Morgunblaðið - 17.12.1967, Qupperneq 3

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. DES^ 1967
3
MONET OG IMPRESSIONISMINN
FYRIR nokkrum dögum
seldist á uppboði hjá upp-
boðsfyrirtækinu Christie’s
Lundúnum málverk eftir
franska impressionistann
Claude Monet. Málverkið,
sem nefnist „La terasse á
Sainte-Adresse“ keypti lista
verkasalinn Geoffrey Agn-
ew á 81 millj. kr. Það var
málað fyrir réttri öld, þeg-
ar listamaðurinn svalt
undir súð í París. Á sínum
tíma seldi hann málverkið
á 17 pund. Agnew telur
þetta listaverk eitt hið feg-
ursta eftir franskan impress
ionista, sem ekki er í eign
opinberra safna.
Monet var brautryðjandi í
málaralist á sínurn tíma og
ekki úr vegi að riifja lítillega
upp ævi háns og starf nú þeg-
ar lisf hans hefur vakið slíkt
umtall og eftirtekt.
Claude Monet var leiðtogi
þeirra listamanna, sem um
miðja 19. öid tóku upp á því
að mála undir berum himni •—
flurttu listina úr vinnustofun-
um, ef svo má segja — og hann
var einn helzti förvígismaður
impressionismans.
Hann fæddiist í París 14. nóv
ember 1840. Fimm árum síðar
flutti fjölskylda hans til Le
Havre. Þegar í barnæsku iðk-
aðd hann helzt að teikna skop-
myndir af kennurum sínum.
Fimmtán ára gamall hafði
hann getið sér nokkurn orð-
stír sem snjall grínmyndateikn
ari og vann sér þannig inn lít-
ilsháttar tekjur.
Monet var einlægur og ákaf-
ur nát.túrudýrkandi, en það
var ekki fyrr en hann kynnt-
ist Eugéne Boudin, sjávarmál-
aranum frá Honfleu.r, að hann
hóf að festa haf og himinn á
léreft.
Monet hélt til Parísar 1859.
Þar sá hann málverík Charles
Daubigny og Constant Troyon
og varð fyrir töluverðum óhrif
um af þeim. Það olli fjölskyldu
hans sárurn vonbrigðum, er
hann neiitaði að láta skrá sig
til náms í Listaskólanum, Éc-
ole des Beaux-Arts, en var tíð-
ur gestur á samkomum þrosk-
aðra listamanna og starfaði við
svissnesku akademíuna, þar
sem hann kynntiisit Camille
Pissarro. Hvað srierti þjálfun
og undirbúning undir ævistarf-
ið fór Monet eki| troðnar slóð-
ir, en þráðurinn slitnaði, er
hann var kvaddur í herinn í
Alsír. Hann hreifsf af litbrigð-
um og ljósi N-Afríku og gæt-
ir þess í málverkum hans frá
þessum tíma. Monet veiktist í
hernum og sneri heim til fjöl-
skyld sinnar í Sainte-Adresse
í grennd við Le Havre. Sainte-
Adresse var sá staður, sem
hann leitaði til þegar hungur
og fjárskortur svarf að honum
í París og á þessum árum mál
aði hann sína frægu mynd.
Hann tók á nýjan leik að fás't
við hugstætt yrkisefni sitt: haf
ið, ásamt Boudin og nú hitti
hann hollenzkan bróður sinn í
listinni, Johann Jongkind.
Síðla 1862 hélt hann aftur til
Parísar og í híbýlum meistar-
ans Charles Gleyre kynntist
hann listamönnunum Frédéric
Bazille, Alfred Sisley og Aug-
uste Renoir. Þessir listamenn
lentu í deiíum við meistara
sinn, Gleyre, og héldu til Font
ainebleau-skógarins í þessum
skógi við Chailly, málaði Mon-
et þremur árum (1865) síðar
eitt meistaraverka sinna „Le
Déjeuner Sur l’Herke", í anda
Le terasse á Sainte-Adresse
Edouard Manets og Gustave
Courbets, en Monet þekkti þá
báða og dáði lisf þeirra.
Þar sem listaverk Monets
var í samræmi við velsæmis-
reglur franskra góðborgara á
þeim tíma var málverk Manets
með sama nafni — einnig mál
að í Fontainebleau-skóginum
— öllu djarfara og vakti því-
líka andúð og hneyksli, að
Manet varð að hrökklast úr
landi um tíma. Málverk hans
sýnir nakta konu á fcali við tvo
prúðbúna herramenn. Þetta
fræga málverk í anda impress-
ionismans var sýnt í Salon des
Refusós 1863 og sjálfur keisar-
inn lýsti því yfir, að það væri
„óisæmilegt".
