Morgunblaðið - 20.06.1971, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚNl 1971
— Siglingafræði
Fmmhald af hls. 11
Þessi aðferð var fundin upp
um miðja síðustu öld, og hún
byggist á endurteknum staðar-
ákvörðunum með hæðarmæling
um á himinhnöttum. Ef menn
vita hæðina á tilteknum himin-
hnetti, þá draga þeir línu á
kortíð samkvæmt þeirri hæðar-
mælingu og vita þá að skip
þeirra er statt einhvers staðar
á þessari línu. Hæðarmæling á
öðrum himinhnetti gefur þeim
síðan aðra línu og þar sem þess
ar línur skerast, þar er staður
skipsins. Þessi aðferð er al-
mennt notuð um allan heim nú
á dögum. (Þetta er nú kannski
orðin dálítið hæpin fullyrðing,
sem stafar af því að bókin, sem
kaflinn er þýddur úr, er gefin
út fyrir nokkrum árum. Nú
eru staðarákvarðanir eftir him-
inhnöttum sífellt að verða
minna og minna notaðar, þó að
til þeirra sé gripið endrum og
eins á langsiglingum. Langdræg
ar ratsjár, langdrægar miðim-
arstöðvar, dekka og lórankerfi
hafa gert þessar himinhnatta-
mælingar og útreikninga óná-
kvæma, tíma- og vinnufreka
miðað við þessar nýjustu
aðferðir til staðarákvarðana,
þýð.)
Á síðustu árum hafa svo
margar nýjar aðferðir rutt sér
til rúms í siglingafræði að við
getum aðeins nefnt nokkrar
þeirra. Fyrsta markverða nýj-
ungin var sú, að hægt var að
nota útvarpstæki til að taka
við tímamerkjum frá stöðvum
í landi, og þessi tímamerki
voru nákvæmari en hinir ná-
kvæmustu krónómetrar. Dýpt-
armælingar með hljóðend-
urvarpi var önnur markverða
nýjungin og ratsjár og önnur
rafeindatæki voru tekin í notk
un til leiðbeiningar í slæmu
skyggni, bæði til að forðast
land og önnur skip eða ísjaka.
Þegar hægt var orðið að
stunda rannsóknir á.löndum og
höfum úr lofti, voru siglinga-
aðferðir sæfarenda nothæfar
fyrir loftsiglingamenn. Ljós-
myndun úr lofti tók mjög
snöggum framförum og nú er
hægt að ljósmynda og mæla
svæði, sem 111 eru yfirferðar
eða jafnvel ófær. Sú stað-
reynd að kjarnorkuknúinn kaf
bátur hefur siglt þúsundir sjó-
mílna undir ísinn á heimskaut
inu, sýnir, hversu geysilega há
þróuð og nákvæm nútíma sigl
ingafræði er orðin.
— Fær nýja
Framhald af bls. 9.
Mannfjöldasjóðurinn hóf
virka starfsemi fyrir rúmlega
ári. Nam fjárhagsáætlun hans 15
milljónum dollara árið 1970.
Alls styrktu 24 þjóðir sjóðinn
með samanlögðum framlögum,
sem námu heldur meira, en loka
tölu fjárhagsáætlunarinnar.
Bandaríkin, Bretland, Vestur-
Þýzkaland og Norðurlöndin fjög
ur veittu rikulega til sjóðsins.
Sökum vaxandi skilnings og
vilja til gagnráðstafana gegn
mannfjöldaþenslunni er gert
ráð fyrir að starfsemi UNFPA
aukist til muna á næstu árum
og hefir fjárhagsáætlun sjóðsins
fyrir árið 1971 verið ákveðin
25 miiljónir doillara. Noregur og
Danmörk hafa lofað stóraukn-
um framlögum, t.d. veitir Noreg-
ur 1,5 millj'ónum dollara til sjóðs
ins í ár. Bandaríkin hafa lofað
fjárveitingu tii sjóðsins, sem
nemi helmingi á móti öllum öðr-
um samanlögðum framlögum, að
12,5 milljón dollara upphæð.
Sjóðurinn styirkir skipulagðar
ráðstafanir, sem gerðar eru í
þeim tilgangi að hindra of-
þenslu í mannfjölgun. Sjóð-
urinn tekur hins vegar ekki að
sér sjálfar framkvæmdimar i
þessum efnum. Framkvæmdir
annast aðallega sérstofnan-
ir S.Þ.
Aðalforstjóri Mannfjölda-
sjóðs Sameinuðu þjóðanna er
Paul Hoffmann, sem stjórn-
ar Framfaraáætlunarstofnun-
inni, en framfcvæmdastjóri er
Rafael Salas, fyrrum ráðuneytis
stjóri og ráðherra í stjóm Fil-
ippseyja.
