Morgunblaðið - 20.06.1971, Blaðsíða 1

Morgunblaðið - 20.06.1971, Blaðsíða 1
Neville Chamberlain eftir samkomulagið í Munchen 1938. Samningurinn í Munchen og stefnumörkun Halifax Innan skanims er v;cntanlcg á markað í Bretlandi bók, er ncfnist „The Art of The Poss- ible“. Eru það endurminningar Butlers lávarðar, sem til skamms tíma var áhrifamikill maður í brezkum stjórnmálum. Hann var um áratugi þekktur nndir nafninu Richard A. Butl- er — RAB — sem einn af for- ystumönnum og ráðherrum fhaldsflokksins. Hann gegndi embættum menntamálaráð- herra, verkalýðsmála- og fjár- málaráðherra, innanrikis-, utan- ríkis- og varaforsætisráðherra í stjórnum íhaldsflokkslns á ár- unum 1938—1964; var um skeið formaður flokksins, leiðtogi neðri málstofu þingsins og inn- siglisvörður drottningar, ank margra annarra starfa, sem hann gegndi. • Nýlega birtust í brezka blaðinu „The Times“ kaflar úr bók hans, þar sem m.a. sagði frá ýmsu varðandi aðdraganda þess, að Bretar sögðu pjöðverj um stríð á hendur árið 1939, frá upphafi Suezstríðsins 1956 og frá því er Harold Macmill- an sagði af sér embætti forsæt- isráðherra og liætti afskiptum af stjórnmáliim. Verður á næst- unni rakið í Mbl. það helzta, seni Butler hefur um þessi mál að segja. í upphafi frásagnarinnar af aðdraganda heimsstyrjaldar- imnar, segisit Butler hafa leik- ið fremur smátt hlutverk á stjórnarsviðinu. Hann hafi þá verið einn af yngri ráðherrun- um (aðstoðarutanrikisráðlherra) og stundum aðeins verið „tor- trygginn áhorfandi," eins og hann kemst að orði og tiltekur sem dæmi, er hann stóð í herbergi utanrikisráð- herra dag eónn i júlímánuði 1938 og hlustaði á Runciman lávarð fallast á vonlausa mála- miðlumarsemdiför til Prag með þessum orðum: „Ég verð eins og litil'l árabátur, sem er skor- inn frá stórri skipshlið úti á reginhafi." 1 september 1938 var Butler í Genf, þar sem hann átti tvo mikilvæga fundi með utanrík- isráðherrum Sovétríkjanna og Frakklands. „Fyrrt fundur- inn,“ segir hann „sannfærði mig um, að Rússar ætluðu alls ekki að koma tii aðstoðar Tékk um þótt þeir óskuðu þess (sem Tékkar ekki gerðu); síðari fundurinn sýndi mér hversu litt væri á Frakka að treysta i þessi máli.“ Þessir tveir þættir málsins, segiir Bufiler að hafi verið ná- tengdiæ vegna þess, að Rússar 'höfðu gert það að skilyrði fyr- ir ihlutun af sinni hálfu, að Frakkar lýstu fyrst stríði á hendur Þjóðverjum. Vegna þessa kvaðst Butiier hafa sann- færzt um réttmæti þeirrar skoð unar Sir Johns Wheeler Benn- etts, að Miinchenarsamkomulag ið hafi verið óumflýjanlegt eins og þá horfði málum; Bret- ar hafi verið algerilega óvið- (búnir styrjöld vegna ónógra varma og vopnabúnaðar, ein- ingdn heima fyrir hafi ekki ver fð upp á marga fiska — né inn- an brezfca samveidisims í heild; Frakkar hafi misst móð- inn, þegar til átti að taka og með öllu hafi verdð óvíst, hvort Rússar mundu leggja Vestur- veldumum lið gegn Þjóðverjum. Chamberlain hafi þannig ekki átt um nedtt amnað að velja en semja i Miinehen. Bemnett hafði sagt: „Við skul um ekki gleyma því, að tiil þess að bjarga eigin skimni — vegna þess að við vorum of veikir til að verjast — neyddumst við tíl þess að fóma amnarri þjóð.