Morgunblaðið - 02.12.1969, Blaðsíða 17

MORGUiNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 2. DESEMBER 1909
17
ÞEGAR rosknir menn líta til
balka, sjá þeir milkil afrelk og
miklar breytingar. ÍÞeir líta yfir
það, sem þeix hafa gert og sjá, fllgfHF “P"****^
að það er harla gott. ._.l.
Þegar hinir ungu horfa til
framtíðarinnar, sjá þeir endalaus
óleyst verkefni. Þeim finnst
ríkja stöðnun og doði. Þeix eru
óánægðir og spenntir, meðan
hinir eru ánægðir og rólegir. gp
Þegar ég flo(klka menn þannig
í „unga“ og „roskna“, á ég ekki
við ævilengdina í árum. Það eru
lifsviðhorfin, sean ég á við, —
hvort menn horfa freimur til for- ISL' ‘ \ ^
tíðarinnar eða framtíðarinnar.
Margir eru því fæddir gaanal-
menni og margir öldungar eru
því ungir, samkvæmt þessari ^ o -»
dkilgreiningu. Kún útiflokar eng t\\
an, en hins vegar er augljóst,
að venjulegast er, að þeir, sem
eru ungir að árum, horfi til fram
tíðarinnar, en þeir, sem eiga
Jónas Kristjánsson, ritstjóri;
Bókvitið
verður í
askana
látið
langa ævi að ba!ki, hortfi til for-
tíðarinnar.
Bæði sjónarmiðin, hinna
rosknu og hinna ungu, eru rétt.
Ástandið er í senn fullkomið og
ótfullnægj andi.
Þeir, sem nú eru á miðjum
aldri — og eldri, hatfa sannar-
lega unnið mikið afrek. Örfáurn
kynslóðum þeirra hetfur tekizt
að breyta íslendingum úr mið
aldaþjóð í nútímaþjóð. Þeir hafa
því fulla ástæðu til að vera
ánægðir.
Hins vegar skipta sjónarmið
hinna ungu meira máli. Þeir
verða í framtíðinni að þola af-
leiðingarnar af athafnaleysi í nú
timanum, en það þurfa hinir
rosfcnu miklu síður að gera. Hin
ir ungu eru lika betra vanir í
sínum uppvexti og gera meiri
fcröfur til lífsinis og andans gæða
í víðtæ&um skilningi. Þeir sjá
betur gallana. Þess vegna eru
þeir alltatf að heimta endurbæt-
ur og breytingar.
En, þegar þeir segja, að eitt-
hvað sé afleitt, segja hinir
rosknu: „Þið hetfðuð átt að sjá
það eins og það var í gamla
daga. Þá hefðuð þið sagt eitt
hvað. Talkið það rðlega. Ástand-
ið er nú alis ekfki svo slæmt“.
í þessum viðbrög.ðum hinna
rosiknu tfeist tregðulögmálið svo
fcallaða, sem hinir ungu kvarta
sáran uon.
Tregðulögmálið felst fyrst og
fremst í því, að seint og illa
gengur að endurbæta í þjóðlíf
inu, jafnvel þótt flestir séu í
rauninni samimála um þær breyt
ingar, sem gera þunfi. Menn
miklla fyrir sér vandaiinálin,
áem eru samifara æskilegum
breytingum.
TregðUlögmálið heldur við otf
urvaldi stjórnmálamanna á ýms
um srviðum, — í flofckunum
sjálfum, í pólitíáku nefndunum,
í lánastofnunum og sjóðum lands
ins — á menningunni, — og raun
ar í öllu þjóðtfélaginu. Tregðu-
lögmálið veldur því, að í stað
þess að framlkvæima sjáliflsagðar
endurbætur, eru sfcipaðar netfnd
ir, sem velta ýmist vöngum eða
sofa. Nefndafcertfið er ein helzta
— og þægilegasta stoð tregðu-
lögmálsinis, — og leggur dauða
hönd sína á framfaramálin, þeg-
ar þau skjóta upp kollinum.
