Morgunblaðið - 10.12.1966, Page 10

MOKGU NISLAÐIÐ
Laugardagur 10. dea. 1966
10
P. V. G. Kolka:
Þrjár spurningar
'Áttræður:
Þorsteinn
En þú, sem undan
ævistraumi
flýtur sofandi
að feigðarósi,
lastaðu ei laxinn,
sem leitar móti
/ straumi sterklega
og stiklar fossa.
B. Th.
Þegar ég ræðst í að rita þessi
©rð um aldraðan vin og frænda,
finn ég að ég reisi mér hurðarás
um öxl. Eigi mun slíkt í hans
þágu, því að hvorki er hann
afmælafífl né veizlugikkur. En
ég á honum mikla þakkarskuld
að gjalda, því fæ ég ei orða
bundizt. En betra þætti mér að
frændi gamli þyrfti ekki að
gretta sig of oft yfir missögnum
um eigin ævi, en starfsævi átti
hann að mestu í öðrum lands-
fjórðungi en ég.
Fæddur er hann 10. des. 1886
ftð Réttarhóli í Forsæludalskvísl
um á Grímstunguheiði. Faðir
hans var Björn Eysteinsson, er
kenndur var við Grímstungur í
Vatnsdal. Hann hefur sjálfur
kynnt sig í stuttri en glöggri ævi-
sögu. Móðir Þorsteins, kona
Björns, var Helga Sigríður, dóttir
Sigurgeirs Pálssonar, er síðar
nefndi sig Bardal. Var hann upp-
punninn í Laxárdal í Þingeyjar-
sýslu, en bjó lengi í Húnaþingi
og flutti loks til Vesturheims.
Hvaða býli er það, Réttar-
hóll? munu ókunnir spyrja. Því
er að svara, að það hefur aðeins
eitt sinn verið í tölu byggðra
býla um fárra ára skeið. Það var
frá 1886 og fram um 1890, er
Björn Eysteinsson á fátæktarár-
um sínum flutti snauður fram
á afrétt með örfáar skepnur og
reisti þar nýbýli. Hann hafði
áður búið í Forsæludal í Vatns-
dal, en orðið fyrir svo þungum
áföllum að hann treysti sér ekki
að halda jörðina framvegis. En
Kvíslalanrfið átti hann og réðst
1 að flytja þangað, þó að óraveg-
ur væri til byggða. Þótti sumum
það lítt réðlegt, en þar kom
„tvennt á móti: Birni og flestum
afkomendum hans virðist hafa
verið í blóð borið að reyna flest
heiðarlegt til þrautar — annað
en gefast upp. Helga Sigurgeirs
dóttir var ein af kvenhetjum á
þvísa þar sem:
Krosslýðsins hljóðu hetjuverk
hefja sig upp yfir frægðina
ljóða og sagnar.
Hún fylgdi manni sínum hans
erfiðustu æviár og möglaði
aldrei.
Þorsteinn fæddist fyrsta árið
á Réttarhóli og var faðirinn sjálf
ur ljósa, þar eð ekki var auð-
hlaupið til næsta bæjar í blá-
skammdeginu. En þarna óx þeim
fiskur um hrygg, fluttust þau
fyrst ofan í Miðfjörð, síðan að
Grímstungum. Þar andaðist
Helga árið 1900 en Björn var
gamal] maður.
Björn sleppti Grímstungu, er
þeir voru vaxnir, Þorsteinn og
Lárus bróðir hans, er býr þar
enn. Bjuggu þeir þar um hríð,
en síðan keypti Þorsteinn Öxl í
Þingi og flutti þangað. Fyrri
kona Þorsteins var Þuríður kenn
ari, dóttir sr. Þorvalds Bjarnar-
sonar á Melstað í Miðfirði. Var
hún prýðlega gefin kona og vel
látin. Var hún svo bókgefin að
hefði hún alist upp nú á tímum
þegar auðsótt er leð til mennta,
hefði hún vafalaust orðið ein af
fremstu menntakonum þessa
lands. En þessar ágætu manneskj
ur báru eigi gæfu til langra sam-
vista og skildu eftir nokkurra
ára sambúð. Börn þeirra eru
Helga Sigríður húsfreyja á
Bessastöðum á Heggstaðanesi,
gift Einari Bjömssyni bónda þar.
