Morgunblaðið - 08.12.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. DES. 1968
15
Glötuðu ekki
menningarlegu
sjálfstæði
Hátíðahöldin, sem fram fóru í
tilefni af hálfrar aldar afmæli
fullveldis hér á landi, sýna, svo
að ekki verður um villzt, að 1.
des. 1918 á sér dýpri rætur í
þjóðarsálinni en margur gæti
haldið. Dagsins var víða minnzt
á viðeigandi hátt, og á slíkum
degi má glöggt greina að fs-
lendingar virða og meta þá, sem
börðust fyrir frelsi þeirra og
sjálfstæði og eru staðráðnir í
að slá skjaldborg um hvort-
tveggja. Fullveldisviðurkenning-
in var uppskera langrar og á-
takamikillar baráttu íslenzku
þjóðarinnar fyrir sjálfstæði sínu.
Ekki er víst að allir hafi gert
sér grein fyrir því, hvílík þrek-
raun Sambandslagasamningarn-
ir voru. Að vísu má fullyrða að
ýmsar ytri ástæður hafi 'legið til
þess að hafizt var handa um
samningagerðina, svo sem löng-
un Dana til að hafa hreinan
skjöld, þegar þeir hæfu samn-
inga um Suður-Jótland, sem þeir
lögðu mikið kapp á að fá eftir
heimsstyrjöldina. í>að mál urðu
þeir að sækja undir bandamenn,
og andstaða við einlægan sjálf-
stæðisvilja fslendinga hefði
vafalaust dregið úr samúðinni
með kröfum þeirra. En rangt er
að einblína á þessar ytri að-
Nú standa vonir til að fjör færist í undirstöðuatvinnuveg okkar, sjávarútveginn — en það er skilyrði fyrir bættum lífskjörum.
REYKJAVÍKURBREF
Laugardagur 7. des.
stæður. Auðvitað hafði sjálfstæð
isbarátta íslendinga allt frá dög-
um Fjölnismanna sýnt, svo að
ekki varð um vfllzt, að þeir
þráðu fullt frelsi og gátu vart
hugsað sér að lifa ófrjálsir í
landi sínu. Það er ekki að furða.
Þeir vissu að forfeður þeirra
höfðu yfirgefið ættland sitt í
því skyni að hrista af sér hlekk-
ina, sjálfstæðisþrá landnáms-
mannanna knúði þá hingað. Is-
lendingar höfðu aldrei glatað
menningarlegu sjálfstæði sínu,
það réð úrslitum. íslendingar
höfðu ával'lt vitað að þeir höfðu
aldrei gengið erlendum þjóðum
á hönd, hvorki Norðmönnum né
Dönum, heldur höfðu þeir gert
samning við Noregskonung til
að tryggja að ísland missti ekki
allt samband við umheiminn.
Góðir íslendingar
og vondir!
Ástæðulaust er að telja upp
alla þá, sem fyrir sjálfstæði
landsins börðust, því að í þeim
efnum átti öll þjóðin hlut að
má'li, þó að þar sætu í fyrirrúmi
glæsilegir forystumenn eins og
Jón Sigurðsson, sem allir áttu
sameiginlegt markmið, þó að
stundum skildu leiðir.
Snemma bar á því að þeir fs-
lendingar, sem vildu fara að
málinu með gát og fögnuðu
hverjum smááfanga á leiðinni,
voru sagðir hliðhollari Dönum
en gott þótti. En ástæðulaust er
að ætla annað en þeir hafi bor-
ið í brjósti jafn sterka þrá eftir
að sjá ísland rísa til fúlls frels-
is, þó að þeir hafi lagt meiri á-
herzlu á minni áfanga í einu,
hægari þróun að markimi. Það
voru ekki úrtölumenn, sem áttu
sér þann kjark, dug og draum-
sýn að virkja Elliðaárnar, þótt
ekki væri þar um neina Búr-
fellsvirkjun að ræða.
Farsælir
foringjar
Jón Magnússon var kannski
engin frelsishetja, en harrn var
vitur, framsýnn og farsæll for-
ingi á erfiðri stund. Um hann
hefur verið sagt, að hann hafi
leitað eftir sem flestum skoðun-
um, hlustað, vegið og metið, en
síðan kveðið upp úrskurð sinn
eins og dómstóll. Flokkur hans
kenndi sig ekki við sjálfstæði,
heldur heimastjórn. Þó að ýmsir
hafi á sínum tíma borið brigður
á að menn eins og Hannes Haf-
steinn og Jón Magnússon bæru
í hjarta sínu jafn djúpa þrá eft-
ir sjálfstæði íslands og ýmsir
aðrir, þurfum við ekki um það
að deila lengur. Þeir fóru þær
leiðir, sem þeir töldu happasæl-
astar landi og lýð. Annar átti
mestan þátt í að flytja heima-
stjórnina inn í landið og varð
fyrsti ráðherra okkar, hinn
hafði, ásamt nefndarmönnum í
Sambandslaganefndinni og for-
sætisráðherra Danmerkur, að
lokum forystu um að tryggja
ful'lveldi fslands.