Það var á þessu tímabili, sem
Claude Monet uppgötvaði jap-
anska list, „dekóratíva" flatn-
eskju, sem átti eftdr að hafa
mikil og víðtæk áhrif í þróun
nútíma málaralistar í Frakk-
landi.
Listþroski.
Árið 1872 hafði Monet náð
fullum tökum á list sinni og
stefna hans var augljós. Hann
hafði setzt að í þorpi á Signu-
bökkum, Argenteuil, með konu
sinni Camille og fimm ára
gömlum syni, Jean. List hans
hafði náð fullum þroska og
hann hafði hitt málverkamiðl-
arann Durand-Ruel, sem tók
hann að sér. Hann hafði málað
í ljósaskiptunum í Le Havre og
Honfleur, í Englandi og Hol-
landi, á Signufljóti og í skóg-
unum. Hann var einnig þekkt-
ur fyrir manna- og kyrralífs-
myndir sínar. Árið 1867 lauk
hann við mikið listaverk, „Kon
ur í garðinum“, sem að öllu
leyti var málað undir berum
himni.
Þetta málverk er hið fyrsta
sinnar stærðar, sem málað er
eingöngu utan dyra. Byltingar-
kennt yfirbragð þess var svo
augljóst, að myndlistarfrömuð-
ir neituðu að sýna það í París
árið 1867. Monet fékk hug-
myndina að mólverkinu frá ljós
mynd og eiginkona hans, Cam-
ille, var fyrirsæta allra þeirra
kvenna, sem verkið sýnir. Á
þennan hátt opnaði Monet
dyrnar að spánýjum heimi
myndlistar, heimi fagurra
garða að vori, hljóðlátum síð-
kvöldum borgaranna og í þessu
andrúmslofti blómguðust beztu
verk impressionismans og þau
verk, sem eru mest einkenn-
andi fyrir þessa skammlífu
stefnu. „Konur í garðinum"
innsigluðu, ef þannig má að
orði komast, dauðadóminn yfir
hefðbundnum skilningi á ljósi
og formi. f tæru sólskini leiftra
á andlitunum bláir og grænir
skuggar og skuggamyndir
kvennanna fljóta í ljósvakan-
um meðal blómanna og miðla
þessari ljósflæðiparadís lífi og
yndisþokka — þannig er þetta
listaverk Monets. Með þessu
snilldarverki tryggði Monet
sér sæti meðal meistara im-
pressionismans — og hefðu þó
önnur málverk hans nægt til
að halda nafni hans á lofti í
sögu myndlistarinnar.
Ásamt Pissarro hélt Monet
til Lundúna árið 1870 og dvald-
ist þar í eitt ár. Kveikjan að
þessu ferðalagi er sérstaks eðlis
og skal ekki rakin hér. f Lund-
únaheimsókn sinni sá Monet
útilífsolíumyndir John Constabl
es og rómantískar landslags-
myndir J. M. W. Turners. Sér-
staklega höfðaði Turner til
frönsku impressionistanna og
síðar hylltu þeir hann sem
meistara.
Á þessum tíma var Monet í
félagsskap manna, sem mörg-
um myndlistarmanninum r.ú
þætti öfundsverður, það voru
listamennirnir Manet, Pissarro,
Sisley, Cézanne, Guillaumin,
Morisot og Renoir. Menningar-
yfirvöld Parísarborgar neituðu
mörgum þessum listamönnum
um að halda samsýningu í Lista
höllinni í París 1874. Þeir
leigðu sér annan sýningarsal
og vakti sýningin mikla eftir-
tekt, þó ekki í jákvæðri merk-
ingu þess orðs. Á þessari sýn-
ingu var málverk Monets, sem
bar heitið „Sólarupprás: im-
pressiori". Franskur blaðamað-
ur notaði orðið „impression“ í
háðungarskyni í skrifum sínum
um sýninguna. Þetta nafn varð
brátt á allra vörum, fyrst sem
hrfjóðsyrði en festist brátt við
stefnuna sem terminus techni-
cus um allan heim yfir fyrstu
byltingarhreyfinguna í nútíma
málaralist. Fyrir þetta eina mál
verk var Monet hafður að
spotti og aðhlátri i meira en
tólf ár. Nú þykir verkið ekki
lengur sérkennilegt né nútíma-
legt. Það hefur gegnt sínu hlut-
verki og á nú heima í safni lið-
ins tíma. En sæti þess í lista-
sögunni er tryggt.
Málað á Signu
Á sjöunda tug 19. aldarinnar
var það fljótið fremur en haf-
ið, sem var Monet að yrkisefni.
Fram'haid á bis. 4.
Le déjeuner sur l’Herbe: Monet
Le déjeuner sur l’Herbe: Manet