Morgunblaðið - 27.08.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUN’BLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 27. ÁGÚST 1971
Otgsfandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvsemdastjóri Hsraldur Sveinsson.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur KonráO Jónsson.
Aðstoðarrítstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fráttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstraati 6. sími 10-100
Auglýsingar Aðalstraeti 6. sími 22-4-80.
Askriftargjald 195,00 kr. i mánuði innanlands.
I lausasölu 12,00 kr. sintakið.
SKRÍPALEIKUR í S-VÍETNAM
rsetakosningar þær, sem
fyrirhugaðar eru í Suður-
Víetnam í byrjun október nk.,
eru augljóslega að snúast upp
í hreinan skrípaleik. Upphaf-
lega var gert ráð fyrir, að þrír
frambjóðendur yrðu í þessum
kosningum, þ.e. þeir Thieu,
forseti landsins, Ky, varafor-
seti, og Minh, hershöfðingi,
sem hafði forystu fyrir þeim
öflum innan hersins, sem á
sínum tíma steyptu Diem af
stóli, en Minh fór síðar úr
landi og hrökklaðist frá völd-
um.
Thieu forseta tókst að fá
þingið í Suður-Víetnam til
þess að setja lög, sem gerðu
Ky, varaforseta, í rauninni
ókleift að fá nægilega marga
meðmælendur til þess að
bjóða sig fram. Ky áfrýjaði
til hæstaréttar Suður-Víet-
nam, sem úrskurðaði ,að hann
hefði ekki rétt til framboðs.
Skömmu seinna ákvað Minh,
hershöfðingi, að hætta við
framboð sitt, þar sem hann
taldi sig hafa sannanir fyrir
því ,að Thieu, forseti, hefði
undirbúið víðtæk kosninga-
svik. Þá gerðust þau furðu-
legu tíðindi ,að hæstiréttur
Suður-Víetnam breytti fyrri
úrskurði sínum og ákvað, að
Ky hefði þrátt fyrir allt rétt
til að fara í framboð til for-
seta.
Hafi einhverjir verið í vafa
um það áður, að fyrirhugaðar
forsetakosningar væru skrípa
leikur einn, þurfti enginn um
það að efast, eftir þessa
skyndilegu breytingu á af-
stöðu hæstaréttarins. Þá hef-
ur það einnig vakið athygli,
að Bunker, sendiherra Banda-
ríkjanna í Suður-Víetnam,
hefur setið á stöðugum fund-
um með Thieu, forseta, síð-
ustu daga, augljóslega í þeim
tilgangi að hafa áhrif á forset-
ann, þannig að fleiri fram-
bjóðendur verði í kjöri til for-
seta en hann einn. Þessi af-
skipti Bandaríkjanna af inn-
anlandsmálum Suður-Víet-
nama eru ógeðfelld, jafnvel
þótt þeim sé ætlað að stuðla
að lýðræðislegri kosningum
í landinu.
Því hefur verið margsinnis
lýst yfir af hálfu talsmanna
Bandaríkjastjómar að til-
gangurinn með þátttöku
Bandaríkjanna í styrjöldinni í
Víetnam sé sá, að tryggja
sjálfsákvörðunarrétt fólksins
í Suður-Víetnam. Augljóst er,
að fari forsetakosningamar
fram í október byrjun eins og
nú er ástatt í Suður-Víetnam,
á það ekkert skylt við sjálfs-
ákvörðunarrétt kjósenda þar.
Eðlilegasta leiðin úr því,
sem komið er í Suður-Víet-
nam, er sú, sem Ky, varafor-
seti, hefur lagt til, að bæði
hann og Thieu, forseti, segi
af sér embættum, bráða-
birgðastjórn taki við um
nokkurra mánaða skeið í
landinu, sem undirbúi for-
setakosningarnar að nýju,
kosningar, sem fari lýðræðis-
lega fram og þar sem ekki er
beitt hvers kyns bolabrögð-
um til þess að aftra því, að
þeir bjóði sig fram, sem þess
æskja.
Stjórnmálaástandið í Suð-
ur-Víetnam er mjög ótryggt
um þessar mundir og það
litla, sem eftir kann að vera
af trú sumra manna á það,
að Bandaríkin hafi blandað
sér í Víetnam-málið til þess
að tryggja frelsi og sjálfs-
ákvörðunarrétt þjóðarinnar í
Suður-Víetnam, hverfur eins
og dögg fyrir sólu, ef þeim
skrípaleik verður haldið
áfram, sem nefnist forseta-
kosningar í Suður-Víetnam.
Áfall fyrir EBE
Pfnahagsaðgerðir Nixons,
Bandaríkjaforseta, hafa
m.a. leitt í ljós, að Efnahags-
bandalag Evrópu er ekki enn
orðin sú samstæða heild, sem
margir hafa viljað vera láta.
