Morgunblaðið - 14.03.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. MARZ 196«
15
ótt hrökik ég upp og fanixst ég
heyra fótatakið og skarkalann.
Það var ekki fyrr en kl.
10,30 morguninn eftir, að þeir
komu með Rudi, son minn. Þó
að hörkufrost væri úti, var
hann ekki í yfirhöfn, aðeins í
þunnum jakka og hann hafði
ekkert á höfðinu. Hann var
þreyttur og alvarlegur. Við
fyrstu sýn virtist hann róleg-
ur og óttalaus, eins og hann
átti að sér að vera. En þegar
ég leit í augu hans, brá mér
í brún: Þetta voru ekki lengur
augu sextán ára drengs, björt
af ungæðislegri gleði, þetta
voru augu þroskaðs manns, sem
hefur þolað þungar raunir.
Síðar um daginn settu
þeir inn til okkar annað rúm-
stæði og nokkrar ábreiður og
kodda. Við færðum fletin okk
ar saman.
VIÐ lágum hlið við hlið og héld
umst í hendur. Hvað eftir ann-
að hrökk ég í kút, þegar ég
heyrði umgang úti fyrir kof-
anum, og þá þrýsti Rudi hönd
mína. Hann gat ekki sofnað
heldur.
Daginn eftir leyfðu þeir okk
ur að fara út í garðinn stund
arkorn og gæzlukonan sama
var með okkur. Ég innti hana
eftir því, hvað hefði orðið um
Mörtu, litlu tveggja ára dótt-
ur mína.
— Henni hefur verið komið
fyrir á barnaheimili.
— En þeir hafa ekki 1
til að gera slíkt!
Hún glotti illgirnislega við
mér.
Loks fengum við Rudi þó að
vera ein. Rudi óttaðist ekki að
eins um afdrif föður síns, held
ur einnig félaga Gottwalds.
Hann hafði enga skýringu á
takteinum á því, sem hér hafði
gerzt né heldur vissi hann,
hvað hefði orðið um Mörtu.
Hann sagðist hafa verið vak-
inn klukkan tvö um nóttina
og honum skipað að koma sér
í fötin og fylgja þeim.
— Þeir urðu að sýna mér
skilriki sín, mamma. Þeir báru
kort Öryggislögreglunnar. Þó
að ég væri ekki viss um, að
þau væru ósvikin, fór ég með
þeim. Það tjóaði ekki að veita
mótspyrnu ...
Nokkru síðar snerum við aft
ur til kofans. Allir verðirnir
stóðu úti. Á borðinu lágu tvær
skammbyssur. Við litum hvort
á annað og gengum út aftur.
Síðan var okkur skipað aðfara
aftur inn. Þeir stungu byssun-
um orðalaust í vasa sína.
Einn daginn bað Rudi mig að
skreppa út í garðinn. Um morg
uninn hafði gæzlukonan komið
með dálitlar kjöttæjur vafðar
inn í eintak af Rude Pravo og
skilið eftir á borðinu, meðan
hún var að gamna sér við vin-
ina úti. Rudi hafði notað tæki
færið — þetta var í fyrsta sinn
sem við höfðum komizt yfir dag
blöð — og hann las ræðu Za-
pockys, forsætisráðherra og
þar stóð þá svart á hvítu, að
foringjar flokksins vissu allt
um handiökuna — og hún
hafði raunar verið framkvæmd
að undírlagi þeirra.
— ÉG veit að þetta er þung-
bært, marama, sagði Rudi við
mig. — En ef félaga Gottwald
er kunnugt um það, hlýtur Sta-
Iín að vita það. Og honiim get-
um við þó alténd treyst.
Daginn eftir var ys og þys
úti og um kvöldið komu bílar
og í þá var staflað þeim út-
búnaði, sem hafði verið þarna.
Síðan var okkur gefin bend-
ing um að stíga inn.
— Þér fáið að sjá Mörtu
litlu. Ég mátti ekki segja yður
það, en kannski er betra að
þér vitið það. Þá hafið þér að
minnsta kosti til einhvers að
hlakka. Þér megið ekki láta á
því bera, það átti að koma
yður á óvart.
Þetta var í fyrsta skipti, að
ég varð vör við mannlegar til-
finningar hjá gæzlukonu minni.
Ferðin tók ekki langan tíma.
Þeir óku með okkur í nokkru
stærri skógarkofa, þar voru
þrjú herbergi og eldhúskrókur,
hlerar voru fyrir gluggum. 1
litlu herbergi við eldhúsið stóð
barnarúm og í því lá Marta,
Marta, Marta mín! Rudi og ég
beygðum okkur yfir hana og
trúðum tæpast okkar eigin aug-
um.
