Morgunblaðið - 17.12.1967, Qupperneq 20

20
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 17. DES. 1967
að Titum hans íundið, þá hafa
aðfinnslurnar einfcum beinzt að
einstökum hnökróttum orðasam-
böndum í stíl hans. Og aðfinnsi-
urnar ’hafa ekki verið með öllu
rakalausar. í iþeirri bók, sem
bér er gerð að umræðuefni,
koma t.d. fyrir orð og orðasam-
bönd, sem þurft ’hefði að hantéra
með rauðkrít. En þau glöp eru
þó hvorki fleiri né meiri en svo,
að glöggur prófarkalesari hefði
auðveldlega getað leiðrétt þau.
Hvort tveggja er, að mörg þessi
mktök kunna að vera penna-
villur eða prentviilur, þar eð
prófarkir hafa sýnilega ekki ver
ið nægilega vel lesnar.
Hitt mætti svo ræða sér á
parti, hvað annars skuli kalla
gott mál og hvað skuH kalla vont
mál. Slíkt er ekki aðeins 'háð
almennri tízku, heldur einnig
sérvizku miálfræðinga og annarra
á'hugasamra málvöndunarmanna
á hverjum tíma.
Fyrir stríð var t.d. tízka að
amast við öllum órðum, sem
voru dönsk að uppruna; þurfti
ekki annað til en orð litu dönsku
iega út. Þá voru þau verri en
óhæf. Orð, sem komust inn í
málið þegar á fjórtándu,
fimmtándu öld., voru jafnvel út-
hrópuð danska.
f>á varð til þessi skólábrand-
ari: þú átt ekki að nota sögnina
að brúka, þú átt að brúka sögn-
ina að nota.
Nú er tízkan að því leyti
breytt, að síður er amazt við
einstökum útlendum orðum, en
þeim mun kröftuglegar barizt á
móti útlenzkulegri orðaröð og
stælingum á útlendum orðasam-
böndum. „Hver sem segir, til að
byrja með’ hér, verður drep-
inn,“ sagði Jón Helgason prófes-
sor við ungan fræðimann í
Árnasafni.
Þá eru ekki hátt skrifaðir þeir,
sem beygja rangt gömul og góð
íslenzk orð. Þeir mega þola önn
fyrir stafkrókana ekki síður en
Thiers gamli, þegar hann fann
prentvilluna le fyrir de.
Sem dæmi kemur mér í hug
orðið brúður. í bók Þorsteins
bregður því á einum stað fyrir
í rangri fallmynd. Slikt er auð-
vitað ljóður á svo góðri bók. En
hversu margir íslendingar
kunna annars að baygja það orð
rétt; ég tala ekki um, sé það með
viðskeyttum greini? Ætli þeir
séu ekki nokkuð fáir?
Að sjálfsögðu ber ekki að
skilja þessi orð svo, að rangar
beygingar séu nokkru sinni af-
sakanlegar. En hitt væri jafn
fráleitt að dæma slíl höfundar
af fáeinum orðasamböndum, sem
Framhald á bls. 5.
ist. í örvæntingunni hlýddi hún
kal'li hans.
Hafi þær staðreyndir ekki
verið nógu ljósar hingað til, má
lesa um þær í bók Þorsteins
Thorarensens.
„Hin öra þróun nasiistaflokks-
ins á árunum 11920—2Q, ‘ segk
hann t.d. á einum stað, „verður
ekki skilin nema menn hafi það
í huga, að Þýzkaland var í reynd
inni gjaldþrota TÍki.“
— ★ —
Bókin Að Hetjuhöll hefst á frá
sögn af ætt og uppruna Hitlers.
Þá er sagt frá bernsku og æsku-
árum hans, því næst frá fyrri
heimsstyrjöldinni og þátttöku
Hitlers í henni og síðast frá
fyrstu árum hans á vettvangi
stjórnmálanna; og lýkur, þar
sem hann er hnepptur í fangelsi
fyrir uppreisnartilraun.
