Morgunblaðið - 03.12.1969, Blaðsíða 21

M07%GUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 3.. DESEMBER 1969
21
Frú Marta K. Cawl
— Minningarorð
F. 3. des. 1879. D. 25. nóv. 1969.
ÞAÐ vair auimiairiQ 1898, að móðir
mlín fóir ikaiupalkonfa að Hamniria-
hól'i í Holituim, til hjómanna
Hreiins Þarsteinssomair og Þór-
ummiaæ Sigiurðairdóttux; hún var
systir Guðjóns heitins úmmiðs,
þess er bytggði Imgólifshvol í
Reyikjaivlk og bnamn þar inni i
milkiLa brumamiuini 1915. Móðir
mín haifði miig með sér, en þá
var ég 5 ána gamalil, Tvíbýli var
þá í Hamrahól, og bjuiggu í aust-
uirbænum Eiríikuir Ámundason og
konia hanis er SigríðUr hét. Þau
áttu m. a. bama, uiruga stúiku,
sem Mairta hét, og befur hún þá
verið um 18 ára gömuil. Þetta
voru fyrstu kynini ihin af M.örtu.
Hún var mér svo igóð þetta sum-
ar og mér faimnst ég eiga svo
mikið og gott athvarf hjá hennd
þegar móðir rmin varð að vera
alllia virka daiga úti á engjum.
Marfa lét mig sitja oían á milli
þegar hún var að reiða heim
heyið aif eragjum föður síns. Mér
eru þessar og svo margar fleiri
miraminigar huigijúfar þeigar ég á
gaimafs aidri hugsa til veru minn
ar í Hamraihóilii og gæða unigu
StúHkunnar Mörtu í minn garð..
Þessi uniga stúlika, sem þá var
í Hamrahóli, er raú dáin, Hún
aradaðist 25. nóv. sl., og vamtaði
þá laðeinis nókíkra da'ga til að
verða 90 ára gömiull. Hún var svo
jarðseitt að Hrunakirkju í Hruna
mannahreppi þ. 2. þ. m., en í
dag er 90. aifmælisdagur henmax.
Um síðustu aildamót fluttu for
eldrar Mörtu til Reyfkj’aivfkur og
um að leyti fór Marta til Haflm-
arfjarðar og dvaldist þar að
minrasta kosti í 2 ve'tur og kom
hún þá oft á heiiraiii ftxreldra
minna og ég kyrantist h-emmi emm-
þá betur og heraraar góðhug til
allra. Hún fluttist svo til Reykja-
víkur og dvaldist þar raokfcur ár
í vist, á myndarheimilium. —
Eitt siran þegar ég hef Mklega
verið 10—11 ára gamalíl, hiltti ég
Mörtu þegar ég sem ofltiar vaæ
við flutmdiniga með hestvögnum,
ýmsar vörur að og frá Reyfcja-
vfk, en faðir mdnn amraaðist slík-a
flutniniga í mörg ár eftir að lok-
ið var að byggja vagntfæram veg,
milli fcaupstaðanna, árið 1898.
Hún bauð mér heim til sín og
hitaði súklkulaði og gaif mér svo
rjómakökur en slíkan muraað
hafði ég efckd braigðalð fyrr á
mibnii ævi. —
Á áruraum • þeim, sem hún
dvaldist í Reykjajvík, eigraaðist
hún son, sem nú er miyndar-
bóradi að Gröf í Hruraamiamraa-
hcreppi. Drenigraum toom hún í
fóstur á myndaríegt heimili og
héllt svo sfcömimu síðar til út-
lamda og vairð sú flerð ©f til vill
leragri, en sennilega heflur verið
áltoveðið í upphafi, þar sem
Marta dvaldist erleradis, bæði í
Enlglaradi og írlandi í háilfla öld.
Hún tovæmtisit þaæ ágætum
menintam'airani, dr. Cawl, og
bjugu þau sairraan í farsælu hjóna
baradi þaragað til að hann and-
aðist skömimu etftir 1950. Snæ-
björn Járassom, fynrv. bófcsald,
sagði mér »ð 'hiann hefði kynnzt
heimili þessara hjóna eritenidis og
sagði hann mér, að betri íslands
vini hetfði hann varla þetokt og
bar mikið lotf á kærleikslund
þessara hjóraa og fómarluradar
þeirra baggja, til allra og ekki
sízt til þeinra, sam að einlhvers
þurftu með. Jatfntframt gat hann
þess hverisu vel meninfaður mað-
ur hairan hefði verið. — Það miun
hafla verið á áruraum sfcömmu
eftir 1950 að mig dreymdi draum.
