Morgunblaðið - 25.10.1970, Page 10

10
MORGLTISrBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. OKTÓBEIR 1970
FJÓRTÁN sinnium hefut- nú
verið efnt til hátíðar í Varsjá,
þar sem eingöngiu er flutt sam-
tímatónlist. Kátíð þessi beir
heiitið Vairsjár*hauistið og htetfur
þótt ein hin meirlkiasta sinruar
tegundar. Hún hefur hialft það
frfaim yfir aðrar hátíðir með
svipuðu miarfcmiði, að ný'smíðar
(oftast umdeiildar) frá þjóðium
beggja vegna j ánnttjaldsims hiafa
fenigið þar áheym. í»atr hefur
verið áitt saman t.d. vestrænum
„framúrstefnumömnum" og so-
vézíkum ,,sósíalreailistum“. Oft
hefur tegið við að upp úr syði
milli hinma ólíku „Skóla“, ekiki
á tónleitounium sjálfum, heldur
sérstalkl'ega þá er menn koma
samain í þeim húsabynnum, sem
forsvarsmienin hátíðarinmar hafa
til að kymda urndir frjálisium og
hressileguim umræðum og dieil-
um þátttabenidann.a.
Hilutverb Varsjáxhanstisins hef-
ur líba elbbi sízt verið a@ bynma
umheimdnium afreb pólislba slbó1!-
ans — og þar hafa miesttu snál'ld-
arverk þeirr.a Pendereökis eða
LutoslawSkis beyrzt 1 fyrsta
sinin. Bkbi eru brautryðjendur
nútknatón.listar útumdan.
Útva.rpshljómsveitin í Katóvits
lék í upphafi Kammersinfóníu
Sdhömbeirgs undir stjórn Eliea-
zair de Carv.alho. Carvalho er
mikiisviritur stjórmaimdi frá
Brasillíu, einhveris konar þjóð-
hetjia suður þar, sem sagt er að
eigi þymgd sína í gullmiedailíum.
Aldaralfmælis Bartóks var og
rnimnzt með tveimur verka hans:
Hljiámisveitarkonisertínum, sem
uimguir Pólverji, Kazimierz Kord,
stjórmaði, og Mamdarínamum
mialkallausa, sem Sinifóníuhljóm-
sveit Moskvuútvarpsinis iéb. Það
var mabalauis flutnimgur undir
stjórn Rojdjeshvjensbys.
Einiu simni var aÆbraigðshljóm-
sveit lýst svo, að hú.n væri sem
„her Skipaður hershöfðimgjum
eimum.“ Sllk fuirðuhljómsveit
virtist þessi útvarpshljómsveit
vera, ákveðin og ófælin, svo að
Þorkell Sigurbjörnsson skrifar um:
TÓNLIST
(með þá Rabe og Bark í farar-
broddi) ásamt „Bel canito"-
kórnium áheyrendu/m sinum
Mennimgarbvartettinn leikur á
fjórar básúnur og rybsuigur inin
á milili.
Varsjárhaustið 1970
engin utaniaðkomiandi tru'flun
befði getað naskað 'leiknum. Fíl-
hiairmóinlíulhljómsveitin í Varsjá
— undir stjóm Rowicki — lauk
hátíðimná með Petrúsjka eftir
Stravirasky.
Á sörnu tónleikum heyrðist
Híka amjmað merbilegt verb, en
öllu hljóðllátara. Það var Celló-
konsertimn (frá 1966) eftir
Ligeti. Sielgfried Palm — sem
verkið var samið fyrir — lék
einleiikimn af sinni víðfrægu lieik-
smilild. Aðálhlutverk celílósins er
eins komar sjónhverfimgar (eða
ölliu heldur heyrnairhverfinigar!).
Það bregður sér í aldira hljóð-
færa líki, srvo að eyrað er auð-
veMllega bletakt. Áhrifamesta
einlkenná Jconserfsins er samt, bve
hann á að leikaisit urndur veikt,
hljóðfærin hvíslast á.
Sama má segja um mörg
ðrnmur mýjuistu verbin, sem
þarma heyrðust. Þau voru hljóð-
lát. Það var sérstaikt gleðiefni,
því að á síðari árum hefur
„hávaði“ í tóndist verið sítfelilt að
aiulkast — í „alvarlegri" tónlist
ekki síður en „poppinu."