Þegar til úrslita dregur fara
aðildarríki Efnahagsbanda-
lagsins sínar leiðir, ef það
hentar þeim. Þetta kom
glögglega í Ijós, er Efnahags-
bandalagið reyndi að marka
sameiginlega stefnu í gjald-
eyrismálum, sem svar við
efnahagsaðgerðum Nixons.
Það mistókst gersamlega.
Frakkar höfðu eina skoðun á
því, hvernig við ætti að
bregðast og V-Þjóðverjar
aðra. Hvorugt ríkið gaf sig og
afleiðingin varð sú, að ekkert
samkomulag náðist, Frakkar
fóru sína leið og V-Þjóðverj-
ar sína. Þetta sýnir, að enn
er langt í land að Efnahags-
bandalagið verði grundvöll-
ur þeirrar sameinuðu Evrópu,
sem svo marga dreymir um.
Raunar þarf engurn að koma
þetta á óvart. Það verður
ekki gert á einum áratug eða
tveimur, að þurrka út landa-
mærin milli ríkja Evrópu og
sameina efnahags- og þjóð-
félagskerfi þeirra. En eitt-
hvað hefur áunnizt á undan-
fömum árum og aðild Breta
að EBE mun mjög verða til
þess að styrkja þessi samtök.
^y%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%<&
TJST

í leit að Marcel Proust 100 ára
ÞEGAR menn rabba saman í hugguleg-
heitum um bókmenntir, jafnvel þó sé
undir fjögur augu, þá er oft eins og um-
ræðurnar frjósi um stund og hangi í
lausu lofti, er Marcel Proust ber á
góma; augnaráð manna verður flökt-
andi, þeir stara í gaupnir sér og vita
ekki alveg hvar handfestu er að finna
í áframhaldandi umræðu.
Á þessu ári, nánar til tekið 10. júlí
eru 100 ár liðin frá fæðingu þessa
manns, sem veitt hefur bókmenntafræð-
ingum svo ærinn starfa undanfarna ára-
tugi og lesendum einkennilegar ánægju-
stundir. Þessa afmælis skáldsins hefur
verið minnzt vitt og breitt um heims-
byggðina með greinum og úttektum á
verkum hans, krufningum á persónu-
leika hans, og þar fram eftir götum.
Öruggt er þó að Proust og verk hans
verða aldrei afgreidd í eitt skipti fyrir
öll í allri sinni flúruðu margslungni.
Það verk sem einkum og sérilagi er
nú tengt nafni Prousts, er „A la Rech-
erche du Temps Perdu“ eða „1 leit að
horfinni tíð“, stórvirkið óviðjafnanlega
upp á um 2250 bls., upphaflega gefið út
í 15 bindum. Það hefur löngum verið
deiluefni að hve miklu leyti þetta verk
er sjálfsævisögulegt, en þótt ekki megi
taka það of bókstaflega sem slíkt, þá
fer ekki milli mála að það er sálar-
stríð og ótrúlega næm lifsskynjun
Marcel Prousts sjálfs sem liggur ber-
strípuð undir flúrfarginu. Þetta verk er
skáldatími Prousts.
í öðrum skáldatíma, — Halldórs Lax-
ness — segir skáldið: „Ég held ég hafi
aungvan höfund lesið sem komist hafi
nær því en þessi að láta mig hætta við
að setja saman bækur." Það hefur orðið
hlutskipti þessá verks að verða fáum
rithöfundum að leiðarljósi, en mörgum
skelkur í bringu. Þótt „A la Recherche“
sé viðurkennt eitt af mestu verkum bók-
menntasögunnar, gætir áhrifa þess til-
tölulega litið í ritum annara höfunda.
Verkið er svo einstakt að sá rithöfund-
ur sem tæki sér það til fyrirmyndar
ætti umsvifalaust á hættu að vera sak-
aður um stælingu. En auðvitað kemst
enginn er les, hjá því að hrífast og
verða fyrir nýrri lífsreynslu sem ber
síðan óbeinan ávöxt. Þess má geta að
Laxness hefur bent á, að efnisval Gunn-
ars Gunnarssonar í „Fjallkirkjunni"
kunni að vera undir áhrifum Proust, en
einnig má greina proustískan blæ i
sumum verkum Laxness sjálfs, t. d. i
skopgervingum og táknanotkun.
Svo maður hætti að býsnast, fæddist
Marcel Proust árið 1871 i Autrieul í
Frakklandi og var sonur mikilsvirts pró-
fessors í læknisfræði og konu hans, sem
var af Gyðingaættum. Móðir Prousts
var að miklu leyti þráhyggja sonarins,
og í „A la Recherche . . .“ er sam-
bandið milli sögumannsins, Mar-
cels, og móður hans dulbúin sam-
svörun úr lífi höfundar. Proust var
ákaflega hændur að móður sinni.
