Morgunblaðið - 22.11.1970, Síða 1

22. nóvember 1970
íWnííttlfegsfefaír
„HVÍTT HÚS
OG ÚFINN
SJÓR“
List
Gunnlaugs
Schevings
EFTIRFARANDI grein
var rituð að tilhlutan rit-
stjóra Atlantica & Ice-
landic Review fyrir
tveimur árum, og birtist
í fyrsta hefti tímaritsins
1969. En þar sem hún
hefur hvergi birzt á ís-
lenzku þótti greinarhöf-
undi rétt að gefa Morg-
unblaðinu kost á að birta
hana í tilefni hinnar viða-
miklu sýningar á list
Schevings, sem nú stend-
ur yfir í Listasafni Is-
lands. Birtist hún hér lít-
ið breytt.
List Gunnlaugs Schevings er
rammgerður ómissandi hlekk-
ur í þróun islenzkrar myndlist
ar. Hann jók við svið braut-
ryðjendainina, sem alliir voru
frekar iihaldssamir, — þrengdi
manninum og baráttu hans inn
í íslenzka myndlist um stund og
gerðist þar með brautryðjandi
sjálfur að vissu marki. Mann-
eskjan sjálf var ekki ríkur þátt
ur x íslenzkri myndlist í heild
— landslagsmálverkið yfir-
gnæfði allt og þar á eftir frá-
hvarfið frá iiandslaigi tii nú-
tímalistar. Manninum hefðu
þaninig ekki verið gerö
verðug skil, ef Scheving hefði
ekki komið fram með myndir
sínar. Þetta er undarlegt í landi,
þar sem einstaklingurinn er
svo mikið atriði. Til glöggvun-
ar er ekki úr vegi að geta þess
strax, að islenzk myndlist tók
ekki að þróast að ráði í núver-
andi mynd fyrr en í byrjun
þessarar aldar.
Þegar Gunnlaugur Scheving
málar myndir úr náttúrunni,
glímu sjómanna við hafið, eða
smiðinn við steðja sinn, þá er
það ekki frásögnin eða mótív-
ið, sem mestu máli skiptir held
ur samruni myndrænna eiginda
— myndlist í eiginlegri merk-
ingu orðsins. Hann gæðir frá-
sögnina innra lífi, sem er að-
eins til í lögmálum listarinnar
sjálfrar, og í raun og veru er
þetta alltaf þannig í höndum
mikilla myndlistarmanna, að
frásögnin er einungis meðal til
tjáningar en verður jafnan að
þoka fyrir lögmálum myndfiat-
arins og listarinnar, ef lista-
manninum býður svo við að
horfa.
Listamaðurinn velur sér frá-
sögn eða mótiv, í samræmi við
skapgerð sina, til að mynda, hið
slétta og áferðarfallega eða hið
úfna og hrjúfa — hinn mett-
aða yndisþokka eða hina jarð-
rænu fyllingu — fegurð logns-
ins og hinnar unaðslegu kyrrð-
ar eða leik höfuðskepnanna
við náttúruna og manninn. List
Schevings heyrir í meginatrið-
um undir hið siðara í öllum
þessum andstæðu dæmum. Þess
verða menn fljótt varir, er þeir
virða fyrir sér myndir hans á
þessum síðum. Myndir Schev-
ings búa yfir sálrænum þrótti,
sem er sjaldgæfur í íslenzkri
myndlist að þvi leyti, að þær
draga athygli áhorfandans til
sín, hvort sem hann vill eða
ekki, vegna stærðar sinnar
þróttmiikiilar túl'kumar, andlegs
stöðugleika og mannlegra eig-
inda. Þær höfða til áhorfand-
ans á sama hátt og sjálft lífið.
Einnig sumar hinna minni
mynda hans eru gæddar þess-
um „mónumentala“ krafti, þær
sprengja í rauninni öll stærðar
iögmál, og er þeim þó haldið
óbifanlega innan sins fer-
strenda sviðs.
Gunnlaugur Scheving er nú
tí malegur í myndum sínum,
jafn nútímalegur og margur, er
telur sig ekki þurfa aðra frá-
sögn í myndir sínar en formið
og litina í sjálfu sér og afneitar
þar með öllum öðrum lögmál-
um. Ef myndir hans hafa virzt
gamaldags fyrir réttum áratug,
þá hafa hin nýju viðhorf inn-
an myndlistarinnar, sem rutt
hafa sér til rúms á allra síðustu
árum, einmitt gert slíkar vanga
veltur úreltar. Og hver svo sem
viðhorfin eru, tel ég að list
þessa málara, þar sem hún rís
hæst, verði aldrei gamaldags
frekar en önnur sígild list.
