Morgunblaðið - 22.08.1969, Qupperneq 8

8
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. ÁGÚST 1969
BÆNDASKÚLI I SKÁLHOLTI
- EFTIR ÁRNA C. EYLANDS
i.
FÖSTUDAGINN 18. júU birtist
í Morgunblaðirai grein með
hinni vel kunnu yfirgkrift: Skál-
holt, feöfudnur Björn í>ór Sigur-
biíhrnsson.
Ráða má af síðustu málsgrein
rnn greinarinnar, að hún sé rit-
uð fyrst og fremst til að vekja
athygli á Skálholtshátíð, hinni 6.
er halda átti og haldin var, í
Skálholti sunnudaginn þann 20.
júllí. — Þarft var það, en því
furðulegri er fyrsti hluti grein-
arinnar, er þar þannig ritað og
á málum haldið, að það má ekki
standa án mótmæla.
Fyrsta málsgrein greinarinnar
hljóðar svo orðrétt, en ég hefi
leyft mér að undirstrika þrjár
setningar:
„„Enginn íslendingur getur
hugsað út í sögu Skálholts nsest-
liðin 150 ár, án þess að hrylla
við. Það er aumleg saga, um
vesling, sem lætur plokíka af sér
spjarirnar og afhýðast æru og
ssemd, vegna þess, sem hann hef-
ur gefið frá sér veit nauimast til
sín meir“, stendur í fyrsta hefti,
fyrsta árgangs Víðförla jan.—
marz 1947. Ritstjóri og útgefandi
var núverandi biskup yfir ís-
landi, herra Sigurbjörn Einars-
son. Lætur hann í Ijós, í ávarpi,
vonir um að tímaritið „geti hjálp
að einhverjum til þess að hugsa
sér til gagnsmuna um brýnustu
málefni“. Lá þá fyrir samþykkt
Alþingis um að reisa í Skálholti
búnaðarskóla. Þetta hefur að
vonum vakið andúð helztu
kirkjuhöfðingja og þá, sem létu
sig málefni kirkjunnar einhverju
skipta. Víðförli barðist gegn þess
ari ákvörðun og benti réttilega á,
að ef um byggingarframkvæmd
ir yrði að ræða í Skálholti, væri
brýnni þörf á „messuhæfri
kinkju" og þá helzt fyrir 1956,
en þá var 900 ára afmæli Skál-
holts sem kirkjustaðar. Sú varð
raunin að enginn búnaðarskóli
var reistur á jörð elzta mennta-
seterus á fslandi".
B. Þ. S. talar hér um „búnaðar
skóla“, ég tala hér á eftir um
„bændaskóla", enda nefnast sikól
arnir á Hólum og Hvanneyri þvi
nafni.
n.
Hér, í framandkráðu, þarf ekki
að lesa á milli línanna til þess
að Ijós sé andúðin á mikilsverðu
menningar- og hagsmunamálum
sunnlenzkra bænda, að fá reist-
an bændaskóla í héraðinu og
velja slíkum skóla hentugan og
virðulegan stað. Mér virðast sum
ummæli B.Þ.S. jaðra við fiulla
fyrirlitningu, er hann minnist á
„búnaðarsikóla" Sunnlendinga
fyrirhugaðan, sem því miður hef
ir enn eigi verið reistur, en ætl-
aður var staður í Skálholti —
hugsið ykkur — „búnaðanskóla“
í Skállholti!
En til hvers er verið að rifja
þetta upp, 20 ára gamalt mál,
átti það að vera Skálholtsstóli
til framdráttar?
Bn athugum ummæli B. Þ. S.
dálítið nánar. Hann segir að
saimþykkt Alþingis, sem lá fyrir
1947 „um að reisa búnaðanskóla
í Skálholti" — hafi — „að von-
um vakið andúð helztu kirkju-
höfðingja og þá sem létu sig mál
efni kirkjunnar einhverju
skipta“.
B. Þ. S. minnir á, að sá mæti
maður núverandi bisikup yfiir ís-
landi, herra Sigurbjörn Einars-
son, hafði, með tímaritið Víð-
förla að vopni, barizt „gegn þess
airi ákvörðun", það er bænda-
skóla í Skálholti. Sú barátta er,
að mínu áliti ekkert annað en
sönnun hins fornkveðna, að „öll
um getuir yfirsézt", einnig senni-
legt, að bændaskólamálið hafi
aldrei verið lagt fyrir hann á
sannan og raunverulegan hátt.