— Mér fininst ég vera á ferðalaigi
og að vagur sá, sem ég átti að
fara um, lá í gagnum stórt hús.
Þegar ég bam í þetta hús sé ég
þar toonu, sam mér firanist ég í
byrjun etoki geta áttað mig á
hver sé, en segi samit eifitir dá-
litla umihugsun: „Er þetta hún
Marta frá Haimiraíhóli?" „Já“,
segir hún, en bætir svo við: „Er
þetta eklki hann Gísli, sem eirau
sirani var lítiflfl. drenigur í Hamra-
hóli?“ Hún heilsar mér svo irani-
lega og ég henni og við eigum
þama stutt samtal um gömlu
dagana. —
Ég hafði etokert frétt atf henini
í áratugi og vissi ektoert hvernig
högum hennar værd háttað eða
hvar hún dveldist. — Líklegia
tveimur dögum efltir að mig
dreymdi fynmefradan dnaum,
kemuir að máli við mig frú ein,
hér í Hafraanfirði, og segir mér
að hún hafi dvalizt erflieradis um
tíma og hitt þar íslenzfca konu,
sem hefði mitoið spurt um mig
og mitt fólk, þegar hún vissi að
koraan var frá Hafraarfirði. Var
hún m-eð kæra kveðju til mín og
minraar fjölákyldu. Þessd kona
var Marta frá Hamnalhóli. Ég
fétok 'svo heimiliisflamg henraar
hjá 'hafntfirzku frúrani og þetta
varð til þess að ég storifaði
Mörtu lanigt þrétf, sem hún fljót-
lega eradurgaflit í sömu myrat. Hún
er þá búin að missa manninm
siran og í raokkur ár skrifuðumst
við á og á ég mörg góð og
skemimtilég bréf flrá henrai. Efltir
raakkur ár kemiur hún svo upp
tifl. íslamds og simiaði fræntoa
heraraar til miín. og sagði mér að
Marta væri komiran heirn til ís-
larads. Við hjónin förum þegar
til að heilsa þessari vinikomu
minni, en hún ætlaði þá næsta
morgun austur í sveit til dvalar,
því hún sagðist vUja vinna fyrir
sér. Hún vaæ m. a. hjá Jörundi
Bryrajóifssyni, fyrrv. alþm. Eitt
sumiar skömjmu eftir að hún kom
til lamdsinis, vorum við hjónin í
surraarbústað og buðum þvi
Mörtu að dveljiast þar um tíma
og var hún hjá bktour í hálfan
mániuð. Eiran góð'viðrisdaig um
sumarið fórum við hjónin með
hana aiuistur að Hamrattióli og
var sú för henmi til mikilflar
gleði og þá eklki síður mér. Við
rifjuðum upp gaimlar endurminn-
inigar, er frú Marta hatfði ekki
komið þanigað frá því að hún fór
þaðan fyriæ rúmri hálfri öld. Þá
hafði hún gaimam atf að ræða við
Tómas gamfla, sem þar bjó og var
frændi heranar. Þetta var yndis-
legur dagur, sólskim og blíða
allan daginn. Nú er Hamrahóll
kominin í eyði. Þar sem var tví-
— Stórvirki
Framhald af bls. 8
Þorsteinisson, gat þesis á furadi
með blaðiamörarauim í igaer, að
Stjómamáð ísiarads 1904—1964
væri mesta verk flruimsamið, sem
Söguiféíagið hefði getfið út á 67
ára ferlfl síraum. Það ar ekki
fyr.sta verk sem Agnar Kl. Jóras-
son semur fjrrir Sögutféiaigið, því
að Lögfræðiinigaitail, sem hann
tók sarraain, kiom út hjá Sögutfé-
laginiu 1950 og 1963.
Agnar Kl. Jónission er fæddur
í Reykjiaivílk áirið 19'09. Harnn er
lögfiræðinigur að meirant og starf-
aði um skeið í utaraníkiislþjóra-
uistu Daraa, en heflur raú um 30
ára skeið unnið í ultanrífltiislþjón-
uistu íslendiiraga, ýmdist sem ráiðu-
nieytisstj'óri eða senddheiræa.