Bjöm sagnfræðingur, kvæntur
Guðrúnu dóttur Guðmundar Finn
bogasonar landsbókavarðar Gyð
ríður húsfreyja á Hlíðarbraut 8
í Hafnarfirði, gift Ingvari ívars-
syni bifreiðastjóra. Högni, bráð
vel gefinn piltur er andaðist á
Björnsson
unglingsaldrL
Síðari kona Þorsteins er Ólöf
Kristjánsdóttir, ættuð úr Biskups
tungum. Vildi ég óska frænda
mínum að hún fengi að fylgja
honum til enda og breiða ofan
á hann að lokum. Þessi hlédræga
fórnfúsa kona minnir mig alltaf
á rót trésins, sem hylur sig niðri
í moldinni en veitir hinum vold-
uga lífmeið næringu í kyrrþey.
Börn þeirra eru: Sigurður kenn
ari, kvæntur Torfhildi Stein-
grímsdóttur, Kristin hjúkrunar-
kona, gift Sigurjóni Hilaríus-
syni kennara, Sigríður hár-
greiðslukona, gift Sverri Tryggva
syni bifvélavirkja.
Eftir nokkurra ára búskap í
Öxl keypti Þorsteinn Skálmholt
og Skálmholtshraun í Flóa og
bjó þar um nokkurt skeið. Siðan
keypti hann Vetleifsholt i Holt-
um og bjó þar nokkru lengur.
Vann Þorsteinn geysimikið á
þessum árum og undir fertugs-
aldurs biluðu kraftar hans til
erfiðis um skeið. Brá hann þá
á annað ráð, því að líkt fór með
honum og föður hans — eigi
skyldi gefast upp. Hann gerðist
verzlunarmiðill bænda þar um
slóðir, flutti afurðir þeirra suður
og seldi og keypti aftur nauð-
I TILEFNI atf pistli Velvakanda
um mjólk og rjórna, sem birtist
í Morgunblaðinu 4. þ. m, óskast
eftirfarandi upplýsingar birtar:
Mjólkursamsalan framleiðir
hvorki rjóma eða skyr. Þessar
vörur eru fengnar frá mjólkur-
vinnslustöðvum úti á landi, nær
eða fjær, allan ársins hring.
Venjulega þarf ekiki að leita
lengra en á Selfoss og í Borgar-
nes til að fullnægja markaðs-
þörfinnL en nú um nok'kurn
tíma, hefur orðið að fá skyrið
og rjómann frá Akureyri, Húsa-
vík, Hvamimstanga og Sauðár-
króki, vegna óvenju lítillar
mjólkurframleiðslu hér syðra.
Við móttöku í mjólkurstöð
Mjólkursamsölunnar hér í Rví'k
er rjóminn flokkaður með lit-
piófum, gerlainnihaldið talið og
fitan mæld. Síðan er hann geril-
sneyddur og settur í umbúðir.
Sömu aðferðir eru einatt notað-
ar, hvaðan sem rjóminn er.
Skyrið er metið af fagmönnum
og getfnar einkunnir fyrir hina
ýmsu eiginleika þess. Atf þessrun
sökum eru til órækar upplýsingar
um gæði vöru hvers einstaks
framleiðanda.
Því miður á fólk otf otft í erfið-
leikum með að þeyta rjómann.
Þessi galli er mest áberandi,
þegar kúnum er beitt á fóðurkál
og há á haustin, nýsprottin tún
á vorin og ræktað land að sumr-
inu. Mikil notkun votheys virðist
synjar þeirra og flutti heim.
Hafði hann þá vöruskála á
Rauðalæk. Eftir nokkurt skeið
kom hann á fót sveitavezlun á
Hellu og rak hana um árabil.
Reisti hann fyrstur manna hús
á Hellu. Var hann mjög vel þokk
aður af viðskiptamönnum sín-
, um, samvizkusamur og ábyggi-
legur. Vann hann þarna reglu-
legt brautryðjendastarf, því að
í fótspor hans hefir- Kaupfélagið
á Hellu fetað, enda keypti það
eignir hans að lokum.