— Ummælin um, að það væri
brýnni þörf á „messuhæfri
kirkju" í Skálholti, heldur en að
reisa þar (í landi staðarins)
bændaskóla, eru alveg út í hött
og virðast byggð á fullum mis-
gkilningi. Hér var sem sé alls
ekkl um það að ræða að verja
ætti einhverri ákveðinni (eða ó
ákveðinni) fjárupphæð til bygg
ingaframkvæmda í Skálholti, og
að valið stæði um að byggja þar
„messuhæfa kirkju“ eða bænda-
skóla. Bygging bændaskólans, ef
fram hefði náð að ga/iga, hetfði,
eðli sínu samikvæmt, á engan
hátt staðið í vegi þess né dregið
úr því, að hafizt hefði kirkjuleg
endurreisn í Skálholti, miklu
fremur hið gagnstæða. Nýr
bændaskóli í landi Skálholtsstað
ar hefði auðvitað stórau'kið á-
huga Sunnlendinga fyrir því, að
sem mest yrði gert staðnum —
biskupsstólnum — til vegs og
framdráttar, svo að Skáiholt
mætti verða menningarmiðstöð
í héraðinu, á margan hátt.
Andúðin gegn bændaskóla
Sunnlendinga hlýtur að eiga sér
dýpri rætur en þann mi9skilning,
að staðsetning Skólans í Skál-
holti hefði tafið kirkjulega end-
urreisn staðarins.
III.
Og nú kemur höggið stóra, —
mergurinn málsins. —
„Sú varð raunin að enginn
búnaðarskóli var reistur á jörð
elzta menntaseturs á íslandi".
— Þannig endar B. Þ. S. fynstu
málisgirein greinar sinnar í Morg-
unblaðinu 18. júlí, svo sem frá
var skýrt í upphafi þesisarar
greinar.
Það er ekki lítil gleði og sigur
hreimur í þessum orðum! Óhæf
unni stóru og vansanum mikla,
að reisa „bændaskóla" í Skál-
holti, á jörð elzta menntaseturs
á fslandi, var giffcugamlega vikið
frá. Greinarhöfundi hlær hugur
í brjósti yfir sigri góðs málefn-
is!
Um tvennt er hún annálsverð
hin undinstrikaða frá®agnairsetn
inig B. Þ. S. Hið fyrra: Samikvæmt
því sem á undan fer, verður það
ekki sikilið á annan veg en hann
telji (haldi), að það haifi verið
„andúð kirkjuhöfðingjanna“ og
barátta tímaritsins Víðtförla gegn
bændaskóla í Skálholti, sem olli
því, að slkólamálið dagaði uppi og
var lagt » þilluna. En þannig var
það alls ekki. „Kiaikjuhöfðingj-
arnir“ og þáverandi ritstjóri Víð
förla haifa sem betur fer ekki þá
synd á samvizkunni. Svo miklu
áorkaði andúð þeirra á hugmynd
inni: bændaslkóli í Skálholti,
aldrei, þótt hún kunni að hatfa
stutt undir að illa fór um þá hug
mynd. Það voru allt önnuir ógæfu
öfl, sem ollu því, að bændaskóla-
mólið var lagt til hliðar, illu
heilli. Af eðlilegum ástæðum er
mér það mál allt vel kunnugt,
þótt ég rifji það elkki upp hér,
Hitt sem gerir setninguna:
Hitt sem geri rsetninguna:
„Sú varð raunin að enginn bún-
aðarskóli var reistur á jörð elzta
menntaseturs á íslandi" — ann-
álsverða, er þó stórum meira og
alvarlegra.