Við ramman reip
að draga
Eins og fyrr getur, hefur það
ekki verið eins létt verk og
margur hefur haldið að ná
samningum 1918. Fróðlegt er að
kynna sér bók Gísla Jónssonar,
1918, og ekki hvað sízt það sem
höfundur segir um ágreinings-
efni dönsk-íslenzíku eamlbands-
laganefndarinnar. Danir sendu
enga aukvisa til að semja við
íslendinga, þeir ætluðu sér á-
reiðanlega betri hlut en raun
varð á. Það er athyglisvert að
lesa grein eftir danskan mann,
Kristían Asbæk, í Berlingske
Tidende í tilefni af 50 ára af-
mæli ful'lveldisins. Hún sýnir
viðhorf Dama. Hinn danski mað
ur talar um forsvarsmenn fs-
lendinga í samningum 1918 og
segir, að þeir hafi verið „skel-
eggir og harðir samningamenn,
en jafnframt sanngjarnir".
Þorsteinn M. Jónsson hefur
sagt að yfirleitt hafi menn haft
litla trú á að samningar tækjust.
í riti Gísla Jónssonar er m.a.
skýrt frá því að eftir einn
fundinn, sem Sambandslaga-
nefradirnar áttu með sér í Al-
þiragishúsirau, hafi I. C., Christen-
sen, einn merkasti stjórramála-
maður Daraa um sína daga, oft
kallaður „Bismarck Jótlands“,
sagt, „að ekki muradi raú annað að
gera fyrir þá Danina en stíga á
skipsfjöl og halda heim“.
Sú setraing sýnir betur en
flest annað, við hve ramman
reip var að draga, þegar danska
og íslenzka nefndin settust fyrst
að samningaborði. Samt mjakað-
ist í áttina. Forystumenn ís-
lendinga náðu hagstæðum samn-
ingum, sem Ármaran Snævarr há-
skólarektor segir um í stúdenta-
blaði:
„Vissulega voru samninga
menn íslendinga hyggnir menn
og lagnir, og er vandmetið hvort
unnt hefði verið að ná hagstæðr
ari kjörum í samningagerðinni
en raun ber vitni“.
Hinir varkárri í sjálfstæðis-
baráttunni voru kannski engir
skörungar, en þeir áttu ekki síð-
ur ísland í hjarta sínu en hinir
sem meira létu yfir ættjarðarást
irani.
Óttiiðust aðild að
NATO - reynslan
kenndiannað
Allir viljum við, sem trúum á
lýðræði, standa vörð um sjálf-
stæði íslands. Samt kemur okk-
ur ekki a'lltaf saman um leiðir.
Og sumir eru varkárir, aðrir há-
værir og taka stórt til orða —
reyna jafnvel að telja bæði sjálf
um sér og öðrum trú um að þeir
einir séu hugsjónamennirnir.
Flestir aðrir séu hugsjónasnauð-
ir. Þó má fullyrða að þeir séu
nú orðnir fáir, sem halda því
fram í alvöru að hlutleysis-
stefna Sambandslagasainnirags-
ins geti átt við aðstæður á ls-
landi, eins og nú háttar í heim-
inum. Hlutleysisstefnan er dauð.
Hún átti rétt á sér á sínum
tíma, þegar tækni kom minna
við sögu heimsviðburða en nú,
og fjarlægðirnar milli ís'lands
og umheimsins gátu enn virzt
sæmileg vörn, þó ekki væri hún
haldgóð.
En tíminn líður og aðstæður
gerbreytast á skömmum tíma. Við
höfum borið gæfu til að tryggja
fullveldið, sem feður okkar skil-
uðu ökikur í arif með aðild að
því bandalagi, sem eitt megnar
að verja vestrænar lýðræðis-
þjóðir fyrir árásum kommúnista.
Atlantshafsbandalagið er sú
brjóstvörn sem bezt dugar. Meiri
hluti ís'lenzku þjóðarinnar er
þess fulliviss, jafraframt því sem
'hann er staðnáðinn í að tryggja
aðild okkar að Atlantshafs-
bandalaginu, meðan önnur vörn
er ekki heppilegri sjálfstæði lands
ins og fullveldi.