Þá vaknaði Marta skyndilega
reis upp og sagði í ásökunar-
tón: — Mamma, hvar hefurðu
verið allan þennan tíma?
Því næst lagðist hún út af
aftur og var sofnuð í sömu
svipan.
Næstu daga var frú Slansky
yfirheyrð og óspart haft í hót-
unum við hana. Þess var kraf-
izt að hún játaði, að spjald-
skráin yfir bókasafn fjölskyld
unnar væri í raun og veru gögn
alþjóðanjósnahrings. Ekki
löngu seinna var hún — með
bundið fyrir augu — flutt til
Ruzynéfangelsis...
ÉG stóð í þröngri baðherberg
iskompu með tveimur sturtu-
böðum. Maður og kona voru
þar fyrir, bæði einkennisklædd.
Maðurinn hélt á poka í hend-
inni. -v.
— Afklæðist.
Þegar hann sá, hversu mjög
mér brá, skildi hann, að hon-
um yrði ekki ágengt á þennan
hátt og snerí sér aðeins frá.
— Flýtið yður nú! sagði kon
an óþolinmóð. Hún ýtti mér und
ir aðra sturtuna og ég hélt að
ég ætti að fá að þvo mér.
— Beygið hnén. Tíu sinnum.
Konan taldi.
— Þetta nægir' Og hún sneri
sér að manninum: Ekki neitt.
— f fötin, skipaði hann.
Þau réttu mér bómullarbux
ur og blússu og síðan annað
par af buxum og gráa blússra.
Buxurnar voru teyjulausar og
hálsmálið á blússunni náði nær
því niður að mitti. Hvað nú?
Með annarri hendi hélt ég upp
um mig buxunum, en með hinni
greip ég um hálsmálið á blúss-
unni. Síðan fékk ég inniskó og
að því búnu var bundið fyrhr
augun á mér. Þau opnuðu dyr
og leiddu mig tvö eða þrjú
skref áfram, opnuðu aðrar dyr
og ýttu mér inn.
Þetta var öilítil kytra um
það bil tveir metrar í þvermál.
Gólfið var rautt, úr loftinu
hékk skerandi skær rafmagns-
pera. Ekkert var undir glugga
borunni, ekkert á veggjunum, í
einu horninu eins konar salem
isgat og á veggnum vatnspípa
með krana.
Þetta var óviðfelldin vistar-
vera, en hún skyldi gegna sínu
hlutvertoi; að draga fangar.n
niður í svaðið, brjóta niður sið
ferðisþrek og viðnámsþrótrt
hans. Á dyrunum var gægjugat,
sem vörðurinn kikti inn um. AI-
gengt var að láta karlmenn
vera á verði við kvennaklefana
og konur við karlaklefa.
Ég varð að notfæra mér þetta
andstyggílega salerni strax
fyrstu nóttina. Á ferðinni hafði
ég kvefazt og senaailega var
taugaáfallið nú fyrst að segja
til sín fyrir alvöru.
Ég skildi ekkert þá. Þetta
gat ekki verið fangaklefi. Ég
hélt þeir hefðu bara holað mér
þarna niður til bráðabirgða,
meðan þeir væru að ákveða
hvar ég skyldi sett. En allt í
einu birtist maðurinn úr sturtu
herberginu sneri lykli og
benti mér inn. Á gólfinu var
einn dýnuræfill. Ekkert ann-
að.
— Þér getið lagzt fyrir. Þér
getið legið fyrir allan sólar-
hringinn, ef þér kærið yður
um.
Hann kastaði kodda og tveim
ur ábreiðum á klefagólfið.
Svo að þetta var þá fanga-
klefi, þegar öllu var á botninn
hvolft.
lagðist út af og breiddi
yfir mig bæði teppin, en þrátt
'fyrir þau nötraði ég af kulda.
Undir glugganum var rauf fyr
ir miðstöðvarhitun og ískald-
ur súgur stóð beint inn á mig.
Ég býst við þeir hafi séð gegn
um gægjugatið, að ég skalf.
Dyrnar opnuðust.
— Er yður kalt?
— Já.
Þeir köstuðu til mín tveimur
ábreiðum til viðbótar. En samt
skalf ég. Dyrnar opnuðust.
— Farið úr að ofan, þér meg
ið ekki liggja í fötunum.
ÓLÖGULEGAR buxurnar
festust við mig undir ábreið-
unni. Mér var kalt og ábreið-
urnar ertu nakið hörundið. Ég
hnipraði mig saman og stakk
höndunum inn undir teppin.
Dyrnar opnuðust.
— Liggið á vinstri hlið, og
snúið að dyrunum.
Ég hlýddi.Hendurnar á mér
voru ískaldar og bólgnuðu fljót
lega upp af kuldanum. Ég ein-
blíndi á dyrnar.