Það er bert af þe^sum orðum,
að Skállholtamenn traja að það
hefði verið í mesta máta óviðeig
andi og óverjandi að reisa bænda
sikóla í Skálholti, „á jörð elzta
menntaseturs á íslandi", á jörð,
sem er um 1500 ha að Jandstærð
og gæti borið margt og milkið, etf
vel væri á haldið. Skálholts-
menn telja blátt áfram að bænda
skóli í landi Skálholts væri stóln
um til vansa og óvirðingar og
geta ek!ki hugsað til slíks. Svo
mi'kla virðingu leggja þeir á
jörðina Skálholt — og að mak-
legheitum — og svo mikla óvirð
ingu leggja þeir á fyrirhugaðan
bændaðkóla Sunnlendinga. B.Þ.S.
telur víst ekki slíkan slkóla til
menntastofnana, að minnsta
kosti ekiki við hæfi, að hann sé
reistur á fcrrnu menntasetri, þótt
vítt sé þar til landa. Þannig var
það „að vonum“, er „kirkjuhöfð
ingjarnir" börðust gegn slíkum
ósóma fyrir 20 árum, og enn
virðist Skállholtsm ö nnum (?)
vera í mun að minna á þá andúð
og halda henni við. Umrædd
skrif B.Þ.S. virðast vera atf því
sprottin, fæ eklki betur séð. —
Svo að eigi valdi misskilningi vil
ég taka það fram, að ég nota orð
ið Skálholtsmenn sem virðingar
nafn og í fullri vimsemd, á sama
hátt og mér er tamt að nota orð
ið Hólamaður og Hólamenn.
Hvað segja sunnlenzkir bænd
ur um þetta, slík sikrif og mál-
flutning? Og það er Skamrnt til
að spyrja: Hafa Skálholtsmenn
slkömm á búskap sunnlenzkra
bænda og landbúnaði, og vilja
þeir halda öllu slíku sem lengst
frá jörðinni og kirkjusetrinu
Skálholti? Gefa ekki hin marg-
nefndu ummæli fulla ástæðu til
að spyrja þannig? Eða er það svo
vel að B.Þ.S. mæli þessi orð að-
eins út frá eigin hug? Ég les
grein hans sem stuttorða en gagn
orða herhvöt vegna Skálholts-
hátíðarinnar 1969.
IV.
Það ætti að vera óþairfi að taka
það fram, að ég hefi verið og er
algerlegá á öndverðum meiði við
þá „kirkjuhöfðingja", greinar-
höfundinn B.Þ.S. og aðra er
höfðu fyrr og hafa enn andúð
á því að bændaslkóli megi rísa
í landi Skálholtsstaðar. Hvort
gleyma þeir því SkáJholtsmenn,
að Skálholt er þannig í sveit sett
að jörðin er mitt í hinum breiðu
byggðum Suðurlands-undirlend-
isins, þar sem vel mest afkoma
flestra þeirra, sem sveitirnar
byggja, hvílir á landbúgkap. Jörð
in er talin vera um 1500 ha, mest
allt gróið land og gjöfult. Á þetta
land að vera óbyggt og lítt eður
eigi nýtt um fyrirsjáanlega fram
tíð? Hversu mikil og vel heppn
uð sem hin kirkjulega endur-
reisn Skálholts verður á kom-
andi árurn, hlýtur þar alltaf að
vera sikarð í vör Skíða, í hugum
sunnlenzkra bænda og nábýli
þeirra við staðinn, ef þar er ekki
blómlegur búskapur, allmikill í
sniðum og á þann veg að gott sé
til að líta.
Ég tel að Skálholfc9stað og
Skálholtsimönnum hafi verið
mikill sómi sýndur, er hugsiað
var til þess að reisa í landi Skál
holts bændasikóla Sunnlendinga,
þar gátu farið vel saman hags-
rnunir og sómi allra aðila. Það
mega Skállholtsmenn vita, að
með því að andmæla enn á ný
þeirri hugmynd að reisa bænda
gkóla í Skálholti og hnjóða í þá
er fylgdu henni fyrir 20 árum,
setja þeir þá sem nú fara með
völdin á staðnum í nokkurn
vanda. Eigi verður hjá því kom
izt að búskapur sá sem stundað-
uir er og verður í Skálholti, und
ir þeirra verndarvæng, hvort
sem það er leiguliðabúsikapur
eða með öðrum hætti, verði
mjög undir smásjá þeirra er
heldur kysu þair myndarlegan
bændaskóla og bændaskólabú-
dkap. Raunar virðist mér rökrétt
afleiðing atf ,andúð helztu kirkju
höfðingja" á bændaskóla í Skál
holti vera sú að annaðbvort kjósi
þeir að hafa engan búskap í Skál
holti vilji leggja hina miklu
jörð í eyði sem bújörð eða að
þeir hugsi til þess að stóllinn
stundi þar sjálfur stórbúskap
með myndarbrag. Leiguliðabú-
gkapur Péturs og Páls í Skálholti,
undir verndarvæng hinnar
kirkjulegu viðreisnar á staðnum,
virðist mér í rauninni ekki ná
neinni átt. Þar þartf vel á að
balda, ef slíkur búskapur á ekki
að verða staðnum til vafasams
sóma. Nóg er víðáttan í Skál-
bolti og auðvitað ber að nýta
landið í samræmi við það, er
byggð etflist og blómgast í sveit
unum urríhverfis hið foma höfuð
ból — bújörð bisfcupanna.