Hér má mefina dæmi „Hljóm-
sveitarverk mr. 1“ eftir PóliVerj-
ann Zygmumt Krauze, þar sem
risaistór hljórmsveit mymdaði
mdldan fclið (að styrbleika frá
pianáissimo upp í piamo), án and-
stæðna, árebstra eða eftirvænt-
imgar í 5—6 mímútur.
tónleikanina t.d. á blaðamanna-
fuindum, þar sem hann átti rétt
ólioikið (að eigin sögn) að kveða
niður (Við nauist) líti'lfjörlegan
ðþverra, sem þvældist fyrir hon-
um undir safnheitimu „vestræn
menninig."
Tiibury og aðlstoðarfólb
hans ilæddist um sviðið í ein-
hverri austurlenzkri múnder-
inigu, br'enndi reyikelsi og þukl-
aði 'hljóðfæri, einstalklega hægt
og silaliega, lamgt fram á nótt,
frammi fjnrir geispandi, kvart-
andi, hlæjamdi og mótmæliandi
áheyreindum.
Það voru ólíkt frískleigri til-
tdktir á miðmæturtónleikum hj'á
Framáag þessa fól'k var hið
tfuilltoomima mótvægi gegn þeim
leiða, sem þaiulhugsuð leiðimdi
höfiu'nda eins og Bedkers (í Tnamis-
formialtionen firá 1970) eða
Stockhauisens (í Mixtur frá
1965) valda á svona hátíðum
Ekki var allt framdaig Norður-
lamdabúa tá llhátíðaritnmar svona
létitlfætt og til gaimiams eimgönlgu.
Blásarákvin.tett Fílhairmónáu-
b.ljómsveitarininar í Stokkhólmi
hólt þairma vamdaða. tómleiáoa
(með verkum eftir Welin, Nills-
soin, Ligeti, Lundqulst, Salmern-
Emginn var samt hljóðlátari í
tónileikasal en emski píanistinm
Johm Tilbury. Hann var hine
vegar himn hávaðaeamasti utan
Valjakka, kórar og fílharmónían í Varsjá undir stjórn Markowski flyíja Eeo eftir Nordheim.
Stokkhólmsbréf
frá Hrafni Gunnlaugssyni
Hvert er hlutverk
leiklistar-
gagnrýnenda?
HVER á að vera muniurinn á
bókmienntagagn.rýni og leiklist
argagmrýná?
Ti'l að geta nálg.ast svarið
við þessu, verðum við að gera
ökkur ljóst, að bólkin er upp-
rumnin á 'himiu skrifaða orði,
— leikhúsið er hine vegar ekki
orðið til vegna orðsins, heldur
á uppisprettu síma í dansiinuim:
hreyfingu leikarans.
Þetta eru emgin ný sanmindi.
Gordon Craág, einn af mestu
leiikhúsmöramum þessarar aád-
ar, hetfur sýnt fram á þetta í
bókinmi The Art of tfhe The-
atre. Hemn segir: Orðið er að-
eins eitt atf þeim hjálparmeð-
ulum, sem skapar hverja leilk-
sýmimgu. f upphafi var dains-
inn, en ökki orðið.
Allir meiri háttar leifcstjór-
ar og leilkritahöfundar hatfa
gert sér grein fyrir þessu. —
Leiksýmingin er list auigna-
blilksins, seim áhorfand.inn
upplifir í he,iM siimni — en 'get-
ur ekki flett fram og til baka
í eiras og bók. Munurinn ligg-
ur í mynidinná sem álhorfarad-
inm sér hreyfast á sviðinu.
Leikslkáildið er því aðeins hálf
ur höfundur ileiksýningariran-
ar. Fæðinig hemmar og áköpun
er undir lei'kstjóranum kom-
ið. Haimn er himn eirni raumveru
legi höf undur hverrar leilksýn
ingair. Adölphe Appáa, faðór
niútímiaileikhússins hefur sýnt
fram á þetta í hinum fjöl-
breyttu .ritum sínum.
