Morgunblaðið - 09.09.1971, Blaðsíða 16

r 16
fV- '
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. SEPTEMBER 1971
Útgslandi hf. Árvakur, Raykjavík.
Framkveamdaatjóri Haraldur Sveinsson.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Eyjóifur Konráð Jónsson.
ASstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjómarfulitrúi Þorbjðrn GuSmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstrœti 6, simi 10-100
Auglýsingar Aðalstrœti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 195,00 kr. á mánuði innanlands.
i lausasölu 12,00 kr. eintakið.
YFIRLÝSING UTANRÍKISRÁÐ-
HERRA NORÐURLANDANNA
Esjan er fögur
Merkilegur sigketill f u
Rætt við Ingvar Birgi Friðleifsson,
jarðfræðing, sem vinnur að heild-
arrannsóknum á Esjusvæðinu
F'undi utanríkisráðherra
1 Norðurlandanna er ný-
lega lokið í Kaupmannahöfn.
í yfirlýsingu, sem ráðherr-
amir gáfu út að fundinum
loknum, ítreka þeir m. a.
stuðning sinn við tilraunir til
að koma á ráðstefnu um
öryggismál Evrópu. í yfirlýs-
ingunni segja utanríkisráð-
herrarnir, að slík ráðstefna
geti myndað eðlilegan
ramma um samningaviðræð-
ur, er miði að því að draga
úr spennunni í Evrópu milli
austurs og vesturs. í yfir-
lýsingu ráðherranna kom
einnig fram, að þeir telja, að
hin jákvæða þróun í sam-
skiptum austurs og vesturs
undanfarið sé mikilvægur
þáttur í að koma af stað marg
hliða undirbúningi undir
slíka ráðstefnu. Þessi yfirlýs-
ing utanríkisráðherra Norð-
urlandanna er mjög í sam-
ræmi við þær skoðanir, sem
Morgunblaðið hefur sett
fram síðustu daga um fram-
vindu mála í Evrópu. Sam-
komulag það, sem tekizt hef-
ur um stöðu Berlínar vekur
nýjar vonir um, að unnt muni
reynast að ná allsherjarsam-
komulagi um þau deilumál,
sem eftir standa frá stríðs-
lokum í Evrópu. Berlínar-
vandamálið var erfiðast þess-
ara mála. Samkomulag um
það opnar nýja möguleika á
bættri sambúð ríkjanna í
Austur- og Vestur-Evrópu.
Eins og kunnugt er hafði
Willy Brandt, kanslari Vest-
ur-Þýzkalands, gert það að
skilyrði fyrir staðfestingu
griðasáttmálanna við Sovét-
ríkin og Pólland, að samning-
ar tækjust um stöðu Berlín-
ar. Má nú gera ráð fyrir, að
griðasóttmálamir verði lagðir
fyrir sambandsþingið í Bonn
til staðfestingar. Þá er einnig
líklegt, að nýr skriður kom-
ist á áform Brandts um að
bæta samskiptin við A-Evr-
ópuríkin. Mikilvægast er þó,
að samkomulagið um Berlín
opnar leið til þess ,að ráð-
stefna verði haldin um ör-
yggismál Evrópu.
í rúma tvo áratugi hafa ríki
V-Evrópu tryggt öryggi sitt
með varnarsamstarfi innan
Atlantsihafsbandalagsins og
A-Evrópuríkin tóku upp hern
aðarsamstarf með stofnun
Varsjárbandalagsins. Við ís-
lendingar höfum verið aðil-
ar að vamarsamstarfinu inn-
an Atlantshafsbandalagsins,
og með aðild að því banda-
lagi og vamarsamningi við
Bandaríkin höfum við tryggt
öryggi okkar á þessu tímabili.
Augljóst er því, að við hljót-
um að verða aðilar að vænt-
anlegri öryggismálaráðstefnu
Evrópuríkja, enda hefur því
verið lýst yfir af fyrrver-
andi ríkisstjórn, að ísland
væri hlynnt því að slík ráð-
stefna yrði haldin og nú
einnig af núverandi ríkis-
stjóm.