Þeim, 9em ræða og rita með
lítilsvirðingu um „búnaðarskóla"
í Skálhólfl, sem einhverja ðhætfu
væri ef til vill hollt að minnast
þess, að það var bændasikóli
Norðlendinga, sem þeir stofnuðu
harðindaárið 1882, af fádæma
bjartsýni, sem bjargaði biskups-
setrinu norðlenzka frá fullri nið
urlægingu,. hliðstæðri því sem
gefck yfir SkálhoJt. Hagur bænda
skólans á Hólum 'hefir eklki allt
af verið snuðrulaus, en enginn
Skagfirðingur og enginn Hóla-
maður mun dnaga í efa, að það
var mikið gætfuspor, er bænda-
skólanum norðlenzka var valinn
staður á hinu forna bisikupsisetri
og sízt mun akólinn spilla því,
að þar megi takast meiri kirfcju
leg endurreisn heildur en orðið
er, ef hin kirkjulegu yfiirvöld
vilja að því vinna.
V.
Síðar í grein sinni segir B.Þ.S.
stuttlega írá skipun Skálholts-
nefndar og hvernig sú netfnd
„hóf þegar í stað undirbúning
að kirkjubyggingu og lét byggja
ný hús yfir ábúanda 9tiaðarinis“.
Já, endurreisn Slkálholts hófst
etftirminnilega á því, að byggt
var nýtt fjós í Skálholti, atf fullri
nauðsyn, er hið gairnla brann.
Allt var vel um það, ef ekki
'hefði svo hörmulega tekizt til,
að fjósinu var valinn staður
mjög áberandi á hól upp í gaimla
túninu í Skálholti, svo að eigi
var fcomizt hjá að horfa þangað
upp fíi haughúsdyra heiiman frá
hinu forna húsahlaði og kirfcju.
Þetta voru fáránleg og ótrúleg
gkipulagsmistök. Þannig varð til
„Efri-bær“ í Skálholti, sem ber
hærra en kirkju og heimastað,
og fram hjá honum er ekið, að
húsabalki, þegar stetfnt er heirn
á staðinn norðan og vestan frá,
síður en svo til leiðarbóta. Um
leið ber að minnast þesis, að hóll
inn þar sem fjós og önnur bæjar-
hús þessa Efri-bæjar í Skálholti
standa, til mikilla lýta, er staður
inn sem Einar heitinn Jónsson
myndhöggvari hafði valið fyrir
minnismerki sitt um Jón Arason
og syni hans. Það var ekfci kært
uim smámuni, þegar fjósið var
byggt og því valinn staður. Enn
bætiist það við, að húsafcosti
búsins þarna í Efri-bæ í Skál-
holti er illa valinn staður með til
liti til búrefcistiuns við aukna
ræktun túnta og stækfcandi bú.
Og svo eru menn, samtímis
því að þeir tíunda þessar stór
lega misheppnuðu framlkvæmdir
á syiði búdkapair i Skálholti, enn
að ala á og minna á „andúð“
— „að vonum“, gegn hugmynd-
inni um bændaskóla í Sfcálholti,
búskap Sunnlendinga til heilla
og kirkjulegri viðreisn stólsins
Fasteignasalan
Hátúni 4 A, Nóatúnshúsið
Símar 21870-»
Við Lambastekk
Einbýlishús, pússað að utan,
tvöfa'lt verksmiðjugler i glugg-
um, miðs'töð fu'lilifrágeng'iin, en
ópússuð að imnain. Mjög gott
söluverð.