Alla tíð var Proust veikbyggður og
pervisinn og fékk 9 ára að aldri asthma.
Heilsuleysi það sem bagaði hann alla
ævi er mikill áhrifamáttur í „A la
Recherche . . .“ Likami og sál Prousts
voru ótrúlega viðkvæm og auðveld bráð
fyrir hvers konar sveiflur I umhverfinu.
Það væri að æra óstöðugan að telja upp
þá kvilla sem angruðu skáldið, en t. d.
þjáðist hann af ofnæmi af ýmsu tagi,
— ofnæmi fyrir ryki, raka, reyk, ilm-
vötr.um og angan blóma; þá þoldi hann
ekki kulda, áreynslu og móðganir; fékk
sífelld þunglyndisköst og meltingartrufl-
anir, krampa og taugatitring, hnerra
og hósta. Hávaði hafði slik áhrif á skáld-
ið, að einangra varð svefnherbergi hans
með korki o.s.frv.
Þetta heilsuleysi kom þó smám sam-
an og Proust gat lokið menntaskóla-
námi og herþjónustu. Að þessu loknu,
á árunum eftir 1890, gerðist hann sam-
kvæmisfugl hinn mesti í úrkynjuðu yfir-
stéttarlífinu í París. Hann var af mörg-
um talinn spjátrungur og snobbari, hélt
hin flottræfilslegustu samkvæmi og
lagði allt kapp á að kynnast listamönn-
um og höfuðpaurum.
Ljóst var að hann stefndi vísvitandi
að því að verða skáld. Fyrstu verk hans
voru þó tæpast tekin alvarlega. Hið
fyrsta, „Les Plaisirs et les Jours'* var
myndskreytt af þekktri listakonu, með
tónlist eftir þekkt tónskáld og lofsam-
legum formála eftir Anatole France, en
samt fékk þetta þokkalega safn ljóða
Marcel Proust
og sagna dræmar undirtektir. Sama
er að segja um næstu verk; Proust var
aðeins talinn menningarsnobbari með
ofurlitla hæfileika.
Faðir Prousts lézt 1903 og móðir hans
1905. Eftir það dró hann sig að mestu
út úr skarkala samkvæmislífsins, heilsu-
leysi hans ágerðist og hann einangraði
sig í korkherberginu fræga að Baule-
vard Haussmann númer 102 í París.
Hann mun um þetta leyti hafa bein-
línis tekið ákvörðun um að skrifa
meistaraverk, — nokkuð sem Sigurður
Nordal myndi nefna ófyrirgefanlega
„ásetningssynd". Réð þarna miklu, að
svo til öll bókmenntaiðja Prousts mið-
aðist við að gleðja móður hans; hann
þráði ekkert heitar en að hún gæti ver-
ið stolt af honum sem skáldi. Þegar
hún svo lézt áður en slíkt tækist, varð
skáldið gagntekið „af þessu fyrirheitna
meistaraverki.
Bókmenntafræðingar seinni tíma hafa
getað rakið ýmsa þræði frá fyrri verk-
um Prousts að „A la Recherche . . .“,
en í kringum 1950 fundust áður óþekkt
plögg, sem gefa til kynna að skáldið
hafi byrjað að undirbúa verkið 1895.
Þetta var skáldsagan „Jean Santeuil"
sem í rauninni er ekkert annað en drög
að „A la Recherche . . .“
Það er athyglisvert að í einu rita
sinna, „Contre Sainte-Beuve" eða „Gegn
Sainte-Beuve", ræðst hann harkalega á
hina ævisögulegu bókmenntanálgun sem
Sainte-Beuve var forsprakki fyrir. Þar
íhugar hann þá kenningu, að allar góð-
ar skáldsögur opinberi dulbúið sjálf höf-
undarins. Hans eigið verk, „A la
Recherche du Temps Perdu“, hefur
valdið mönnum meiri heilabrotum I
þessu sambandi en flest önnur.
Uppbygging „A la Recherche du
Temps Perdu" er nokkuð sérstæð; verk-
ið er hringformað eða gormlagað. End-
irinn á að gerast á undan upphafinu, og
þessa tvo hluta ritaði Proust fyrst, en
bætti síðan miðkaflánum inn í og jók
hann stöðugt af smáatriðum og skrauti.
1 upphafi er sögumaðurinn, Marcel,
miðaldra maður en kastar sér út í iðu
endurminninga; hann ætlar sér að end-
urlifa líf sitt frá barnæsku, að leita að
horfinni tíð. Það liggur í augum uppi
Franihald á bls. 18.
&%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%% i