Hann er I öflugustu myndum
sínum ótvírætt meðal hinna
fremstu i norrænni málaralist á
þessari öld.
Scheving hefur i list sinni
tekið til meðferðar línur lands,
himins og hafs á líkan hátt og
Piet Mondrian í Hollandi.
Munurinn liggur í ólíkum lönd
um og því, að Mondrian var
óhlutlægur en Scheving er
hlutlægur. Mismunurinn skipt-
ir ekki lengur svo miklu máli,
á timum, er tjáningin er orðin
aðalatriði í hvaða myndrænni
mynd, sem hún svo birtist.
Margur er löngu hættur að
finna mikinn mun á hlutlægu
og óhlutlægu formi — lögmál
tjáningarinnar, sem að baki
býr er fyrir öllu — meðalið
einungis annað. Þetta nýja við
horf hefur orðið listinni til
góðs, eytt fordómum og breikk
að svið hennar. Engin skoðun
er leiðinlegri í dag en, að mynd
sé vond vegna þess að hún er
óhlutlæg eða hins vegar af því
að hún sé hlutlæg.
Islenzkir haust- og vetrardag-
ar geta verið töfrandi bjartir
og svalir — útlínur og foim
iands og f jalla koma svo skýrt
fram, að þau hafa áihrií á fólk
líkt og dýrasta plastík, og í öll
um þessum skýrleika og heið-
ríkju virðast ailiar fjartægðir
litlar vegna hins mikla plast-
íska skýrleika og dýptar lands-
lagsins. Þetta skynjar maður
áþreifanlega í myndum Schev-
ings. Útlendingar, sem upplifað
hafa slika dýrðardaga, undrast
ekki lengur hina miklu mynd-
ilistarþörf þjóðarininar, — írek-
ar væri, að þeir undruðust að
ekki skuli vera meira um mót-
unarlistamenn í þessu landi,
sem eru fáir i hlutfalli við
málarana. Sjálfur hef ég trú á
þvi, að með auknum myndlistar
þroska, — en listin er alltaf að
sækja á, muni þetta breyt-
ast og raunar bendir margt til
þess, að sú breyting sé þegar
hafin. Áhorfandinn skynjar
einhvern veginn sumarið í nátt-
úrumyndum Schevings, þar
sem bóndinn fær sér matar-
hvíld ásamt fjölskyldu sinni í
heyönnum. Á sama hátt skynj
ar maður í bátamyndum hans
sjávarseltuna og baráttu sjó-
mannsins við ógnarleg náttúru-
öfl, einnig skynjar maður á
hvaða árstið húsamyndir hans
eru málaðar. Þetta er ekki frá-
sögn af hálfu málarans, heldur
töfrar hann fram samband á
milli hins sýnilega veruleika og
hinnar ósýnilegu kenndar.
Allir sem þekkja eitthvað til
myndlistar vita, að málarar
geta notað ákveðin tjáningar-
meðul, þó að það þurfi ekki að
vena vegna beinnar hrifningar
af þeim í sjálfu sér heldur
vegna þess, að þau losa um
ákveðin öfl og koma að notum
í viðleitni þeirra. Það er ekkert
því til fyrirstöðu að málari máli
agúrku eða rauðmaga þótt
honum þyki þessi fæða ekki
eftirsóknarverð — hann skynj-
ar litbrigðin og formin i þess-
um hlutum sem málari. Ég held,
að Scheving máli ekki baráttu
sjómanna við höfuðskepnurnar
vegna beinnar ástar á óveðri,
heldur vegna malerískrar þarf-
ar og tilhneigingar til að nota
miklar dramatískar andstæður
á myndfletinum. En ég tel hik-
laust, að hann máli fólkið og
landið vegna ástar sinnar á þvi,
og það er þessi rika mannlega
tilfinning fyrir þjóðlegum verð
mætum sem hefur gert hann að
einum rammislenzkasta málara
samtíðarinnar. Menn taki eftir
þvi, að hann málar hvorki gleði
né sorg, myndir hans eru ekki
lífsdrama í þeim skilningi,
heldur hinn mikli lífshrynj-
andi i sjálfu sér. Þó megnar
ekkert mótiv að gera málara
þjóðlegan, heldur kemur hér
til hið mikla atriði, hvernáig
málarinn höndlar viðfangsefn-
ið ásamt myndrænu innsæi
hans, Tökum sem dæmi jám-
smið við steðja sinn (mynd
nr. ' 19). Það er einhver
»