Þetta eru 'he.ldur engin ný
samnimdi og erfhLitr sem hafa
femgizt eitthvað við leifltíhús
vita það.
Leilklistargagnrýmanidinn er
því með atlt anniað efni í hönd
unuim en bókmienmitagaignrýn-•
anidimn. Gamgi hanm ekki út
frá þessum upphafspuinikti,
venður dómuir hans eiimskis
vi.rði gagnvairt sýniingunni sem
Slálkrá.
En af hverju er ég að tömgl-
ast á þessari augljósu staið-
reynd? — Jú, vegna þess að
íslenzkir leíklistargagnirýmemd
Hrafn Gunnlaugsson.
ur gleyma hernni allt of oft.
Dómiair þeirna flestra eiru skrif
aðir frá sam-a sjón.arhóli og
venjiuleg bókmenntagaigmrý.ni.
Stæristuir hluti þeirra fjaillar
aðalllega um leikritið sem bólk-
menin.tave.rk, og oft er aðeirns
örfáum orðum eytt á sýraing-
una sjálfa. Sýnánigin er þó það
efni ®em .gagnirýniandinn á að
fjalla um. Þetta leiðir aif sér
að stór hluti þeirrar gagnrými,
sem skritfuð hefuir verið um
leilkhús á íslandi, befur lítdð
gildi, hvað varðar leilkhúsið
sjálft — þó hún hatfi efliaust
bókmennitailega þýðingu. Það
er jafn fára.náegt að skrifa bók
meniratailegia uim leilklhús, eins
og að ékrifa um tónleifca mieð
því að ræða um verkið seim
flutt var eingönigu sam tón-
smíð, en slemgja siðan mcfcfcr-
'Uim orðum á hljómsveitar-
stjórnima og filutningámn.
Aðalblutverik leibiistargagn
rýmandaniS er:
1. Að kynnia verbið stiuttleiga.
Framhald á bls. 14
„Tom Pröhn’s Group“ frá Árós- |
um. í þeim hópi var landi okkar I
Finin Sigfússon — en driffjaðr-
irmar eru Prehn og Jens no'k'kur
Wilhelm.
Þetta voru ékki tómlei'kar í
venjuileigum ski'lnimgi, heidur
lilka ádeila á ýmiss bonar dellu,
heimskiu og afstæki, sem veðuir:
uppi í samtímatómlist, bæði al- !
varlegri tónlist og dægutnmú'sák. 1
Tóniðkáld, túlkendur og tónlist-
arikennarar uirðu fyrir barðirau
á þeim félögum, lífca sálfræð- :
inigar og fólik, sem prófar nú!
tónilistar'hæfil'eitaa ungs fólks um
víða veröld með allis konia.r snið-
uiguim aðferðum! Leibið var á
ými's hljóðfæri jöf'mum höndum,
og jaifiniframt notuð seguilbönd og
'kviikmyndir.
Svipaða skemmtun bauð
sæmski „Memninigiarkvartettinn"'
haana og Scuster) og sýndi, að
þeir gátu vel staðið unidir því
áliti, sem kvimtettinn hefiur nú á
sér víða um lönd: að hanin er
eimn ágætasti filytjandi ólíkuisitu
samtírraaver'ka.
Fyriríerðairmesta verk hátíð-
arinmair var „Eco“ (1968) fyrir
sópran, bairraalkór, blandað'ain
kór cg hljómsveit efitiir norska
tómskáldið Arme Nordheim
Texti er eftir Quasimodo.
,,Eco“ er „gamall kuinnin.gi“ atf
hljómplötu, og hefur heyrzt hér
í útvarpirau. Það ber óraeitanr-
loga sterkan keim af pólska
skólainium svoka'Iaða og höfðar
til hinis breiða áheyrendahóps
strax við fyrstu heyr.n. Verkið
fékk voldu'ga meðfieið Mar-
kowski sem stjomaði kór og
hljámisveit þjóðlegu fíihanmóní-
Framhald á bls. 15
Blásarakvintett Fílharmóníuhljómsveitarinnar í Stokkholmi.
Hornleikarinn, Roif Bengtsson, starfaði hér í hljómsveitinni
einu sinni.