Á meðan öryggismál allra
Evrópuríkja eru þannig í
deiglunni og verulegar vonir
standa til að hægt verði að
ná saman ráðstefnu, sem hafi
það að markmiði að ná alls-
herjarsamkomulagi, er tryggt
geti með fullnægjandi hætti
öryggi Evrópuríkja — en ís-
land er eitt þeirra — er afar
óhyggileigt, að eitt ríkjanna í
V-Evrópu grípi t.il einhliða
aðgerða í sínum öryggismál-
um, sem hafa þær afleiðingar
að veikja varnarstöðu V-
Evrópuríkjanna í heild og
þar með samningsaðstöðu
þeirra á öryggismálaráð-
stefnu Evrópuríkja. Þetta
er svo augljós staðreynd, að
ekki verður um hana deilt.
Með því að skrifa undir
yfirlýsingu þá, sem utanríkis-
ráðherrar Norðurlandanna
gáfu út að loknum fundinum í
Kaupmannahöfn, hefur Einar
Ágústsson, utanríkisráðherra,
tekið undir þá skoðun, að
ráðstefna sú, sem hér hefur
verið gerð að umtalsefni, geti
haft mikilvægu hlutverki að
gegna í því að draga úr
spennunni milli austurs og
vesturs og tryggja þar með
frið og öryggi ríkjanna í Evr-
ópu. En þar með hlýtur ut-
anríkisráðiherra og íslenzka
ríkisstjórnin einnig að gera
sér ljóst, að fráleitt væri hú
að stíga nokkurt það skref í
öryggismálum íslenzku þjóð-
arinnar, sem spillt gæti samn-
ingsaðstöðu banda.lagsríkja
okkar.
Samkomulagið um Berlín
hefur skapað alveg ný við-
horf í þessum málum, sem
ekki voru fyrir hendi fyrr á
þessu ári. Það gefur auknar
vonir um allsherjarsamkomu-
lag um hvemig tryggja megi
öryggi Evrópuríkja, þ. á m.
íslands. Þess vegna er Ber-
línarsamkomuiagið enn ein
röksemd fyrir því, að ríkis-
stjórnin grípi nú ekki til van-
hugsaðra ráðstafana í örygg-
ismálum íslenzku þjóðarinn-
ar, en fylgist í þess stað vand-
lega með þróun mála, sem
hugsanlega gæti leitt til ný-
skipunar í öryggismálum að-
i'ldarríkja bæði Atlantshafs-
bandalagsins og Varsjárbanda
lagsins.
ESJAN er fagurt fjall og lit-
skrúðugt, segjum við, og met-
umst á um það, hvaðan hún
sé nú fallegust og í hvers kon-
ar veðri og birtu. Það sjónar-
mið ræður þó ekki, þegar ung
ur jarðfræðingur, Ingvar
Birgir Friðleifsson, velur Esj-
una og Esjusvæðið til rann-
sókna og hyggst skrifa dokt-
orsritgerð um niðurstöðurnar
við háskólann í Oxford. Hann
skoðar þá og kortleggur með
mikilli nákvæmni móbergs-
lögin og hraunlögin, sem
þarna skiptast á, og athugar
innskotin og bergeitlana, sem
ganga inn í þau. Og hann
reynir að gera sér grein fyr-
ir myndun Esjunnar, aldri
o.s.frv. Slíkt á þó ekki aðeins
erindi til fræðimanna. Það
getur verið ennþá skemmti-
legra að horfa á formin í f jall-
inu, þegar vitað er hvernig
þau eru til orðin. Eða litbrigð-
in, þegar maður fær að vita
að brúni og ljósi liturinn er
í móbergslögunum, en þessi
grænleita slikja ofan við
Skrauthóla og Vallá stafar af
jarðhitaummyndun o.s.frv.,
eins og kom fram, þegar við
fórum að spyrja Ingvar um
hans rannsóknir. En til þeirra
hlaut hann styrk úr Vísinda-
sjóði, og það kom okkur á
sporið.
Rétt er, að íslenzkum siS, aS
byrja á að gera grein fyrir
manninum. Hann heitir Ingvar
Birgir Friðleifsson, úr Hafnar-
firði, sonur Friðleifs Guðmunds
sonar skrifstofustjóra og Guð-
rúnar Ingvarsdóttur. Eftir stúd
entspróf frá MR árið 1966 hóf
hann jarðfræðinám í St. And-
rewsháskóla í Skotlandi og
lauk þar prófi sumarið 1970. Um
haustið hóf hann framhald.snám
og rannsóknir við hiáiskólann i
Oxford, þar sem hann er að
undirbúa dlóktorsritgerð sína.