Arið 1935 hætti Þorsteinn
verzlimarrekstri og reist bú að
nýju í Selsundi við Heklil. Bjó
hann þar unz Hekla gaus 1947.
Þá flutti hann til Hafnarfjarðar
og býr þar í sama húsi og Gyða
dóttir hans, Hlíðarbraut 8. En
ekki hefur hann athafnalaus
verið. Var þó tvísýnt um líf
hans á tímabili vegna aðkenn-
ingar af heilablóðfalli, en furðan
lega náði hann sér eftir það.
Einnig hefur sjónin daprast mjög
hin síðari ár. Hefur hann fengist
við bókamiðlun. Blaðadreifingu
og innheimtustörf, — hefur þau
jafnvel á hendi enn. Býst ég við
að honum hafi látið betur að
innheimta í annarra þágu en
sína eigin forðum daga.
Þegar Þorsteinn var ungur að
aldri var hann eitt sinn sendur
til smölunar ásamt tveim yngri
bræðrum sínum, Lárusi og Ey-
steini, er var þeirra lang-yngstur.
Brast á hríð og lét móðir þeirra
í ljós ótta sinn um drengina. En
Björn hughreysti hana og mælti:
„Ja, — það er þá bara barnið,
— þ.e. Eysteinn. — Þorsteinn
ratar — og Lárus sér um sig“.
Þessi orð hafa reynst sannmæli:
Þorsteini hefur ávallt auðnast
að rata út úr örðugleikunum á
skakviðrum þessa lífs. Enn ratar
hann sinna ferða fylgdarlaust í
heimabæ sínum og á kunnugum
slóðum annars staðar, þótt hálf-
blindur sé, og gengur staflaust
svo rösklega sem yngri væri og
alsjáandi. Kjarkur og úrræði
hafa aldrei bilað. Ég óska hon-
um ekki lengri lífdaga en svo,
að hann megi halda því, sem
eftir er, fyrir Elli kerlingu. Veit
ég honum mundi kærast að
kremjast ekki í kör.
Heill þér áttræðum, kæri
frændi.
geta hatft nokbur áhrif í sömu
átt, en þrátt fyrir það er að
jafnaði auðvelt að þeyta rjóm-
ann, eftir að kýrnár eru komnaf
í hús, bvort sem sunnlenzkir
bændur framleiða hann eða
norðlenzikir. Þýkkt sölurjómans
er einatt sú sama, hver sem
framleiðandinn er.
Að gefnu tiletfni I nefndum
pistli og vegna hinna tfram fram-
framleiðendanna, er skylt að
taka það hér fram, að skyr og
rjómi, sem Mjólkursamsalan hef-
ur fengið frá Akureyri að þeissu
sinni, hefur ekiki haft neina
yfirburði yfir sömu vörur frá
öðrum. í öktóber voru aðeins
6,15% atf rjómanum frá Akur-
eyri og í nóvember 32,5%. Aðrir
eiga því heiðurinn af að hafa
framleitt meirihlutann af honum.
í gildandi reglugerð um mjólk
og mjólkurvörur segir orðrétt
í 3. gr. 7. tölulið, sem fjallar um
merkingu vörunnar á umbúðum:
„Einnig skal tilgreina, etf um
gerilsneydda mjól'k, rjóma eða
undanrennu er að ræða, hvaða
dag sala er heimil í síðasta lagi.
„Þar eð sala er heimil í tvo daga,
eftir að gerilsneyðing og merk-
ing hefur farið fram, er það
fyllilega löglegt að selja í dag
mjólk, sem merkt er morgundeg-
inum.
Fleiri orðum ætti ekfki að
þurfa að fara um sannleilksgildi
pistiisins, þar eð það ætti nú að
GVO hermiir saga forn, að Njáll
Ihinn spaki Þorgeirsson væri
maður vitur og framsýnn, réð-
Ihollur og góðgjarn. Sama verður
varla sagt um etftirmann hans á
iBergþórisbvoli, síra Siguirð S.