Athyglisvert er, eins og sjá
má í forystugrein Morgurablaðs-
ins í dag, að lesa grein sem ný-
lega birtist hér í blaðinu, eftir
vestfirzkan ,mann, þar sem
hann lýsir því yfir að hann
hafi ekki í upphafi stutt At-
'laratshafsbandalagið og sér hefði
ekki getað dottið í hug að það
ætti fyrir honum að liggja að
verða ákafur stuðningsmaður
þess. En ofbeldi 'kommúnista hef-
ur nú sannfært hann um, að sjálf
stæði okkar og fullveldi er ekki
tryggt eins og háttar í heimsmál
um, nema með aðild að þessu
varnarbandalagi lýðræðisþjóð-
anna. Greinarhöfundur er ekki
sá eini, sem hefur sannfærzt um
ágæti og nauðsyn Atlantshafs-
bandalagsins. Forseti fslands,
herra Kristján Eldjárn, virðist
hafa verið einn þeirra, sem á -sín-
um tíma voru í vafa um aðild
íslands að bandalaginu, en
reynslan sýndi honum annað.
Við forsetakosningarnar tók
hann af ö'll tvímæli. Hann sagði
í samtali hér í blaðinu m.a.:
„Og nú þegar við erum bún-
ir að vera í bandalaginu (þ.e.
NATO) í tvo áratugi, þá er það
skoðun mín að þátttaka okkar
hafi ekki reynzt eins varhuga-
verð og ég og margir óttuðust í
upphafi“.
Haukur liúna
Nú er stundum sagt að sjálf-
stæði okkar sé að brotna innan
frá. Vonandi eru það hrakspár
einar. Ungur Framsóknarmaður,
sem á í harðri baráttu um þing-
sæti við stóran hóp keppinauta,
lagði þunga áherzlu á gjaldþrot
hér á landi í eldhúsdagsumræð-
unum síðustu. Hann þurfti,
vegna sam'keppninnar, að tala
digurbarkalega. Ræða hans öll
var hið mesta barlómsvæl.
Skýldu ekki ýmsar aðrar þjóð-
ir búa við lakari lífskjör en við,
jafnvel nú eftir að mörg ólík
Utanaðkomandi öfl hafa lagzt
á ettt um að draga úr
lífsþægindaau'kniragunni hér á
landi. Menn eine og þessi
ungi Framsóknarmaður ættu að
hugsa til þeirra sem fæddust og
ólust upp hér á landi, áður en
við fengum fullveldið. Þeir ættu
að gefa sér tíma í miðju stref-
inu, til að hugleiða fordæmi
marana eins og Kristjáns Jóhanns
Kristjánssonar, sem rætt var við
hér í blaðinu nýlega. Hann kom
úr Ko'lbeinsstaðahreppi með
tvær hendur tómar, en stálvilja
og þær kröfur til sjálfs sín og
annarra að sigrast á erfiðleikun
um. Honum tókst að ná tak-
markinu. Nú rekur hann stór-
fyrirtæki, sem sparar dýrmætara
gjaldeyri og flytur jafnvel út
vöru sína.
En Kristján Jóhann er ekki
einn um að hafa sýnt dugnað og
fyrirhyggju. Fullveldið fékkst
vegna seiglu og óbilandi trúar
góðra manna á landið og fólkið
í landinu. Við eigum að benda
æskunni á fordæmi þessa fólks,
þessarar lífsreyndu kyns'lóðar.
Við eigum að segja henni að við
höfum ekki aðeins heyrt þess get-
ið, heldur beinlínis upplifað það
æfintýri — að trúin flytur fjöll.
Það eru einstaklingarnir, óbug
aðir, heilbrigðir og sterkir, sem
tryggðu okkur sjál'fstæði, það á
æskan að vita. Og ennfremur —
að til þess eru erfiðleikarnir að
sigrast á þeim. Það hafa forfeð-
ur okkar gert. Þeir drógu ekki
duig hver úr öðrum í ófrjóu
eldhúsdagskarpi og þó
bjuggu þeir við margfalt lakari
lífsskilyrði en sú kynslóð, sem
á að taka við 'landinu.
Við eigum að standa vörð —
ekki um barlóminn, heldur þá
trú, þann dugnað og það áræði,
sem eru arfur fullveldiskynslóð
arinnar til þeirrar ungu kyn-
slóðar, sem landið mun erfa.
Þessi unga kynslóð er bless-
unarlega laus við sjúkt hugar-
far. Hún er heilbrigð, stælt —
hún vill takast á við vandann,
finna kröftum sínum viðnám. Og
óhætt er að treysta henni fyrir
þeim arfi, sem okkur hefur ver-
ið trúað fyrir af þeim, sem ó-
deigir og ötulir álógu skjald-
borg um íslenzkt fullveldi og
sjálfstæði. En hún vill fara sín-
ar leiðir. Það er heilbrigt við-
horf, runnið íslendingum í merg
og bein frá ómunatíð. Og kjör-
orð hennar verður áfram:
Fram skal ganga haukur húna,
hvort hann vill eða ei.