Hann er niú s.eradihier'ra í Osló.
SKIPULAGSBREYTING
Það toom flram á blaðacmamna-
furadi Sögufélaigsinis, alð sú skipu-
iagsbreytimig hefúr orðið á út-
gáfu féiagsinis, að áakrifiendur
þeisis eiru ekki lemigur Skyldir til
að kaupa allar útgáfiubæflcur fé-
lagsiimis áriega. Hefiur breytifliegt
verðlag gert ómiöiguflieigt að ein-
skoæða ótgáfiu fálagsms ieingi við
á'krveðið ángjaflid oig hiefiur stj'órn
féiagsiints þvi hortfið aið því ráði
að biinida ángjaldið eimigömgu við
tímiairiitið Sögu. Aðrar útigáfu-
bækuir fólagsiiras geta áskrifiemid-
ur tímaritsiras keypt fyrir lág-
marksverð.
Björn Þorsteinisison tovað Sögu
félagið iaggja k,app á að ljúka
þeim sitórvirkjium, seim það væri
mieð á döfinni. Af AKþinigisbóik-
um Islarads hefði XI. biradi ný-
leiga komdð út og haradrit að XII.
biradi væri bomilð í preratsmáöju.
Útgáfu Ailþinigiisbókanna amraast
býli fyrir síðustu aldaimót. Frú
Marta dvaldist hér heima á ís-
landi mokkur ár, en svo héltf hún
utan og dvalldist á írlamidi um
tíma, en kom svo brátft aftur
heim á Frón og dvaldist hér til
hinztu stundar.
Frú Marta heimisótti mi'g síð-
ast á mitt heimi'li þegar ég átlti
70 ára afmæli, ag dvaldist þá
lengi dags hjá okbur hjónum.
Og raú hefur hún síðuatu árin
dvalizt sjúklinigur í Sjúkraihúsi
Selfoss. Ég hef ai'ltotf sjaldan
heimisótt haraa í sjúkiralhúsið, en
fyrir raokrum vi'kum heimeótt-
um við hjónin haraa, og var hún
furðamllega hress þá. Hún þekklti
okkur og spurði um bömin okik-
ar og muradi etftir þeim, en sér-
stafclega muradi hún frá gömlu
dögunum.
Mér þótti værat um þessa síð-
ustu heimsókn tifl. heran'ar. Minn-
iniganmar um frú Mörtfu eru mér
kærar. Hún var svo kærilleiksrík
og góð sál. Alllir, sem hún haíði
eitthvað saman við að sælda,
voru svo góðir. Kærl'eilkurinn
streymdi fná henni til alflira og
ekki sízt tifl litlu barnanraa, sem
á vegi henraar voru. Nú er hún
horfin héðan til æðri heima, þar
sem hún hifctir manninn sinn,
sem hún elskaöi og bar jafn-
framt miikia virðimgu fyrir.
Ég votta syrai heraraar og fjöl-
ákyldu hanis, inni'lega samúð og
bið frú Mörtu blessuraar Drotft-
inis á þeim leiðum tilverunnar,
sem hún raú leggur út á.
Blessuð sé minninig Mörtu frá
Hamraihóli.
Gísli Sigurgeirsson.
Guraraar Sveinisson, skja'lavör'ður,
og murau enn um það bifl sex
binidi óútkomdn.
IX. BINDI LANDSYFIR-
RÉTTAR OG HÆSTA-
RÉTTARDÓMAR
í gær kiom einmiig út hjá Sögu-
félagirau IX. biindi atf Landisyfir-
réttardómium og Hæstairéttfiar-
dómium í ísflienzkuim miáilium 1802
—1873. Tekur það ytfir érin
1803—’67. Árrraann Sraævairr,
pnótfesisior hieíur séð um útgáfu
þessa bindiis.
ÍSLENZKIR
ÆTTSTUÐLAR
Þá er seran værataralieig hjá
Söguféiagdniu bókin ísllienzkir
æittsituðlar eftir Eiiniaæ Bjairn'a-
som, pnóflessor. Verðuæ það 19
arftoa bék, sem aettfræði'nigar
haifla lanigti beðið etftir.