IHaubdal. Það ber lítinn vott um
Ivizku og framisýni að halda því
Ifram, að ytra skipulag kirkjunn-
ar eigi að haldast óbreytt, þótt
allar aðrar stofnanir þjóðfélags-
ins taki margskonar breytingum
í samræmi við bættar samgöng-
Ur, samfærslu byggðar og önnur
breytt startfssikilyrði. Þá l>er það
lítinn vott um góðgirni að segja
það um okkur, sem trúað var til
þess að gera tillögur um endur-
bkipulagningu prestakalla, að við
böfum látið bera á okkur fé til
þess að skaða kirkjuna fjárhags-
lega. Því hélt síra Sigurður fram
é síðustu Prestastefnu og hlaut
Ifyrir áminningu mikilsvirts stétt-
'arbróður síns, sem taldi nefndar-
élit okkar bera vott um sam-
ivizkusamleg vinnubrögð. Því
Iheldur hann þó enn fram í
bkammagrein um mig fyrir
tekömmu og hetfur sjálísagt líka
Ihaldið fram á nýafstöðnum
héraðsfundi Rangárvallaprófasts-
tíæmis.
Það ganga furðulegar frásagn-
ir af málatilbúnaði á þessum
béraðsfundi og því vil ég leggja
þrjár spurningar viðvíkjandi hon
Um fyrir síra Sigurð S. Hauk-
dal:
1. Er það satt að reifun máls-
ins hatfi verið svo hroðvirknis-
leg, að farið hafi verið rangt
með nötfn allra mannanna í
Prestakallanetfndinni?
2. Er það satt að vandlega haíi
verið þagað um það skilyrði frá
nefntíarinnar hálfu, að kirkjan
skýldi einskis missa í tekjum við
Væntanlega breytingu á presta-
kallaskipun, en nýta skyldi
'starfskrafta kirkjunnar til starfs
ineðal æskulýðs, sjúklinga og
'sjómanna?
3. Er það satt að Kristnisjóður
hafi ekki verið netfndur á natfn
‘né að því fé, sem honum áskotn-
‘ast við fækkun prestakalla, skuli
vera ljóst, að það er alls ebkert.
Að öðru leyti er hann þannig úr
garði gerður, að furðulegt er, að
Morgunblaðið skuli birta slika
ritsmíð.
Fólk ætti að hugleiða það,
hversu risavaxið verketfni Mjólk-
ursamsölunnar er. í 363 daga á
ári þarf að sjá íbúum Reykja-
víkur og allra bæja og þorpa við
Faxaflóa og víðar, sem eru um
120 þús. að tölu, fyrir nægri
mjólk, rjórna og skyri, hvernig
sem viðrar. Á hverjum morgni
þarf að flytja þessar vörur í um
120 mjólkurbúðir og aðra útsölu-
staði og sjá svo um að alls staðar
séu nægar vörur allan daginn.
Fjöldi pantana, sem afgreiddar
eru daglega, er um 500, en
stykkj atala afgreiddrar vöru frá
Mjólburstöðinni í _ Reykjavík
mun um 41 milljón á ári.
Framleiðslusvæði Mjólkursam-
sölunnar er allt sunnan- og vest-
anvert landið frá Lómagnúpi
vestur í Hvammsfjarðarbotn með
um 1850 mjólkurframleiðendur.
Undanfarna rúma tvo mánuði
hefur framleiðslan verið of lítil
á svæðinu, eins og áður er að
vikið, og er það enn. Það hefur
því ekki einungis þurft að fá
rjóma og skyr frá fjarlægum
stöðum, svo sem frá Húsaví'k,
heldur einnig mjólk.
Starfsfólk Mjólkursamsölunn-
ar er töluvert á fimmta hundrað
menn og konur. Aðeirns með
samstilltu átaki þessa ágæta
fólks er hægt að leysa verketfnin
svo af hendi, að vel sé gert, og
oft mæðir mikið á því. Velvak-
andi ætti að líta inn í Mjólkur-
stöðina í Reykjavík á Þorláks-
messu eða aðfangadag og sjá,
hvað þar gerist á Slilkum dögum
og kynna sér um leið, hve hin
mannlegu mistök eru þar lítið
brot af þvi, sem framtovæmit er.
ta. a. verða varið til ýmisbonar
stuðnings við fámenna og fá-
tæka söfnuði, til aðstoðar við
presta í víðlendum og ertfiðum
þrestaköllum og við þá guð-
Ifræðinga, sem taka að sér prests-
Istörf úti á landi?