Tregðulögmálið heldur líka
aftur af eðlilegri þróun Skólakerf
isins og hefur kornið því úr takt
við nútíimann — og hvað þá
fraimtíðina. Tregðulögmállið veld
ur því, að Skólar og atvinnulíf
eru ennþá tveir ólikir og and-
stæðir heimar, ®em virðast sjald
an snertasit. Tregðulögmálið seg
ir, að bókvitið verði ekki í ask-
ana látið, og því sé sfcólalkenfið
háifgerður lúxus fátækrar þjóð-
ar, sem hafi margt þarfara við
peninga sína að gera.
En þrátt fyrir áhrif tregðulög
málsins munu hinir ungu hafa
sitt fram og það með aufcnum
hraða. Þróunin er einmitt mjög
ör þessi árin. Hinir rosfcnu eru
farnir að faillaist á sjónarmið
hinna ungu í sívaxandi mæli.
Það má jafnvel segja, að margir
áhritfamakllir, roslknir menn séu
alltaf að yngjast. Og hinir ungu
bæði þeir, sem eru það í fyrsta
sinn, og þeir sem eru það í ann
að sinn, eru alltaf að ná meiri
og meiri völdum.
Þeir eru áhritfamenn í Stjórnar
ráðinu og jafnvel ráðuineytis-
stjórar. Þeir eru prófessorar við
Hásikólann og jafnvel netfndir
sem rektorsefni. Þeir móta nú
orðið allt menningarlítf þjóðar-
innar. Þeir eru þorri vísinda-
manna hennar. Þeir eru jafnvel
farnir að talka ráðin 1 stjórnmála
flokfcunum.
Einna síztum árangri hafa
þeir ef ti.l vill náð í atvinnulíf-
inu. Þar eru roóknir menn mjög
áberandi. Bn einnig þar gætir
ungra og framsækinna manna.
Þannig munu þeir smárn sam
an sigrast á þeim vandamálum
nútímans, sem tregðulögmálið
hetfur myndað.
Og svo munu þeiir reskjast og
verða ánægðir með árangur
sinn. Og þá hefst ný kynslóða-
barátta. Raunar hefst og endar
slík barátta aldrei, því að hún er
alltatf til. Hún er eitt atf lögmál-
um lífsins.
Skólar og atvinnulíf eru þau
máil, sem nú eru í brennipunfcti
ba'ráttunnar við tregðulögmálið.
Þess vegna eru þau viðeigandi
umræðuefni á þessari fullveld-
ishátíð stúdenta. Skorturinn á
tengsluim skóla og atvinnulílfis er
vandamál, sem við erum alltai
að refca akkur óþyrmilegar á.
Skýrsla HáSkólanefndar um efl
ingu skólans mininir ofcfcur á
þetta. Hún var gefin út í haust
og vafcti verðskuldaða athygli.
Það vill svo vel til, að sjónar
mið hinna ungu einkenna þessa
áætlun. Samt hefur hún sætt
nolkkurri gagnrýni atf hálfu
ungra manna. En sú gagnrýni
beinist dkki að því, sem sagt er
í henni, heldur því, sem þar er
efclki sagt. Hún fjallar ekiki um
hvernig leysa megi Háskólann
úr einangrun hans gagnvart raun
vísindum atvinnuveganna. Hún
fjallar elkfci um innri siðvæð-
ingu Háákólans, bætta og virfc-
ari kennslu. Rammi áætlunarinn
ar er því vissuílega of þröngur.
En bersýni hennar sver sig samt
í ættina. Hún sýnir greinilega,
hve hrikaleg eru orðin vanda-
mál háskólamennitunar á ís-
landi.
Annars vegar fjölgar stúdent-
um mjög ört og mun fjölga enn
örar í náinni framtíð. Hins veg
ar er Háskólinn otf þröngur og
einhæfur til að geta tekið við
þessum milkla fjölda. Deildir
hainis yfirtfyllasit og verða hver á
fætur annarri að tafcmarfca að-
gang með einhverjum hætti. Ég
ætla. eikki að fjalla nánar um
ágæta skýrslu Háslkólanetfndar,
enda er búið að segja flestar
fcenningar hennar svo oft, að það
er farið að vekja leiða.
Meginatriði málsins er, að Há
ákólinn er einangraður. Hann
ræktar svo að segja eingöngu
embættismenn og málamenn.