Kér er að vísu um ólík skeið
að ræða: ættarsögu, persónu-
sögu.stjórnmá'lasögu. En höfund
ur tengir þetta svo haglega sam-
an, að lítið fer fyrir misfellum
í undirhygging bókarinnar. Höf-
undur leitast við að skrifa list-
ræna sagnfræði. Og honum tekst
það. Hann hefur sjálfur kannað
söguslóðirnar. Staðháttalýsingar
hans eru fyrir bragðið kunnugs
manns lýsingar. Höfundur hefur
líka viðað að sér firnamiklu
efni. Það hefur í sjálfu sér ver-
ið ærið verk. En meira er um
vert, hvernig hann skilar af sér
því efni.
Eins og gömlum 'blaðamanni
sæmir, segir hann frá skýrt og
ljóst, svo allir megi skilja fyrir-
hafnarlaust. Án þess að ýkja
sjálft efnið magnar 'hann frá-
sögnina með þvi að leggja i hana
kraft og fjör; skapa spennu og
eftirvænting, láta alltaf eitthvað
vera í vændum og höfða svo til
lesandans, að hann sér jafnóð-
um fyrir sér fólk það og atburði,
s‘em sagt er frá.
Styrkur Þorsteins liggur eink-
um í því, að hann lýsir hlutun-
um innan frá. Þegar hann segir
frá löngu liðnum atvikum, mætti
oft ætla af frásögn hans að
dæma, að hann hefði staðið á
hleri, fylgzt með öllu saman og
ekki aðeins skrifað hjá sér, það
sem hann sá og heyrði, heldur
líka numið og lagt á minnið hita
tilfinninganna, undirstraum at-
burðanna. Enda þó hann segi frá
í þátíð, tekst honum ávallt að
magna einihvers konar nútíð upp
í frásögn sinni, einhverja frétta-
spennu, hraða og þó nákvæma
líkt og þlaðamanns er háttur,
þegar pressan og lesendurnir
bíða eftir stórfréttum.
Langar mig þá að víkja lítil-
lega að stíl Þorsteins. Hafi verið
DALAPRINSINN
Ný rómantísk skáldsaga eftir
INGIBJÖRGU
SIGURÐARDÓTTUR
vinsælasta rithöfund aimennings-
bókasafnanna.
DALAPRINSINN er ástarsaga
þeirra Lindu í Dalsmynni og
Hlynar í Fagradai.
DALAPRINSINN er líka saga
brúarsmiðanna, sem dveija sum-
arlangt við brúarsiníði hjá Dals-
mynni.
DALAPRINSINN segir frá því,
hvernig Drífa, matráðskona, og
Siggi og Geiri, brúarsmiðir, bcita
Cllum ráðum til þess að kenna
hinu saklausa og fallega sveita-
bami, Lindu litlu í Dalsmynni,
miður hollar lífsvenjur og lokka
hana að lokum til Reykjavíkur,
þar sein allt sígur á ógæfuhlið.
DALAPRINSINN segir frá því,
hvernig æskuástin ber að lokum
sigur úr býtum, og bjargar Lindu
heim í dalinn til sannrar ham-
ingju með Hlyni, æskuvini sín-
um.
Kærkomin gjöf handa hinum f jölmörgu að-
dáendum Ingibjargar Sigurðardóttur.
BiÖjið bóksalann yðat að sýna yður BÓKAFORLAGSBÆKURNAR
hungur, auðmýking, örkumi
milljóna manna — allt er þetta
fjarlægt eins og fornaldarsaga,
Þó var slíkt einmitt hlutskipti
þýzku þj'óðarinnar þau árin, sem
Þorsteinn Thorarensen:
AÐ HETJUHÖLL, saga Adolfs
Hitlers. 462 bls. Bókaútgáfan
Fjölvi. Reykjavík 1967.
FRÁ því síðari heimsstyrjöldinni
lauk og fram undir þennan dag
hefur tiitölulega fátt verið skrif
að um Hitler og nazismann í
Þýzkalandi. Framferði Þjóðverja
í styrjöldinni þótti svo glæpsam-
legt, að fræðimenn hafa síðan
kosið að þegja um alla þá sögu,
þar eð svo margir hafa átt um
sárt að binda.