“ Og Butler tekur undir þessi orð. Þjóðabanda- lagið óvirkt Butler segir, að ýmsir sam- tiðarmenn sinir hafi haldið þvi fram, að Bretar hefðu átt að afla sér stuðnimgs imnam Þjóða bandtilagsims til amdstöðu við einræðisöflin í Evrópu í stað þess að semja í Mumchen. Þeir hefðu átt að gera sér greim fyr- ir gildi bandalagsáms tii samein aðrar amdstöðu. Slíkum staðhæí imgum vísar Butfler til ræðu Amthonys Edems, er hamm hélt í janúar 1938 á 100. fundi Þjóðabandalagsins. Þar sagði haran m.a., að bandalagið gæti ekki uppfyfllt þær vonir, sem við það væru temgdar, m.a. vegna þess, að úr því hefðu gengið þrjú mikilvæg ríki, Þýzkaland, Japan og ítalia og Bandaríkin stæðu utan við það. Butler segir, að afstaða brezku stjómardnnar tii banda lagsins hafi alltaf verið já- kvæð, hún hafi trúað því, að viðleitni bandalagsins og mark mið væru fyllsta stuðnings verð, enda hafi brezka stjóm in haft um það fargömgu árið 1938, að sáttmáli bamdalagsims væri skilinn frá sjáifum Ver- salasamndngnum, samkvæmt þeim skilningi, að bandalagið ætti að hafa öðru hlutverki að gegna en viðhalda „Status Quo“ í Evrópu. Hefði máli Tékkóslóvakiu verið visað til Þjóðabandalags ins árið 1938 segir Butier, að það hefði ekkert getað aðhafzt annað en samþykkja einhverj- ar máttlausar yfiiiflýsingar, sem ekki hefðu orðið tii neins ann- ars en skaða bamdalagið sjálft, — auka emn firekar á auðmýk- ingu þess, sem þegar hafl ver- ið orðin nóg — og skerða möguleikana á endurreisn þess og uppbyggingu i framtíðimni. Atburðimir í Mamsjúríu, Abyssiniu og á Spámi höfðu leitt í ljós galla baradalagsins, aðildarríbim höfðu horft að gerðarlaus á hverja árásarað- gerðina af amnarri og þar með sýnt, að bamdaflagið sem slíkt gat ekki tryggt neinum öryggi. Óljós afstaða Rússa Til þess að tryggja öryiggi Tékkóslóvakíu þurfti samstillt átak Bretlands, Frakklamds og Rússlands og Butler segir það hafa komið fljðtt í Ijós, að Frakkar og Rússar höfðu ekki meiri hug á ihlutun em Bretar. Frakkar höfðu opinberlega þá stefnu að standa við loforð sin við Tékkósflóvakiu, en í eintöl um við brezka ráðamemn kom allt amnað fram. Og Boranet, ut- anríkisráðherra Frakklamds, gerði Buítler það ljóst á fund- imurn i Genf, að Frakkar ætl- Úr endur- minningum Butlers lávarðar: Edvvard Halifax Butler lávarður Winston Churchill. uðu litt eða ekkert að hafast að. Hinn 23. september sagði Litvinov, utanrikisráðheira Sovétríkjamna, að Sovétstjóm- in hefði engar skyldur við Tékkóslóvakíu, ef Frakkar létu afskiptalausa árás á land- ið. Hins vegar kynnu Rússar að igera eithvað til hjálpar Tékk- um ef Þjóðabandalagið tæki ákvörðun í þá átt. En emginn gat krafizt aðstoð ar Rússa við Tékka, segir Butler og Tékkar sjálfir höfðu af ýmsum ástæðum ekki óskað aðstoðar þeirra án und- anfarandi aðstoðar Frakka. Butler segir afstöðu Rússa hafa verið það óljósa, að Ed- ward Halifax, utamrikisráð- herra hafi símað sér til Gemf að fá afdráttarlaust fram hvað Sovétmenn æifluðu að gera og undir hvaða kringumstæðum. Litvinov var fullljóst, að Pól- verjar og Rúmenar gátu tak- markað sovézka aðstoð við loft flutnimga eina og þó svo þeir fengju aðgamg að járnbraut- immi um Karpatafjöll, segir Butler ósemnilegt að þeir hefðu getað veitt nokkra aðstoð að ráði. Fulltrúar brezku stjórnar- innar í Moskvu höfðu sent þær upplýsingar heim, að hreinsam irnar í Rússflandi 1937 hefðu haft geigvænleg áhrif á Rauða herinn; hann væri semnilega fær um að halda uppi vömum íyrir Rússland innam lamda- mæi-a þess, en þar með væri ekki sagt, að herinn væri fær um að berjast á óvinasvæði með nokkrum árangri. Bretar Framhald á bls. 12

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.