Hann er ékfci í umtalsverðum
tenigslum við raunvísindi þjóð-
arinnar. Þau eru stunduð í ýms
um stofnunum úti í bæ.
Atvinnudeild Hásfcólans var
upphatflega tengd sfcólanum, á
svipaðan hátt og hinar nýju raun
vísiindastofnanir eru nú. Hún er
nú orðin að sjálfistæðum rann-
sóiknastofnunum atvinnuveg-
anna. Þróun raunvísindaistofnan
anna verður liklega svipuð,
nema lögð verði séristöfc áherzla
á að tengja þær fastar Hásfcólan
um.
Og það ér efcfci nóg með, að
raunvísindin séu fyrst og freimst
stunduð utan Hásfcólans. íslenzk
ir vísindamenn eru yfirleitt inn-
fluttir frá erfendum hásikólum,
eklki frá Háskóla íslands.
Skólinn er enn síður í tengsl-
um við atvinnul'íf þjóðarinnar,
fiislkveiðar hennar og fiisfkiðnað,
landbúnað og iðnað, sölu-
mennsku og þjónustugreinar.
Ef hann heldur einis og áður
áfram að útskrifa embættismenn
í vaxandi mæli, mun hann smám
saman mynda fjölmenna öreiga
stétt hásfcólamanna, ®em em-
bættismannafcerfið getur efcfki
tefcið við. Ég er elfcki að lasta
embættiismenn eða að til sé stotfn
un, sem elur þá upp. Þeir eru
nauðsynlegir, — en aðeins að
vissu marfci. Þeir eru efcki hinir
einu, sem við þurfum á að
halda.
Því verður efcki mótimælt, að
það þarf að veita háslkólamennt
un á íslandi í annan farveg að
meira eða minna leyti. Slílkt gera
Bandarílkjamenn. Þar er fimmta
hvert ungmenni háskólamennt-
að, en hér aðeins tuttugasta
| hvert. Þeir eru að þesisu leyti
) fjórtfalt betur settir en við, mið-
I að við fólfcafjölda.
I Að vísu er námið þar etyttra
, en hér. En treystist noifckur til að
j halda því fram, að það komi
þeim að minna gagni, en hið
, larnga nám gerir hér?
I Ög þasisi milkli fjöldi háskóla-
, menintaðra Bandarífcjamanna er
I ekki aldeilis atvinnullaus. Þar er
það atvinnulífið, sem töfcur við
| þorra þeirra, — og mörgum
j hinna beztu.
Hin stóru og vel refcnu fyrir
tæki þar vestra hatfa meira að
1 segja njósnara á sínum snær-
um í háslkólunum. Verfcefni þess
ara njósnara er að ná sambandi
við efnilega námsmenn og bjóða
þeiim vel launuð störtf að námi
lofcnu. Þessi fyrirtæfci eiga í
harðri samfceppni hvert við ann
að uim beztu stjórnendurna og
beztu sérifiræðingana. Og í þeisisu
felst lykillinn að velgengni
bandaríslkra fyrirtækja, efclki sízt
þegar þau hasla sér völl erlend-
is. Evrópumenn eru nú óttaslegn
ir yfir þeirri þróun, er baada-
rísk fyrirtæfci kaupa upp hvert
Evrópufyrirtælkið á fætur öðru.
Það 'hafa verið gerðar fróðlegar
athuganir á orsökum þessa.
Velgengni bandarisku fyrir-
tækjanna stafar ékfci af meiri
tæikniþefekingu vestra. Evrópu-
menn hafa yfir að ráða jafnmik
illi tæfcniþekfcingu, þótt hún nýt
ist þeim dkki jafnvel.
Vel'gengnin stafar efeíki heldur
af meiri peningum Bandarífcja-
manna, Staðreyndin er sú, að
innrás bandaríakra fyrirtækja í
Evrópu er að töluverðu leyti
kostuð af evrópslku fé. Það eru
að miklu leyti evrópskir bank-
ar, sem kosta hana. Það er netfni
lega otftast betra að lána banda-
rískum fyrirtækjum en evrópsik
um, því að hin fyrrnefndu eru
jafnaðariiega betur relfcin.