En á sumrin hefur hann í miörg
ár unnið hjá Orkustofnun, og
verið við rannsóknir, m.a. við
Stóru-Laxá í Hreppum og nú í
tvö sumur í Esjunni.
— Hafa jarðfræðingar annars
nokkurn tíma rannsakað jarð-
fræði Esj'unnar verulega, þótt
hún sé alveg i nágrenni Reykja-
vikur? var fyrsta spumingin,
sem við lögðum fyrir Ingvar.
— Nei, ýmsir hafa gluggað í
fjallið, en aldrei teikið svæðið
svona í heild, svaraði hann. Hol
lenzkur pró'fessor, Rutten að
nafni, igerði að vísu yfirlits’kort
af Esjunni fyrir átjlán árum, en
beitti í mörgu öðrum aðferðum
en nú er ,gert. Ég valdi þetta
viðfangsefni m.a. af því að Esj-
an var eitt af þeim verkiefmum,
sem þurfti að vinna, ekki sízt
vegna nálægðar við Reýkjavfk
og vegna jarðhitasvæðanna í
Mosfellssveit og Rey'kjavíik. Þá
höfðu komið fram við jarðeðlis
fræðilegar athuganir á svæð-
inu mjiög athyglisverðar niður-
stöður, sem freistandi var að
spreyta si.g á að túlka. Auk þess
er ágætt að , komast inn í
íslenzka jarðfræði með þvi að
vinna fyrst í þessum eldri mynd
unuim, því þar fæst góður þver-
skurður af jarðlagastaflanum.
Þannig kynnumst við vel upp-
byggingu eldfjallanna.
—Hve stórt er svæðið, sem
þú tókst íyrir?
— Það afmarkast af Hvalfirði
að vestan, Eyrarfjallsvegi og
Meðalfellsvatni að norðan,
Skálafelli að austan og Fellun-
um í Mosifellssveit að sunnan.
Ég byrjaði í fyrrasumar í Star-
dal og suðurhluta svæðisins. í
sumar hefi ég aðallega verið í
Kjósardölum og er nú langt
kominn með útivinnuna. Sumar-
ið hefur verið drjúgt, því allt-
af hefur verið þessi indælis
tíð.
-—Nú hefur kiomið fram í frétt
um að Esjan sé líklega mun
yn.gri en áður hefur verið talið.
Hvernig komizt þið jarðfræðing
ar að þess háttar niðurstöðu og
hvernig er svona fjiall rannsak-
að?
— Þessi nýja aldursgreining á
Esjiunni byg.gist á athugunum á
segulstefnu og gerð jiarðlaganna
í fjallinu. Öðru hvoru í j'arðsög
unni hefur orðið breytinig á seg
ulsviði jarðar, þannig að stefna
segulsviðsins snýst við, norður-
póll verður suðurpóll og öfugt.
Sjálf skiptin eru tiltölulega
snögg, gerast sennilega á 1000
til 2000 árum, en segulskipti
eiga sér stað á noklkur húndruð
þúsund ára íresti. Þannig eru af
mörkuð segulskeið í jarðsög-
unni, sem hægt er að aldurs-
greina. Þegar storkuberg, þ.e.
hraun, kólnar, þá taka segul-
járnsteinar í því á sig stefnu
segulsviðs jarðar hverj'u sinni
og ber.gið heldur síðan segul-
stefmu sinni um milljónir ára.
Þannig eru geymd í berginu ein
kenni hvers segulskeiðs, bæði
styrkleiki og stefna og þetta má
nota til að aldursgreina hraun-
in.
— Þegar svona fjall er skoð-
að, byrjar maður á elztu lögun-
um, heldur Ingvar áfram að
svara spurningunni. Haili jarð-
laga á Esjiusvæðinu er yfirleitt
suðaustlægur. Elztu jarðmynd-
anir koma því fram á yfirborði
vestast, við Hvalfjörð, en. yngj-
ast eftir því sem austar dregur
í áttina að virka gosbeltinu
I Kistufellinu skiptast á móberg slög og basalthraunlög. Djúpu
gilin í miðri hiíð fjallsins eru grafin í þykka gosmóbergsmynd
un. Örin bendir á 110 m misgengi, sem er samsíða suðurhlið
Kistufelisins. Lögin, sem merkt eru með x, svara hvort t«I ann
ars.