TÍMARITIÐ SAGA
Þá er tímiariitdð, Saga 1969,
væntanfliegt á raæstummi, etf til vill
fyrir áramót. Bjöm Sigfússon,
háskólabókavörður, gerði girein
fyrir efnd þess á blaðamiamma-
furadiiraum. Atf etfini þesis raetfndi
hairan m.a. yfirgrip’smikflia og
rnertoa rairarasiókn á sögu ísílienzkr
ar verfcalýðshreytfiinigar eftir
Óiaif Eiraarsson oarad. mag. Er
ritgerð þessi getfin út í féfliaigi við
Afllþýðusaimbarad ísfliamids. Þá fllytf-
ur Saga ritgerð eftir Maign'ús
Má Láruisison, háskóflianektor, sem
heitir Sagnfræðin. Er það eriradi
flutt á réðsrtefinu Vísindiatfélaigs
ísiieradiraga 3l. vor. Þá sikriÆar
Odd Diðnifcsiem ritgerð um laun-
uinigairbréf Valtýs Guðmunids-
soniar. Mangt fleira efnii er í ritf-
irau, m.a. ritdómiar og atíhiuiga-
semdir, sem Bjöm Sigfússon
tafldi líklagt að mienn hetfðu
áhuga á að kynna sór.
— Alþingi
Framhald af bls. 12
þiragi álykti að fleflia heilbrigðiis-
miálaráðflnema að Skipa nú þegar
milliþiragairaefnd, er haifi það
hlutverk að endurskoða gaium-
gætfiliaga niúgiidianidi lækniaislkip-
unaniöggj'öf, með það fyriæ aug-
um, að á kamist meiri flesta og
traustari læ'kniaiþjóniusta í iand-
irau.
Jóhamin Hatfstein hedllbrigðis-
máiaráðherra tók til máls og
sagðfl að Sllíik nietfnidairisikipun
mumidd litilla þýðiragu hafia, þar
sem stölðuigt væri" uinnið að þess-
um málum.
Enmfiremur tók Viihj'áflmur
Hjáilmansson til mállis um tilflög-
'Una.
SU M ARD V AL ARHEIMILI
Einar Ágústsson mæfllti fyrir
tilliögu er hairm íiytur um sumiar-
dvalariheiimillii fyrir kaupstaðar-
börn. Er tifflagam saimihflij óða til-
lögum er þinigmaðuriran hieflur
flutt á síðuistu þinigum og gerir
hún náð fyrir að Allþinigi ály'kti
að flela riltoiisstj'óriniiinmi að síkipa
fiimm miannia raetflnd tifl. þess að
gena tiiiöigur um stofiniun sum-
airfheimdlia í sveitum fyrir böm
úr kaupstfiöðum og kauiptiúnium.
Er síðam í tiilfllöigurarai beintf á raoikk
ur aitriði sem niefiradim sflciuli sér-
stákllega kamraa í þessu sam-
baradi og að lofcum vilkið að
raefindiairskipurairarai.
AFENGISMAL
Iragvar Gíslason mæfliti fyrir
tiflltögu er hamin flytur ásamtf
Siguirvin Eiraarssyirai um rarm-
isókraairstofniun. í éfieragismiáflium.
Me'ð tifflögu þessari er laigt til, að
Aiþinigi ályklti að flela rííkissitjóm
irarxi að komia uipp nararasóikiniar-
stotfniun í átfemigiismélium, er hatfi
það Ihlutverk að viniraa að vis-
iradialegum rairarasófloraum á áiferug-
ismáluim, féiagsfliegum og læflcmiis-
firæðdfliagum. Kanraað'ir verði í
þessu sambaradi mögufliedtoar á
samstairtfi við Allþjóðaiheillbriigð-
isimálasitofnunflinia, og höfð verði,
eftir því sem éistæður þykj'a ti'L
hliðsj'ón atf áfienigisirararasólkraum á
Norðurlöradium. — Verja sfcaíl tdl
starfsemi þessaraæ og heninii tii
undirbúrainigs, að svo mikfliu leyti
sem till ihneflclkuæ, þeim hfliuita af
tekj'Um gæzíluvijsitansjóðs, er ætl-
aður er tál nanmisóiknia á orsökum,
eðl'i og meðlflerð drykkjusýki.