Það, ®em bandarísk fyrirtæki
hafa fram yfir evrópak, er ná-
'kvæm og allt að því vísindaleg
stjórniuin og sfcipulagning. Stjórn
endur bandarísifcra fyrirtæikja
eru að meðaltali menntaðri og
hæfari en stjórnendur evrópskra
fyrirtæfcja. í Bandaríkjumim er
stjórnun og mannaforráð mikil
háskólagrein, og hefur lengi ver
ið. Hún er nú fyrst að ryðja sér
til rúms í Evrópu.
Þesisi mál eru öll afsfcaplega
forvitnileg fyrir Ofckur íslend-
inga.
HUGARFAR
En við eigum ekfci auðvelt með
að veita ofckar málum í svipað
an farveg og Bandaríkjamenn
hatfa gert.
Ein hindrun oktkar er sú, að
hugarfar ákólatfólfcs hér á landi
er tiltölulega andsnúið atvinnu-
lítfinu. Það nýtur efcki í þeim
hópi sömu virðingar og frístund
ir, fagrar listir eða embættis-
mennáka. Ég haf verið að vinna
að athugiun á, hvaða stéttir þjóð
félagsins njóti mestrar virðing-
ar. Þessi athugun bendir til, að
embættismenn og þeir háskóla-
menn, sem ekfci koma nálægt at
vinnulífinu, séu þeir, sem mests
álits njóta. Stjórnendur stórra
fyrirtækja standa þeim langt að
báki í þessu efni.
Ég hetf það á ti'ltfinningunni,
að margt af unga tfóikinu í gagn
fræða- og menntaiskóllum ofcfcar
sé vant slífcum lifisþægindum, að
atvinnulíf og iífisbarátta sé því
tframandi.
Margir þeirra, sem nú eru í
Háskólanum, hafa komizt í nán
ari snertingu við alvöru lífls-
ins og eru því móttækilegri fyr-
ir undiretöðustaðreyndum þjóð-
lítfsins. Áhugi þeirra veldur því,
að á þesisum hátíðiisdegi hetfur
verið valið jatfn ófínt umræðu-
efni og tengsl háslkólamenntun-
ar og atvinnulílfis.
Ég held samt, að áhugamenn
um atvinnulífið séu enn í minni
hduta þeirra, sem ganga mennta-
veginn. Og það væri lílka ein-
strengingslegt að halda því fram
að atvinnulíf og veraldleg gæði
slkipti ein máli. En samt held
ég, að óhætt sé að segja, að at-
vinnulítfið sé um of minni mátt
ar í hugum menntafólbs.
Önnur hindrun á vegi Okfcar
er sú, að skólafcierfið sýnir at-
vinnulífinu og listum þess eng-
an sóma. Þess vegna gagnar efefci
að segja: Nú er bezt, að mennta
mennirnir tfari út í atvinnulífið.
Menntun þorra þeirra er þannig
'háttað, að þeir hafa lítið erindi
þangað. Þeir yrðu þar eins og
þorskar á þurru landi. Þeir yrðu
bara til byrði í atvinnuíítfinu.
Það er því dálítið til í því, þeg-
ar oddamenn atvinnulálfis og hluti
aimennings fussar og sveiar yfir
'háskólamenntun og háslkólamönn
um.
Á slkólaárunum, þegar ég
stundaði veilkamannavinnu á
sumrum, heyrði ég ýmsar kát-
legar sögur uim sauðarhátt ver*k-
fræðinga. Og það var margt rétt
í þessum sögum. En það er eklki
rétt að álykta af þeim, að rnennt
un sé í sjállfú sér uppi í sfcýjun-
um. Miistökin staifa atf öðrum á-
stæðum, reynsluleysi, vanþefck-
ingu á aðstæðum hverju sinni,
oftrú á bókstafinn, rangri teg-
und undirstöðumenntunar og
öðru slíku, en efcki af menntun
sem slíkri.
Og gagnrýnin á háskql'amennt
unina er atvinnurekendum ekki
nein afisökun. Ef þeir væra fram
sýnni, beittu samtak þeirra sér
atf meiri krafti að því að fá
meira framboð af hæfum há-
skólamönnum. Ef þeir væru
framsýnni, reyndu þeir að haga
refcstri fyrirtækja sinna á þann
hátt, að háskólamenntun fcomi
þar að gagni.