Því lengur sem ég hugsaði
um það, því sannfærðari varð
ég um, að Klem (Gottwald)
hefði ekki vitað um þetta, né
verið með í ráðum. Klem og
Ruda höfðu verið nánir sam-
starfsmenn og óaðskiljanlegir
vinir í full 26 ár. Hver hefði átt
að þekkja Ruda betur en ein-
mitt Klem? Og auðvitað þekkti
hann mig líka.
Og þó hafði hann brenni-
merkt Ruda sem hættulegasta
fjandmann flokksins og ríkis-
ins.
Hver dagur byrjaði eins. Þeg
ar varðaskipti urðu við klef-
ann minn heyrði ég:
— Er hún alltaf jafn biluð?
— Alveg snar.
Og iðulega heyrði ég orða-
skipti eins og þessi:
— Hvað er þín að gera?
— Skíta. En þín?
— Míga.
Og enginn þessara pilta gat
verið degi eldri en tvítugur.
— Stattu upp, hóran þín,
heyrði ég skyndilega einhvern
hrópa fyrir utan dyrnar. —
Stattu upp, hóran þín, stattu
upp, hóran þín. Röddin endur-
tók þessi miður geðfelldu orð.
Hverja voru þeir að smána á
þennan hátt? En þegar hann
bafði endurtekið þetta fjórum
sinnum, hvarflaði sú hugsun að
mér: Getur þessu verið beint
að mér? Ég varð að ganga úr
sfaigga um það.
Ég stóð upp. Þögn. Eftir
aradiartak settist ég niður og
jafnskjótt kvað við:
— Stattu upp, hóran þín!
ÉG stóð upp. Þögn aftur. Svo
að þessu var beint til mín. Ég
settist niður og samstundis
kváðu sömu hrópin við. í þetta
skipti hreyfði ég mig ekki. Mér
lék hugur á að vita, hvort okk
ar gæti þraukað lengur. Hann
hélt hrópunum áfram, þangað
til næstu varðaskipti urðu. Ég
hreyfði mig hvergi.
Einhverju sinni vaknaði ég að
næturlagi. Ég heyrði umgang og
mannamál á hæðinni fyrir ofan,
stólar voru dregnir fram. Ég
gat mér þess til, að nokkrir
menn væru að setjast umhverf-
is borð.
Svo heyrði ég þungt fótatak
og það fór hrollur um mig. Ég
skynjaði samstundis, að þar
færi Ruda.
Dyrum var skellt.
— Takið bindið frá augunum,
sagði einhver
Andartaksþögn.
— Hverjir eruð þér?
Þögn.
— Við vorum ekki að spyrja
yður að því. Og hér þýðir yður
ekki að gera yður breiðan.
breiðan.
Þögn.
— Svarið samkvæmt reglum.
Svo heyrði ég:
— Þú fyrirskipaðir þetta!
— Ég segi að það hafi verið
þú.
— Nei. Það var Gottwald.
— Hvað þá!
Og Ruda tautaði hljómlausri
röddu.
— Gottwald, Gottwald, Gott
wald. .
Ég lá með aftur augun og
sagði við sjálfa mig, hvað eftir
annað: Nei, þetta er ekki Ruda.
Ef þú viðurkennir fyrir sjálfri
þér, að þetta sé Ruda, þá get-
ur ekkert orðið þér til bjarg-
ar, þú ert að fullu glötuð.
— Gottwald, Gottwald.
Hvílíkt hyldýpi örvæntingar
bjó í þessu orði og þess hljómi.
Nú varð einhver truflun og
síðan heyrði ég:
— Skrifið undir þetta!
— Nei!
— Skrifið samstundið undir!
— Nei!
Mér er ekki ljóst, hvað síðar
gerðist, nema ég heyrði fóta-
takið aftur og nú var það hálfu
þyngslalegra. Ég heyrði stólum
ýtt og hæðnishlátrar kváðu
við, háir og hæðnislegir hlátr-
ar.
Þetta höfðu þeir skipulagt, og
ætlað eyrum mínum, þegar svo
var komið fyrir mér, að ég
hafði ekki lengur rænu á að
hugsa um börnin mín. Eins og
hundur, með sperrt eyru, hafði
ég lagt við hlustirnar til að
greina raddir úr næstu klefum,
ef ske kynni að ég heyrði ein-
hvern týna í honum.
Og ég hafði heyrt í honum.
— Vitið þér að konan yðar
er orðin brjá'Iuð?
— Leyfið henni að fara héð-
an — Sleppið henni, þetta er
altt ykkur að kenna! hrópaði
Ruda tryllingslega.
Hversu mikið fólst ekki í þess
um fáu orðum. Þau lýstu hatri
hans á þeim, sem höfðu varp-
að mér í fangelsi til þess að
brjóta hann niður og hversu
þungbær hefur ekki ótti hans
verið vegna afdrifa minna.