Það hefur eins og legið í loft-
inu, að á svo vondan mann sem
Hitler var, mætti ekki varpa
neinu ljósi, sem ef til vill kynni
að réttlæta eða afsaka framferði
hans. Hann ætti það ekki skilið.
Nú er svo langur tími liðinn
frá stríðslokum, að þeir, sem
ekki muna styrjöldina, verða
senn fleiri en 'hinir, sem muna
þá tíma. Sárin gróa. Atburðirnir
hætta að vera tilfinningamál.
Við tekur hlutlæg sagnfræði.
Ég held ein fjögur ár séu lið-
in síðan það kvisaðist út, að
Þorsteinn Thorarensen hygðist
setja saman bók um Hitler. Og
ég get ekki neitað því, þegar
mér barst það til eyrna, að mér
þótti í mikið ráðizt. Að ráðast í
slíkt var ekki aðeins spurning
um þekking og hæfni, heldur
einnig um kjark.
Nú er bók Þorsteins komin
út, mikið rit. Að Hetjuhöll nefn-
ir höfundur bókina, en undir-
titillinn er: saga Adolfs Hitlers,
uppruni hans, æska og fyrstu
baráttuár. Frá stjórnarárum
hans er ekki greint. Síðari heims
styrjöldin stendur því utan við
efni bókarinnar.
Að sjáifsögðu er bókin ekki
samin til að afsaka einn né
neinn. Höfundur segir aðeins frá
og skýrir. Ekki er hægt að kalla
það afsakanir, þó hann leiðrétti
ýmis miShermi og rangtúlkanir,
sem margar 'hafa aí eðlilegum
ástæðum stefnt í neikvæða átt,
þar eð umrædd persóna átti
fjandmienn marga, en formœl-
endur fáa. Því svo var um síðir
komið, að heimurinn leit á Hitl-
er eins og ómennska forynju.
Samt var uppruni hans ekki að-
eins mannlegur, 'heldur beinlín-
is venjulegur miðað við þá tíma
og það land, þar sem hann var
upprunninn. Og — eins og höf-
undur segir í bók sinni: „hvernig
sem menn annars líta á verk
Hitlers, verður því varla á móti
mælt, að 'hann var persóna, sem
gerði stórt strik í sjálfa mann-
kynssöguna“.
En hvernig tókst honum að
rista sína hrikalegu feiknstafi á
spjöld sögunnar? Var það töfra-
máttur þessarar forynju, sem
heillaði svo tugmilijónaþjóð, að
hún óð eld og brannistein fyr-
ir fortölur hans eins? Okkur,
friðsömum þegnum í velferðar-
ríki, veitist erfitt að gera okkur
í 'hugarlund rök þvílíkra stór-
merkja. Og þó áttu þau sínar
orsakir, sína undirrót En það er
næstum sama, þó orsakirnar séu
skýrðar fyrir okkur. Sjálfur bak-
grunnurinn er orðinn harla fjar-
lægur. Örf'át'ækt, klæðleysi,
Þorsteinn Thoraremsen
nazisminn var að þróast í Þýzka-
lægur. Örfátækt, klæðleysi,
landi. Upp úr þvílíkum jarðvegi
spratt hann.
Að þeim staðreyndum gaum-
gæfðum verður skiljanlegra, að
Hitler var upphafsmaður fárra
þeirra hluta, sem síðar á'ttu eftir
að kennast við hann öðruni
mönnum fremur. Ekki stofnaði
hann nazistaflokkinn, svo dæmi
sé tekið. Ekki var 'hann upp-
hafsmaður gyðingahatursins.
Ekki fann hann upp hakakross-
inn. Forystuhæfileikar hans
voru að vísu óumdeilaniegir.
Samt er óvíst, að þeir hefðu
nægt honum til brautargengis.
ef hann hefði ekki einmitt kom-
ið á vettvang á því andartaki,
þegar þjóð hans var fui'kom-
lega forystulaus og örvilnuð.
Styrkur hans magnaðiist að því
skapi sem þjóð hans örmagnað-
Erlendur Jónsson
skrifar um
BÓKMENNTIR
Sagan af Hitler
BÓKAFORLAG ODDS BJÖRNSSONAR
A K U R E Y R I