HEYVERKUNARAÐFERÐIR
Að flökum rraæfliti svo Jóraais
Áirmiason flyrir tiflflögu um nýjar
heyvertouraainaðfleæðir, þar isem
lagt er tifl, að Alþiragi álykti að
skora á landbúiniaðanráðiherra að
láta gema lcöniniun á þvi hvaðia
nýjiar alðflerðiir gleti að gagni
Ikomiið við ihieyveirtoun hér á
lairadi.
Sagði Jóraais að þeesi tillogu-
fllultniimgur vœri nauruar óþanfur,
þar sem sér hefði verið beint á
að Alþimigi hiefði fyrár 11 árum
samþykkt tilllögu, sem væri svip-
aðs eflniis. Hefði því niægt að
bera flram eimfalda fyrirspum
um hverju liði raninisólcinium sam-
tovaemt þeirri tifflögu.
Jóraais Pétunsison tók einmiig til
máls og benti á, að nú þegar flar
fram mikið rannisókraastarf &
veigum ianidbúmiaðarinis, þar sem
m.a. umnædd atrilði eru tekin til
meðfierðar.
Ráðherrar sitji
ekki í nefndum
ÓLAFUR Jóhannesson hetfur
lagt fyrir Alþingi tillögu til
þingsályktunar er fjallar um
nefndarstörf ráðherra. í tillög-
unni er lagt tU, að Alþinjgi lýsi
því yfir, að það telji óheppi-
legt og óviðeigandi að ráðherrar
sitji í stjórnum eða stjórnsýslu-
nefndum, sem lúta yfirstjóm
eða eftirliti ríkisstjómar eða
einstakra ráðherra.
1 greiraamgerð sáinmi mieð tillög-
urani segir 'flutrairagsmaður m. a. :
Það (hieflur tíðkazt Ihér á ianrili,
að ráðhenrar sætu í stjórniuim og
stjiórrasýSliuraefln/dum, sem þeir
sjálfir eða aðrir náðherrar hiafa
yfiir að segja, ým'iist mieð ytfir-
umsj'ón, eflt'irfitL úrstourðarvaldi
eðia á aniraan hátt, sem æðstu
handbafiar framtovæmd'aivaMs-
ins. Það er t. d. algeragt, að ráð-
herrar sitji í banfcanáðlum og
stjómium fjánflestinigarsjóða, svo
að daemi séu nietfnid. Með þessu
flá náðhenrar óeðlfflega álhritfa-
aðstöðu og geta n-auimaiat sam
iægit á þau miál, sem þeir Ihiafia
æðra stjórnvaild litið etftir á hluit-
þanraig hatft bein aflslkipti atf á
lægra stjórraarstigi. Hér er því
vægast sagt um óæskilaga og
ólheppffliaga stjiórruaribætti að
ræða, eradia murau þeir miær
óþekktir í niálægum löndiuim.
Deildarfundir
í gær
STUTTIR fundir voru í báðum
'þimgdeildum í gær. í neðri-deild.
ikam firuimvanp um vemd bama
og unglinga til 2. umræðu og
mælti Bjartmar Guðmundsson
fyrir álitfi rraenntamáil'anefndar
deildarinnar, er samþykkti að
mæl-a með samþýkfct frumvarps-
ins.
í efiri-deifld fór íyrst fram at-
kvæðagreiðsla um frumivarp um
Húsnæðismálasfcotfnun ríkisins.
Voru breytingartillögur er Björn
Fr. Björneson bar fram við frum
varpið felldar, en frumivarps-
greinarnar síð'an samþylkktar og
málið afgreitt til 3. umræðu.
Frumrvarp um ha.ppdrætti fyr-
ir ísliaind kom til 3. umræðu og
mælti þá Ólaflur Björnsson fyrir
smiávægileguim breytinigartiliög-
um er haran fllytur við frumvarp-
ið. Voru þær samþykktar og mál
ið aflgreitt til neðri-deildar.
Rýmingarsala — Rýmingarsala
RÝMINGARSALA á kvenfatnaði KÁPUM, KJÓLUM,
DRÖGTUM, PILSUM, KULDAÚLPUM, STUTTJÖKKUM.
Selst allt mikið undir hálfvirði.
FATAMARKAÐURINN Laugavegi 65.
ALLT Á SAMA STAÐ:
Bifreiðaeigendur
mótorstillingar, ljósastillingar og hvers
konar bílaviðgerðir.
Egill Vilhjálmsson hf.
Laugavegi 118, sími 22240.