— Munchen
Framhald af bls. 1
vissu, að naxistum höfðu borizt
samskonar fréttir.
Hvað sem þessu leið seg-
ir Butler, að sú skoðtrn hafi
verið útbreidd heima I Eng-
landi, að Bretar hafi bægt Rúss
um frá þátttöku í Evrópumál-
unum og það hafi ráðið úrslit-
um fyrir síðari þróun málanna.
Butler segir, að Churdhill hafi
jafnvel aðhyllzt þessa skoðun,
haarn hafl eftár sfriðið stað-
hæft að Stalín haffl viljað
koma Benes til aðstoðar vegna
þess, að Benes haffl árið 1936
komið upp um samsæri gegn
Stalín. Á hinn bóginn kveðst
But'ler vita eftir góðum heim-
ildum, að Benes hafl sagt
franska sendiherranum í Prag,
að Tékkar vildu ekki aðstoð
Rússa án Frakka. Margir
Tékkar hefðu barizt gegn bol-
sjevikum 1918 og óttuðust yf-
inráð Sovétmanna. „Við viljum
ekki Rússa inn í land okkar,
vegna þess að við losnum þá
aldrei við þá aftur," er haft
eftir Jan Syrovy, hershöfð-
ingja.
Frestur sem
réð úrslitum
Butler segir, að hið stjóm-
málalega og diplómatíska
ástand Evrö p u r í kj anna og
Þjóðabandalagsins haffl hald-
izt óbreytt fram á næsta
ár. Frakkar og Rússar voru
jafh óákveðnir og Þjóðabanda-
tegið jafin lítils megnugt. En
það sem gerðd Bretum fært að
spyrma við fótum, segir Butler,
var þessi timi, sem þeir fengu
til frekari undirbúnimgs styrj-
aldar. Þessi ársfrestur var not-
aður eftiæ mætti til þess að efla
flugflota Bretlands og byggja
upp andstöðu íbúanna í land-
inu.
1 september 1938, segir Butl-
er, að brezki flugiierimn hafi að
eins ráðið yflr einni nothæfri
ffliugsveit, er hafði Spitfire-vél-
ar, og fimm hálfskipuiögðum
sveitum, sem verið var að búa
Hurricane-vélum. Sumarið
1939 var flugherinn kominn
upp í 26 sveitir búnar nýtízku
orrustuflugvéium og ári síðar
voru sveitimar orðnaæ 47.
Vamár á jörðu niðri gegn loft-
árásum höfðu eiinnig verið hætt
ar gífurlega á þessu eina ári og
tala loftvamarbyssa fjórfaldað
ist. Mikilvægast af öllu hafi þó
verið, að ratsjárkerfið brezka,
sem ekki náði nema til Thames
svæðisins um það leyti sem
M únehenarsamnin gurinn var
gerður, var ári síðar búið að
endurbæta svo, að það náði
allt frá Wight-eyju til Qrkn-
eyja. Á þessu tímabili höfðu
verið gerðar mjög víðtækar
ráðstafanir immarn annanra
greina hersins og meðál
óbreyttra borgara, búið var að
sMpuleggja ney ðar.s j úkrahús
og sjúkraskýli viðs vegar um
landið og búið að undirbúa
flutning bama úr borgum til
sveita.
Þessi atriði telur Butler hafa
ráðið úrslitum fyrir Bretland.
Því sé aJils ekki rétt að segja
eins og Wheeler Bennett, að
Múnchenarsamkomulagið hafj
verið formáli að barmsögu,
hann hafi þvert á móti verið
sá frestur, sem gerði Churchill
á sínum tíma fært að leiða þjóð
sina til sigurs.
Þá segir Butler að það hafi
skipt miklu máli, að á þessu
eina ári tók almenningsálitið í
Bretlandi og annars staðar
miklum breyttingum. Súdeta
máílið hafi verið mjög umdeilt
árið 1938 og því af mörg-
um haldið fram að tæpast væri
réttlætanlegt að neita Súdeta
Þjóðverjum um sjálfsákvörðun
arrétt af því einu, að þeir væru
Þjóðverjar eða af því að þeir
nytu stuðnings nasista. „Bn
þegar fram kom á sumarið
1939,“ segir Butfler, „var eng-
tan iengur í vafa um, að Þjóð-
verjar ætluðu sér að teygja sig
langt út fyrir öli landamörk
þýzflcumælandi manna, enginn
efaðist lengur um að þeir ætl-
uðu með validi eða ótta manna
við vald sitt að steflna að heims
yfirráðum. Og þetta hafði ekki
einungiis mikil álirif á Breta og
þjóðir Evrópu heldur og á af-
stöðu stjórna brezku samveldis
ilandanna og á skoðanir for-
ytsitumanna í bandariskum
stjómmálum.
