Morgunblaðið - 27.10.1968, Blaðsíða 9

MOftGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. OKTÓBER 1968
Ludvik Svoboda forseti Tékkóslóvakíu.
LUDVIK SVOBODA for-
seti Tékkóslóvakíu er 74 ára
að aldri. Þjóðþing Tékkósló-
vakíu kaus hann í þetta æðsta
embætti landsins 30 marz sl.
Hlaut hann 282 af 288 greidd
um atkvæðum. Þessi kosning
var um flest ólík nokkurri
atkvæðagreiðslu, sem farið
hafði fram í þjóðþingi Tékkó
slóvakíu, allt fró því að komm
únistar komust til valda í
landinu. Hún fór fram fu'll-
komlega leynilega þannig, að
hver þingfulltrúi fékk seðil,
þar sem hann skyldi skrifa
nafn þess manns, sem hann
vildi kjósa. En þrátt fyrir
það að enginn vafi lék á því,
að þessi kosning var leynileg,
fór hún fram mjög opinber-
lega, þ.e.a.s. það var sjónvarp
að frá kosningunni, til þess
beinlínis, að þjóðin sannfærð
ist um, að beitt væri nýjum
og lýðræðislegum aðferðum.
Kosning forsetans fór því
fram fullkomlega í samræmi
við frjálsræðisstefnu þá, sem
Alexander Dubcek var þegar
Ludvik Svobota
tekin að innleiða í landinu.
Kjör Ludvik Svoboda til for-
seta var sjálft veigamikill
þáttur í frjálsræðisþróuninni.
Hann var kjörinn í stað
Antonin Novotnys, sem sagt
hafði af sér 22. marz. Svoboda
hefur verið einn ötulasti tals-
maður frjálsræðisþróunar-
innar og á hinum sjcamma
ferli sínum sem forseti
Tékkóslóvakíu hefur hann
unnið sér geysilegar vinsæld-
ir meðal landsmanna.
Það voru einkum þrjár
ástæður, sem ollu kjöri Svo-
boda til forsetaembættisins.
Báðar þjóðir landsins, Tékk-
ar og Slóvakar, gátu sætt sig
við kjör hans. Ráðamenn í
Kreml áttu ekkert sökótt við
hann persónulega og sjálfur
hafði hann engan þátt tekið
í hreinsunum tékkneskra yfir
valda á árunum eftir 1950. í
rauninni komu vart aðrir til
greina við forsetakjörið en
Svoboda, því að aðrir, sem
höfðu þótt líklegir til þess að
.verða forsetar eins og Cest-
mar Cisar, sem naut mikilla
vinsælda á meðal yngri kyn-
slóðau-innar, drógu sig í hlé
og studdu sjálfir kjör Svo-
boda einarðlega. Menn vissu
sem svo, að það var mikils
virði, að um kjör forsetans
næðist víðtæk samstaða og
að hann yrði tá'kn þjóðarein-
ingar.
Ludvik Svoboda (Svoboda
þýðir frelsi) er bóndasonur
frá landbúnaðarhéraði á mörk
um Bæheims og Mæris. í
fyrri heimsstyrjöldinni barð-
ist hann með tékkneskri her-
deild þá rúmlega tvítugur að
aldri. Árið 1922 gekk hann
aftur í herinn og lauk her-
skólanámi á árunum 1930-34.
Eftir innrás Þjóðverja í Tékkó
slóvakíu í marz 1939 varð
hann forustumaður neðanjarð
arhreyfingarinnar í austur-
hluta Mæris, en flýði síðan
til Sovétríkjanna, þar sem
hann stofnaði og þjálfaði
tékkneskar bardagasveitir.
Þessi tékkneska herdeild, sem
hlaut þjálfun sína í Sovét-
ríkjunum, tók fýrst veruleg-
an þátt í styrjöldinni í bar-
dögunum við Sokolov í janúar
1943. Hún barðist einnig við
Kiev og átti síðar mikinn þátt
í úrslitasigrinum um Dikla í
Austur-Slóvakíu. Eftir sigur-
inn þar gat Svoboda á ný
dregið þjóðfánann að hún
í föðurlandi sínu. Það gerðist
6. október 1944 og á næsta
ári, í apríl 1945, var hann
gerður að varnarmálaráðherra
í svonefndri Kosice stjórn.