Þessum spurningum væri æSki-
legt að fá svarað, því að etf þag-
að hefur verið um þessar upp-
lýsingar, þá hefur verið um
'alvarleg embættisatfglöp að ræða
hjá þeim prestum, sem reifuðu
taálið og er þýðingarlítið fyrir
þá að skjóta sér bak við aitlbvæði
leikmanna. Það minnir um otf á
tfrásögn Njálu um Björn að baki
iKára. Það er hægt að misþyrma
isannleikanum með þvi að fela
Ihann bak við lygahjúp þagnar-
innar. j
Síra Sigurður S. Haukdal læt-
tir sér sæma að brígsla okkur i
Prestakallanefndinni um mútur.
Við eigum allir að baki talsverð-
an feril sem embættismenn og
Við margskonar opinber trúnað-
arstörf, og erum óvanir slíkuiu
aðdróttunum.
Síra Sigurður S. Haukdal á
líka að baki sér langan embætt-
‘isferil og hann hetfur gegnt
taörgum trúnaðarstörfum, venju-
lega af viðurkenndum dugnaðn
'Það er því hörmuleg ógæfa, sem.
hendir hann á efri árum er hann
þrástagast á þeim opinberu ó-
Isannindum, að með endurskoðun
þrestakalla sé verið að hatfa fé
atf kirkjunni. Hið gagnstæða
liggur þó fyrir skýrt og skjal-
tfest í netfndaráliti Prestakalla-
nefndar, í ályktun Prestastefn-
unnar, í samþytoktum Kirkjuráðs
og Kirkjuþings og nú síðast f
því stjórnarfrumvarpi, sem lagt
hetfur verið fyrir Alþingi.
Hverskonar ósköp hafa komið
yfir manninn? Getur hann ekki
svipt þessum álagahjúp illra
norna af sér, svarað ofangreind-
um þremur spurningum heiðar-
Xega og hreinskilnislega og þann
Veg bjargað því sem bjargað
verður atf heiðri sínum sem opin-
ber embættismaður og kirkjunn-
ar þjónn? P. V. G. Kolka.
Mjóltoursamsalan er sölufyrir-
tæki þeirra 1850 bænda, sem að
framan er getið. Þeir velja full-
trúana á aðalfundinn, sem svo
kjósa stjórnarmennina úr sínum
hópi. í raun og veru er hún
einnig hagsmunafyrirtæki allra
mjólkurtframleiðenda í landinu,
þar eð hún stuðlar að gjörnýt-
ingu markaðsmöguleikanna á
fjölmennasta svæðinu. Ómakleg-
ar árásir á þetta fyrirtæki geta
því ekki verið bændastéttinni
óviðkomandi.
En Mjólkursamsalan er einnig
hagsmunafyrirtæki neytendanna,
en gallinn er sá, að þeir gera sér
margir hverjir etoki grein fyrir
því. Um þetta atriði þyrfti að
skrifa mun rækilegar, en hér er
tækifæri til. Aðeins skal á það
minnt, að vegna staðhætfinga uma,
að rekstrar- og dreifingarkostn-
aður íslenzka mjólkuriðnaðarins
væri óeðlilega hár, lét verðlags-
nefnd landbúnaðarins fram-
kvæma á sl. ári athugun á þessu.
Gerður var samanburður á kostn
aðinum hér og í ýmsum öðrum
’löndum. Það hetfur verið óþartf-
lega hljótt um niðurstöður þess-
arar athuganar, en þær voru svo
hagstæðar fyrir okkur, að vert
Væri að kynna þær nánar.
Velvakandi hefur haldið uppi
svo að segja linnulausum árásum
á Mjólkursamsöluna meiri hluta
ýfirstandandi árs. Hann virðist
•taka opnurn örmum öllu, sem
honum er sent og stetfnt er gegn
henni, hvernig sem það er úr
'garði gert. í síðasta piistli er þvl
t. d. haldið fram, að Mjólkur-
bamsalan „ljúgi til um aldur"
tajólkurinnar með því að merkja
Umbúðirnar ranglega. Stundum
lætur Velvakandi blessun sína
IfyLgja með: Þegar frú ein ásakar
Framhald á bls. 23.
Helga Jónasardóttir
frá Hólabaki.
Athugasemd frá
Miólkursamsölunni