Halifax mark-
aði stefnuna
„16. marz 1939, daginn eftiff
að TékkóslóvaMa féll og Hitl-
er hertók Prag,“ segir Butler,
„snæddi ég hádegisverð í for-
sætisráðherrabústaðnum að
Downingstræti 10 með Neville
Chamberlain og Edward Hali
fax. Þá sagði forsætisráðherr-
ann hátíðlega: „Ég hef ákveð-
ið, að ég geti ekM flramar
treyst leiðtogum nasista."
Upp frá þessu sýndi Chamb-
erlain síauMrm kraft og hörku
gegn Þjóðverjum en Butier
kveðst hafa verið þess fullviss,
að sú stefna hafi að verulegu
leyti verið mörkuð af Halifax.
Hann hafi ákveðið að taka upp
á heimavelli baráttu gegn
stefnu nasisita og byggja þjóð-
ina upp til andstöðu. Hann hafi
átt reglulega fundi með Churc-
hilil, Eden og forystumönnum
Verkamannaflokksins og hann
hafi fylgzt geysilega vel með
þróun málanna á öllum vig-
stöðvum, bæði heima og erlend
is.
Butler segir, að meðferð
Halifax á málunum megi líkja
við, að hann hefði fyrir sér
langt loftnet, sem fylgdist með
hverri hreyfingu innanlands og
snerti hvern mann. Þannig hafi
hann fylgzt með öllum hræring
um og beitt áhrifum sínum
hvar sem við varð komið. Inn-
an þingflokksins hafi hann átt
í baráttu við aðra Ihaldsmenn
fyrir þvi að breikka stjórnina
og hann hafi viljað fá í hana
bæði OhurdhiM og Eden — hafði
raunar, að þvl er Butler segir,
barizt fyrir því allt frá þvi
MiinchenarsaminingurÍMh var
gerður.
Butler segist hafa sannfærzt
um að Chamberiain væiri skap-
ferlis síns vegna ófær um að
mynda þjóðstjóm á breiðum
grundvelli. Hann lýsti farsætis
ráðherranum svo i bréfi til for-
eldra sinna um þessar mundir:
„Hann er lítt gefinn fyrir
óljóst og kanteislegt orðalag,
hann vill ganga beint að and-
stæðingum sínum og segja
hreint út það, sem hann mein-
ar. Orðalag, sem venja er að
nota til að mýkja mótstöðu-
manninn svo sem „hinn hátt
virti heiðursmaður gerir sér
ijóst . . .“ o.s.frv. er fjarri hon-
um og hann strikar slíM ævin-
lega út, sé það sett í uppköst
að béfum hans. Það fer hins
vegai engimn í grafgötur um
tryggð hans við vini sína og
hugrekM hans . . .“ „Þegar ég
sat við hlið hans í neðri mél-
stofumni," heldur Butler áfram,
„sá ég oft dæmi þess, hve illa
harm gat leynt óþolinmæði
sinni í gasrö forystu-
manna Verkamannaflokksins
og Frjálslyndra.“
Butler segist aflidrei hafa
sannfærzt alveg um að sú bylt-
ing, sem varð á stefnu Halifax
hefði fyllilega náð inn fyrir
ytra borðið á Chamberlain og
tiltekur sem dæmi til stuðnimigs
þeárri staðhæfingu: „Á föstu-
daginm langa, 1939, daginn sem
Mussolini valdi til innrásarinn
ar í Alibaniu, flýtti ég mér ut-
an af lamdi, þar sem ég var
staddur, og fór þegar til Down
ingstrætis 10 til að fá þar fyr-
irsMpanir. Mér var vísað inn í
lítið herbergi uppi á lofti, sem
forsætisráðherrann notaði fyr-
ir vinnustofu. Gluigginn sem
sneri að garðinum var hálfop-
inn og þar fyrir utam sást dá-
lítil hilla með fuglamat."
„Neville virtist hálfargur yf
ir komu minni og umdramdi á
áhyiggjum mínum. „Ég er viss
um,“ sagði hann, „að Mussolini
ætflar ekM að berjast gegn okk
ur.“ Þegar ég fór að tala um
þá allúherjar hættu, sem að
Balkanrikjunum steðjaði, þagg
aði hann miður í mér með þess-
um orðum: „Veirtu ekM með
þessa vitleysu, farðu heim að
sofa.“ Og svo héilt hann áfram
að gefa fugJunum."
~N