguðust að vera
prímitívar, natúralískar, abstrakt
og expressjónískar, höfðu ekki
sterk áhrif og þannig. ekki sýn-
ingin í heild. í sumum mynda
hans örlaði þó fyrir tilþrifum
og í myndum eins og nr. 9 „Vor“
og 22 „Flug“, sást allt í einu
sú heild, sem allir málarar leita
að. Fannst mér furðulegt, að
maður sem málar slíkar myndir,
skuli sýna slíkt samansafn mynda
og þarna var samankomið. Ann
ars er lofsvert, ef Upplýsinga-
þjónustan hyggst kynna okkur
ýmislegt úr Bandarískri mynd-
list, því að sannarlega er af nógu
að taka.
Bragi Ásgeirsson.
Áskoranir KRFÍ
Blaðinu hefur borizt eftir-
farand frá Kvenréttindafé-
lagi íslands:
FUNDUR Kvenréttindafélags fs-
lands, haldinn 15. nóvember
1906, beinir þeim tilmælum til
Borgarstjórnar Reykjavíkur, að
hún hlutist til um það, að Barna
vinafélagið Sumargjöf leggi taf-
arlaust niður þá nýbreytni að
loka barnaheimilunum kl. 17, en
hafi þau a.m.k. opin frá kl. 8-18.
Fundurinn telur, að með þess-
ari ráðstöfun félagsins sé þjón-
usta þess við einstæðar mæður
og aðra foreldra og forráðamenn
barna skert að verulegu leyti.
Fundurinn vill benda á, að
það torveldi atvinnumöguleika
kvenna, ef þær þurfa að hverfa
af vinnustað kl. 16.30.
Fundurinn telur, að eðlilegra
væri, að barnaheimili borgar-
innar færðu út starfsemi sína,
svo að hún kæmi sem flestum
að gagni.
Fundur Kvenréttindafélags fs-
lands, haldinn 16. nóvember
1966, átelur þá ráðstöfun Barna-
vinafélagsins Sumargjafar að
loka barnaheimilunum kl. 17.
Fundurinn beinir þeirri ein-
dregnu áskorun til stjórnar
Sumargjafar, að lokunartími
barnaheimilanna verði hið allra
fyrsta breytt þannig, að opið
verið framvegis frá kl. 8-18.
F.h. Kvenréttmdafélags íslands
Lára Sigurbjörnsdóttir
formaður
Reiðilestur Páls Kolka
PÁLL KOLKA birtir reiðilest
ur í Morgunbl. 23. nóv. vegna
þess að héraðsfundur Rangár-
vallaprófastsdæmis leyfði sér þá
ósvinnu að vera á annarri skoð-
un en hann að því er snerti fram
komið frumvarp um skipun
prestakalla. Páll er gáfumaður
með afbrigðum og lumar ekki á,
er allstaðar heima ög hefur méira
vit á flestu en aðrir menn. Og
vei þeim, sem taka aðra stefnu
en hann. Aumingja Hafnfirðinga
dæmdi hann á Klepp, en Rang-
æinga afgreiðir hann með ein-
kunninni: Þvergirðingsháttur.
Má það heita vel sloppið. En
færi betur, að fleiri vildu þver-
girða sig gegn öllum ósóma, lág-
kúruhætti og ofstæki.
Það hefur verið svo jafnan, að
þegar lítilsigldir stjórnmálamenn
hafa orðið gripnir af sparnaðar-
viðleitni, hafa þeir byrjað á
kirkjunni, einni elztu og virðu-
legustu stofnun landsins. Og hafa
alltaf fengizt menn til að mæla
með. Páll Kolka var að þessu
sinni skipaður í nefnd, ásamt
fleirum, til að vinna verkið. Og
til þess að launa bitlinginn, varð
einhverja eftirtekju að fá. Þá
er bjargráðið að fækka presta-
köllum í dreifbýlinu. Það er
stuðningur og viðurkenning
sveitunum til handa. Ég veit
ekki, hvort ríkisstjórnin er öf-
undsverð af því að leggja slíkt
frv. fram núna fyrir kosningar,
jafnvel þó að Kolka sé samþykkj
andi.
Frv. nefndarinnar var lagt fyr-
ir síðustu prestastefnu. Páll seg-
ir, að hún hafi fallizt á það í
meginatriðum. Það er ekki rétt.
Mér fannst prestastefnan gjör-
breyta frv. hún dró stórlega úr
fækkun prestakalla og sneið af
marga skrítna agnúa. — Kirkju-
ráð og kirkjuþing fóru eitthvað
vægara í sakirnar, þó að ótrú-
legt sé. Aftur á móti virtist áhugi
sumra kirkjuþingsmanna beinast
að því að fjölga biskupum!.
Því miður er prestafæð núna,
en það réttlætir ekki fækkun
prestakalla út af fyrir sig. Það
vantar fólk í flestum starfsgrein-
um. Þetta er tímabundið. Fólki
fækkar í sveitum. Það er líka
tímabundið. Þjóðinni fjölgar ört
á næstu áratugum. Straumurinn
getur snúist við að einhverju
leyti. Og ekki ætti það sízt að
eiga við um Suðurlandsundir-
lendi. Er þá hagkvæmara að
vera búið í ótíma að fækka svo
og svo mörgum prestaköllum?
Við eigum ekki að einblína á dag
inn í dag. Kirkjan stendur, jafn-
vel þótt Kolka falli, hvað þá ég,
aumur sveitaprestur.
Við lifum á óráðnum tímum.
Þessu máli lá því ekkert á. Það
bætir úr engri þörf. Þessvegna
óviturlegt flaustursverk skamm-
sýnna manna, aumleg sparnaðar-
viðleitni, sem kemur niður þar,
sem sízt skyldi. — Svo er sóað á
öllum öðrum sviðum. Deildir og
embætti hrúgast jafnvel upp í
sjálfu fjármálaráðuneytinu, eins
og gorkúlur á haugi, hvað þá ann
arsstaðar. — | öllu þessu fjár-
bruðli er beinlínis hlægilegt að
leitast við að fækka nokkrum
prestaköllum í sveitum, þó að
sum séu prestalaus núna. Þetta
er kannske ekki gert af andstöðu
við kirkjuna, en verkar þannig.
Páll Kolka má svo tala um
þvergirðingshátt og þakka fyrir,
að hann er ekki eins og aðrir
menn, t.d. eins og þessir Rang-
æingar.
Sigurður S. Haukdal.