6 herb. sérhæð við Hvassateiti.
5 herb. fbúð á 2. hæð ásamt
3ja herb. íbúð í risi við
Bugðulæk.
5 herb. parhús við Reymiimel
5 herb. ibúð við Skaftaihlið.
4ra—5 herb. ibúð við Sporða-
girumn.
4ra herb. íbúð við Gnoðavog.
3ja herb. íbúð við Ál'fheima.
3ja herb. íbúð við Reynimel.
Hilmar Valdimarsson
fasteignaviðskipti.
Jón Bjarnason
hæstaréttarlögmaður.
Kvöldsimar 38745 og 37841.
til hags og vinsælda. Möninum
virðist sjást ytfir þá staðreynd,
að það er margt, sem getur sfcutt
þá viðreisn, framgang hennar og
vinsældir. Svo farið sé út fyrir
landiareign Skálholts má iminna
á hver ávinningur það var mál-
Framhald á bls. 21
SÍMAR 21150 • 21370
Vantar:
2ja til 3ja herb. íbúðir, miiktar
útb'organi'r.
Góða sérhæð í borgimni, mjög
miikiil útborgun.
Einbýlishús 1 Mosfelil'ssveit.
Til sölu
Raðhús við Mfkl'ubra'Ut, tvær
hæðiir og kja'l'lari með 5—7
herb. glæsil'egri íbúð.
2ja herb. ný og glæsileg rbúð
við Hraunbæ, næstum full-
gerð. Húsnæðismátarán fylgi’r.
Venð 800 þús. kr., útb. 400
þús. kr.
2ja herb. glæsileg rishæð 72
ferm 1 Heiðargerði, suður-
svaitir.
3ja herb. stór og góð kja'l'tana-
fbúð á Högunum, séri'nng. og
sénh itaveita.
3ja herb. góð rishæð 90 fenm í
Vesturbænum í Kópavogi,
suðursval’ir, útb. aðeirns 300—
350 þús.
4ra herb. góð kjallaraíbúð um
120 ferm við Bl'önduhliið, sér-
immga'ngiur og sérhitaveita, útb.
400—450 þús. kr.
4ra herb. góð 115 ferm við
Eskihlíð, k'jaiHtairaiherb. fylgir,
útb. 600—650 þús. kr.
4ra herb. glæsilegar ibúðir við:
Sa'famýri, Áfftamýri, Háateit-
isbraut, Dunhaga, Hraumbæ og
Kteppsveg.
Hœðir
5 herb. glæsileg efsta hæð við
Rauðaíæk, sérhitaveita.
5 herb. glæsileg efsta hæð, 130
ferm við Rauðalæk, sérhita-
veita og sérþvottaihús á hæð-
i'mni.
5 herb. ný og glæsileg hæð í
Vesturbænum í Kópavogi,
fuHgerð. Skipti möguleg á 4ra
til 5 herb. ibúð í gömlu húsi.
Glæsileg 6 herb. efri hæð, sér,
á fögrum stað á Nesinu.
6 herb. efsta hæð, 140 ferm, við
Bragagötu, sérhitaveita og
sérþvottaihús.
Clœsilegt
etnbýli'shús, 150 ferm, á mjög
góðum stað í Garðahneppi,
nokikuð aif iinnréttiingu vantar.
Verð 1600 þús. kr., útb. að-
eims 500—600 þús. kr.
Skipti möguleg á 4ra til 5
herb. ibúð.
Clœsilegt
nýtt eimbýlisihús 125 fenm í
Hvömmunum f Kópavogi með
5 herb. íbúð á bæð, 30 ferm
vinnupliáss f kjaillara og mjög
stór btl'skúr fylgir, sem nú er
l'ítiil fbúð.
Clœsilegt
etnb ýl'ish ús um 180 ferm á
fögrum stöðum á Ffötumum í
Garðahreppi.
Einstaklingsíbúð
45 ferm á bezta stað í Foss-
vogii tilbúin umdir tréverk. —
Verð 550 þús. kr., útb. 300
þús. kr.
Komið og skoðið
VIÐ SÝNUM OG SELJUM
AIMENNA
FASTEIGHASfllAN
jjND^GATO^ÍMAR^II^ÍjTÖ