Ég heyrði það sagt svo oft
að ég væri orðin brjáluð, að ég
fór að hugleiða, hversu mikil
sannindi gætu legið í þessum
staðhæfingum. Mér skilst, að
hver geðsjúklingur fullyrði,
að hann sé ekki vitskertur.
Varð ég þá að byrja á því
að lýsa því yfir, að ég væri
brjá'luð, til að sannfæra þá um,
að ég væri með fullu viti?
Hvað sem því líður, virtist
mér hugtakið heill á geði ákaf
lega afstætt á þessum stað.
Hvað er heilbrigt við það,
þegar þeir opna klefadyrnar,
henda inn kodda og segja:
Komið ekki við hann! Svo að
ég stari á koddann og hugsa
um það af öllum kröftum,
hvaða merkingu ég eigi að
leggja í það, að þessum kodda
hefur verið hent inn í klefann
til mín. í tvo daga sinni ég
ekki öðru en horfa á kodd-
ann og brjóta heilann um þetta.
f tvo daga mæni ég á þennan
ofurhversdagslega kodda og
skelfing mín magnast stöðugt
og ég veit ekki, hvað í vænd-
um er. Og þá koma þeir ósköp
blátt áfram — og taka kodd-
ann.
Eða ég kem úr yfirheyrslu.
Það er bundið fyrir augun á
mér. Inni í klefanum stendur
maður og hann öskrar: úr föt
unum.
Ég fer úr að ofan. Hann leyf-
ir mér að vera í buxunum.
Hann athugar vandlega spjar-
irnar, sem ég fór úr, þuklar
mig hátt og lágt og skipar mér
að taka af mér inniskóna. Fyrst
rannsakar hann annan, síðan
hinn. Og að því búnu fer hann.
án þess að segja aukatekið orð.
í hvaða augnamiði var þetta
gert? Óttuðust þeir, að sá sem _
yfirheyrði mig hefði laumað ein
hverju að mér? Og hverju? Og
hvers vegna? Og hvernig á ég
að geta skorið úr um það, hvort
ég sé heil á geðsmunum og um-
hverfið vitfirrt? Eða hvort ég sé
vitskert og umhverfið heil-
brigt? Ekki lína frá neinum,
ekki lína til neins. Engar fregn
ir af Ruda. engar fregnir af
börnunum. Dag eftir dag, viku
eftir viku, mánuð eftir mánuð.
Þó nokkrum sinnum á ævinni
hefur það hvarflað að mér, að
nú gæti þetta ekki versnað, en
lífið hefur jafnan sannfært mig
um það gagnstæða.
í Ruzyne mótuðum við nýj-
an skilning á lífinu, sem var
sannarlega það eina sem hélt
mér í jafnvægi. Það var höfuð-
nauðsyn að gleyma því, hvaða
öld við lifðum á, og einnig því
sem við höfðum lært um um-
gengnisvenjur manna hver við
annan.
Ég sagði sjálfri mér, að það
væri fært að lifa lífinu án þess
að gera kröfur um einföldustu
hreinlætisatriði, líka væri hugs
anlegt, að gera sig ánægðan
með hvað sem var að eta, langa
ekki í neitt að lesa, þar sem
það var ekki leyft, ekki
skrifa, af því að það var líka
bannað — í fáum orðum sagt,
hætta að langa til nokkurs,
stara endalaust, daglangt og nátt
langt og árlangt á gægjugatið
á klefadyrunum og að hugsa.
Ekki þrá fre'lsið, því að hvaða
frelsi gæti ég gert mér vonir.
um, ég þessi „hóra, mella vænd
iskona, Trotskyisti, njósnari“,
í þessu sósíalistaríki, fyrir hvers
hugsjónir ég hafði barizt frá
unga aldri.
Þeir hótuðu að drepa bæði
börnin, en þá hefði ég gleymt
því, hvernig börnin mín voru í
sjón.
BILALOKK
grunnfyllir, spartl, þynnir,
slípimassi, vinyllakk,
málmhreinsiefni, álgrunnur,
silicone hreinsiefni
Styrktarsjóður
Iðnaðarmannafélagsins í Hafnarfirði
Minningarkort sjóðsins fást á eftirtöldum stöðum:
Skipasmíðastöðinni Dröfn, Bókabúð Olivers,
Mælingastofunni Linnetsstíg 3.
Vöröur FUS
ó Akureyri
efnir til almenns fundar um Þjóðmálaverk-
efni næstu ára föstudaginn 14. marz kl. 8,30
e.h. í Sjálfstæðishúsinu, litla sal.
Frummælendur eru:
Sigurður Sigurðsson og Guðm. Hallgrímsson.
STJÓRNIN.