Svoboda var áfram í stjórn
eftir valdatöku kommúnista í
febrúar 1948 og gerðist ein-
dreginn stuðningsmaður þá-
verandi formanns flokksins,
Klements Gottwalds. Á því
sama ári gekk hann í komm-
únistaflokkinn, þá 54 ára gam
all, og varð meðlimur mið-
stjórnar hans, en tveimur ár-
um síðar féll hann í ónáð,
var settur af sem varnarmála-
ráðherra, en í þess stað feng
in í hendur yfirstjórn íþrótta
mála og líkamsræktar. Þetta
embætti missti hann þó einn-
ig og sat í fangelsi um hríð.
Að fangelsisvistinni lokinni
starfaði hann sem skrifstofu-
maður á samyrkjubúi í heima
héraði sínu. Þar dvaldist
hann, að mestu gleymdur,
fram til ársins 1955, er stofn-
að var til hátíðahalda í til-
efni þess, að tíu ár voru lið-
in frá sigri Tékka og banda-
manna þeirra á nazistum.
Sagan hermir, að einn með-
lima sendinefndar Sovétrikj-
anna, sem kom til þess að
taka þátt í hátíðahöldunum,
hafi spurt: En hvar er Svo-
boda? Var þá mannaður bíll
og Svoboda sóttur til þess að
sitja hátíðahöldin.
Þetta ár var hann gerður
að yfirmanni herskólans og
þeim starfa gegndi hann til
ársins 1959, er hann komst á
eftirlaun. Auk þess tók hann
þátt í ýmiss konar stjórnmála
samtökum, var m.a. í stjórn
félags, er efla skyldi vináttu-
samband Tékkóslóvakíu og
Sovétríkjanna og í stjóm fé-
lags, sem hefur andstöðu við
fasisma á stefnuskrá sinni.
Svoboda hefur hlotið fjölda
heiðursmerkja og orða bæði
innlendar og útlendar. Hann
hefur hlotið Leninorðuna og
Suvorovorðuna frá Sovétríkj
unum og sæmdarheitið „Hetja
Sovétríkjanna“. Auk heiðurs
merkja frá mörgum Austur-
Evrópuríkjum hefur Svoboda
hlotnazt viðurkenning frá
Frakklandi, Bretlandi og
Bandaríkjunum. Æðstu viður
kenningu fyrir vaska fram-
göngu sem hermaður hefur
Svoboda fengið sex sinnum í
heimalandi sínu, þrisvar í
hvorri heimstyrjöldinni.
Eiginkona Svoboda og börn
urðu eftir í Tékkóslóvakíu,
þegar hann flýði til Sovétríkj
anna eftir hernám Þjóðverja
í seinni heimstyrjöldinni.
Kona hans, Irena að nafni,
var meðlimur neðanjarðar-
hreyfingar, sem aðstoðaði
flóttafólk yfir landamærin,
Framhald á bls. 11
Alexander Dubcek
■ /
Alexander Dubcek
Þjóðfélagsbreytingar þær,
sem orðið höfðu í Tékkósló-
vakíu fyrir innrás Varsj'ár-
bandalagsríkjanna, hö'fðu að
mestu leyti gerzt á 8 mánuð-
um. Þetta er skammur tími. í
fararbroddi þessar frjálsræðis
'þróunar hefur öðrum fremur
staðið einn maður, Alexander
Dubcek.
Alexander Dubcek, síðara
h iti þessa manns er talsvert
einkennandi. Það þýðir ung
eik. Ferill hans fram að þeim
tíma, sem hann verður áhrifa
mesti stjórnmálamaður Tékkó
slóvakíu er hvorki litríkur né
stormasamur heldur hæglát-
ur, líkt og maðurinn hafi vilj-
að forðast að hafa sig of mik-
ið í frammi.
Alexander Dubcek er fædd
ur 21. nóvember 1921 í Uhro-
vec í Slóvakíu og er því 46
ára að aldri. Foreldrar hans
voru þá nýkomnir aftur frá
Bandaríkjunum, en þangað
höfðu þau farið sem útflytj-
endur. Þegar Alexander var
þriggja ára gamall hélt fjöl-
skylda hans til So'vétríkj-
anna, nánar til tekið til Kir-
gisiu og myndaði þar ásamt
nokkrum Tékkum, Slóvökum
og Pólverjum 'þorp, sem var
eins konar Kibbuz eða sam-
yrkjubú. Þetta voru allt sann
færðir kommúnistar og þessi
nýju heimkynni voru fyrir-
heitna landið í hinu nýstofn-
aða ríki öreiganna, sem Len-
in hafði komið á fót. Sjálfur
hafði faðir Alexanders verið
einn af stofnendum kommún-
istaflokksins í Slóvakíu.