En það er staðreynd, að skóla
kertfið sér atvinnulífinu efcki fyr
ir ýmsum lykilmönnum, nema í
mjög litlum mæli. Okkur vantar
t.d. að milklu leyti hin hagnýtu
millistig menntunar, svo sem
tæknifræðinga, rekstrartfræðinga
og rannisóknamenn. Yfirleitt eru
raunvísindi og tæfcni Öskúbusk
ur í sfcólakerfinu.
Hvernig eigum við þá að verða
iðnaðarþjóð? Hvar eru efnatfræð
ingarnir til að byggja á stóriðju?
Hvar eru tæknifræðingarnir og
iðinverlfcflræðingarnir til að
byggja á nútíma verksmiðjuiðn
að? Hvar eru rekstrarfræðingarn
ir og fjármálatfræðingarnir til að
rdka þessi fyrirtæki vel?
Þeir eru aðeins á stangli hér
og þar, flestir menntaðir erlend-
is.
En þessi mál standa væntan-
lega til bóta eins og önnur.
Nýlega birtist t.d. sfcemmtileg
og vönduð áætlun um eðlistfræði
nám í barnaskólum og gagn-
fræðasfcólum. Nofckrir ungir og
hæfir menn hafðu verið fengnir
til að semja hana. Þeir gerðu
það, en þeir gerðu meira. Þeir
útlistuðu nákvæmflega, hvernig
undirbúningur að siifcu námi
gæti farið fram, hvað 'hann tæki
langan tíma og hvað hver liður
mundi feosta mikið tfé. Afleiðing
in er sú, að það er varla hægt
annað en að fara eftir þessari
áætlun, sem er einstæð í sinni
röð, hvað snertir vöndun og ná
kvæmni. Og fleira fylgir von-
andi í kjölfarið.
Það er löngu úrelt, að bókvitið
verði efcfci í aSkana látið.
Þegar ég var beðinn uim að
tala hér um tengsli hásikóla-
menntunar og atvinnulítfs, ákvað
ég að snúa út úr þessuim gamla
málslhætti, — og lagði einnig til,
að hin nýja mynd hanis yrði gerð
að kjörorði dagsins. — Etftir nán
ari uimhugsun er ég hálfu sann
færðari en áður um, að setning-
in: „Bófcvitið verður í asifcana
Iátið“ segir raunar nærri allt
seim segja þanf.
Bókvitið er raunar efcki annað
en sötfnun þekkingar og reynslu
margra Ikynslóða, matreitt í
handlhægu forimi til eftirbreytni.
Hvað eru vísindi raunar annað
en ökráning og flokfcun á
reynslu hundraða og þúsunda
manna, byggð á athugunum og
tilraunum? Þekíking og reynsla
eru engar andstæður, hettdur
einn og sami hluturinn, í mis-
munandi búningi.
Og senn kemur að því, að fátt
verði annað í aSkana látið en
bóikvitið.
Otókur vantar einmitt bókvit-
ið í atvinnulífið, — vertomenn-
ingu og stjórnunartæfcni, og
þdkfcingu á iðnaði, allt frá fisk-
iðnaði ytfir í efnaiðnað stóriðju-
aldar.
Fyrir utan raunvísindin vantar
olfckur rekstrar- og fjármála-
greinar í allt sfcólafcerfið, — al'lt
frá barnaslkólakennslu í rekstri
heimila og fjármálum þeirra og
yfir í sérhæfðar hásfcólagneinair..
KERFI
Rætur efinahagsvandamála fs-
lendinga liggja einmitt fyrst og
fremst í sfcólákerfinu. Skólafcerf
ið veldur því, að ísienzlk fyrir-
tæki eru áfram of illa rekin og
ósamfceppnisihætf í alþjóðlegum
samanburði. Þetta gildir efcki um
þau öll, en um óhugnanlega
mörg þeirra. Þannig er skóla-
kerfið helzta orsök þesis, að við
erurn annars flöklfcs þjóð í sam-
anburði við nágrannaþjóðirnar
Framhald á bls. 23