Faðirinn virðist ekki hafa
verið miklu hrifnari af Sovét
ríkjunum, þegar til lengdar
lét en Bandaríkjunum.
Um 14 árum síðar sneri hann
aftur til fyrri heimkynna
sinna í Slovakíu. Engu að síð-
ur hafði hann ekki glatað
trú sinni á kommúnismann og
syni sína ól hann upp við
sömu lífsskoðun.
Þegar byltingin varð í
Tékkóslóvakíu 1948, var Dub-
cek yngri aðeins venjulegur
verkamaður í ölgerðarverk-
smiðju. Hann var ekki enn
orðinn neinn áhrifamaður í
flokknum, enda þótt hann
væri þar mjög virkur félagi.
Þegar hann var gerður að
flokksritara í bænum Trenc-
in 1949 má segja, að ferill
hans sem áhrifamanns innan
flokksins hefjist.
Á árunum 1955 til 1958
dvaldist hann við nám við
flokksháskólann í Moskvu.
Þar kynntist hann hinu vold-
uga bræðraríki að ofan, ef
svo má að orði komast. Sem
barn og unglingur kynntist
hann því neðan frá og hafði
þá lært rússnesku reiprenn-
andi. Skóli sá, sem hann sótti
í Moskvu, er fræg stofnun í
Austur-Evrópu. Hann er ætl-
aður úrvals starfsmönnum
kommúnistaflokksins ekki
bara í Sovétríkjunum, heldur
öðrum kommúnistaríkjum,
einnig. Þetta var á valdatíma-
bili Krúsjeffs.
Árið 1963 var Dubcek gerð
ur að flokksritara í Slovakíu.
Hann kom þar í stað Bacileks,
alræmds stalinista, sem var
orðinn svo óvinsæll að Nov-
otny, vinur hans og samstarfs
maður treysti sér ekki til þess
að láta hann _ gegna þeirri
stöðu áfram. Ástæðan fyrir'
því, að Dubcek var valinn í
hans stað, kann að hafa ver-
ið sú, að Novotny og félagar
hans hafa talið hann hættu-
lausan, sökum þess hve hann
var ungur og ferill hans áður
sléttur og felldur og laus við
öll umbrot. Gagnvart almenn
ingi hafði hann það til síns
ágætis, að hann hafði aldrei
hvorki látið hengja nokkurn
eða varpað neinum í fangelsi.
Allur ferill Dubceks er
slíkur, að það gegnir næst-
um furðu, að hann ætti eftir
að verða slíkur umbrotamað-
ur innan kommúnistahreyfing
arinnar og raun varð á. Hann
hafði fengið eins fullkomið
uppeldi og nokkur kommún-
isti gat fengið. Hann þótti
hvorki litríkur né mikill per-
sónuleiki, ekki einu sinni góð
ur ræðumaður. Samt átti hann
eftir að verða að hálfgerðum
guði í vitund þjóðar sinnar
og persónudýrkun á honum
að yfirganga flest það, sem
tíðkast hafði á Stalinstímabil
inu, en það ber að athuga, að
þetta var ekki skipulögð per-
sónudýrkun. Hún skapaðist af
sj'álfu sér á meðal fjöldans.
Mesta afrek Dubceks er
það, að honum tókst að skapa
traust þjóðarinnar að nýju á
kommúnistaflokknum. Hann
safnaði um sig ihópi manna,
s:m voru jafn frjálsynd-
ir og hann og hó'f stór-
felldar umbætur innan
flokksins. Á flo'kksþing-
inu í janúar sl. tókst honum
að tryggja sér öruggan en
nauman meirihluta innan for-
sætisnefndar flokksins og
tók að framkvæma með ótrú-
legum hraða þær breytingar
í átt til aukins frelsis, sem
raktar eru hér annars stað-
ar í blaðinu. Afleiðingin
varð sú, að kommúnista-
flokkur landsins, sem
sennilega hefði fengið um 5
prs. atkvæða hefði verið geng
ið til frjálsra kosninga í land-
inu um síðustu áramót, varð
nú það afl í landinu, sem all-
ir settu traust sitt á. Ef geng
ið hefði verið til slíkra kosn-
inga um mánaðamótin júlí ág-
úst, er eins víst að kommún-
istaflokkurinn hefði fengið
hreinan meiri hluta atkvæða.
Hver er svo skýringin á
því, að maður eins og Dub-
cek kemur skyndilega fram á
sjónarsviðið og tekur að
stokka kommúnistiskar lifs-
og þjóðfélagsskoðanir upp á
Framhald á bls. 13
1