Morgunblaðið - 31.10.1971, Side 12

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 31. OKTÓBER 1971
12
„Vona að íslendingar þurfi
aldrei að lifa undir járnhæl
annarrar þjóðar66
„ÞETTA Iand ykkar er engu
líkt, sem ég hef kynnzt í heitn-
irnun og megi það Iengi lifa
eins og það er, sjálfstætt,
frjálst og fagurt með hamingju
samt fólk. Það er svo margt
sem hefur komið mér á óvart
hérna, bæði stórt og smátt.
Eitt dæmi, sjáðu til, fyrir ör-
fáum mínútum áður en þú
komst fór ég með 1000 kr. í
afgreiðsluna á Hótel Sögu og
ætlaði að fá þeim skipt.
Fallega unga stúlkan gat ekki
skipt, en benti mér á banka-
afgreiðsluna um leið og hún
sagðist koma að vörmu spori
eftir að hafa skipt peningun-
um. Hvergi í heiminum hefði
maður fengið slíka þjónustu.
Aðrir hefðu bent manni að
fara á staðinn, en ekki farið
sjálfir".
Það var írski þjóðminja-
safnsvörðurinn í Dublin, dr.
Joseph Raftery, sem mælti
fyrrgreind orð, þar sem við
sátum og röbbuðum saman á
Hótel Sögu um ferð hans hing-
að og írska þjóðernistilfinn-
ingu.
Dr. Raftery flutti Ásu Wright
fyrirlestur í Ámagarði fyiriir
gkömimu um írskar fommmjar
og list á þeiim táima er norræniir
mienin höfðu margvísleg sam-
akipti við fra og gagnkvæm
áhrif má rökja á ýmsan hátt.
Dr. Raftery sagðiist m. a- hafa
valið þetta efni vegma þess að
allir þekktu sagnimar um
írslka munka á íslandi og á
þessum tíma byggðist ísland,
þamnig að tengslin við söguna
væiru töluverð.
Dr. Raftery er fæddur og
uppalinm í Dublin, mótmæl-
andi og þjóðermigginni og hefur
mjög ákveðmar skoðanir á þeim
málum. Dr. Raftery sagðist
vera mjög ánægður með heim-
sókninia hingað og sér hefði
þótt það mlkill heiður að vera
amnax fyrMesari á vegum Ásu
Wright sjóðsinis. Hann gagðist
hafa fjallað um írska list í er-
indi sínu, það er að segja írska
list í upphafi kristnininar á fr-
landi og öðrum nyrðri Evrópu-
löndum. Þá voru talsverð
rómönsk og þýzk áhrif af trú-
arlegum toga spunmin í ínskri
list, en dr. Raftery taldi að
þessi áhrif hefðu náð sérstöku
formi áður en þau bárust til
Bretlands og annarra Evrópu-
landa. Annars benti hann á að
áhrifin í þessum efnurn í
Skandinavíu væru fyrst og
fremst skamdinavisk. Hanm
sagðist hafa sfcoðað Þjóð-
minjasafnið hér með Þór Magn-
ússyni sér til mikiltar ánægju
og hamn sagðist greinilega
hafa orðið mjög mikið var við
almennán áhuga fólks á forn-
minjum og um leið sögu lands-
ins og uppruna sínum.
f Þjóðminjasafninu sfcoðaði
dr. Raftery þá fáu hluti, sem
þar eru af írskum uppruna, en
þar má nefma lóð með bronz-
akrauti fundið í Bólstað við
Álftafjörð og er það frá 10.
öld. Eiinmig má nefna klæða-
prjóna með keltmesfcu skrauti.
Annars er það éigihlega furðu-
legt að ekki skuli hafa fundizt
meira af ínskum mumum á ís-
landi, því að miikið af slíkum
munum hefur fumdizt t. d. í
Noregi frá tíma víkingaaldar.
Dr. Raftery ræddi um þær
ranmisóknáir, sem hér hafa
verið í sambandi við sagnir um
íra á íslamdi í uphafi íslamds-
byggðar og m. a. ræddi hamm
um ranmisóknir herra Kristjáns
Eldjárms forseta íslands í
Papey og víðar.
f rabhi ofckar um íriand og
hið baráttuglaða þrátefli þar
rifjaði dr. Raftery upp að um
langam aldur hefði ínska þjóð-
in átti við mikla erfiðleika að
etja. Gat hanm t. d. um það
þegar 2 miiljónir fra létust úr
hungri árið 1847, em upp úr því
Dr. Joseph Raftery
hófust hinir miklu flutningar
íra til Bamdarikjanma. Sagði
hanrn að þar í landi væri talið
að byggju nú um 30 rmillj.
manma af irsku bergi brotnir.
4 imilljónir íra búa nú í írlandi
sjálfu. Þá sagði hiann að á
hverju ári síðustu ár hefðu um
15—20 þ. írar flutt úr landi til
BretiLands og ammarra Landa
vegna atvinniuleysis. í N-f rlandi
þar sem stöðugt er bairizt um
þessar mundir gilda himis vegar
bre2Ík lög og þar njóta atvimmu-
lausir atvinmiuleysisstyrkja. Þar
er lýðveldisherimin í fullum
gangi og reyndar er hann
ein'nig í Suður-frlandi þar sem
hann er einmig banmaður.
Þegar ég spurði dr. Raftery
um álit hanís á því hvermdg mál-
um myndi lykta í þjóðmálabar-
áttummi í frlandi sagði hanm að
hann hefði þá trú að Bretar
hlytu að fara á brott fyirr eða
síðar og láta ína sjálfa um sán
mál. Hann sagðist ekki telja að
um trúarbragðastyrjöld vseri
að ræða eimis og margir vildu
vera láta þó að ágreiningurinm
á milli mótmælenda og ka-
þólskra væri mjög mikill þar
sem feaþólskir teldu að þeir
væru taldir anmaris flofcks borg-
airar og fengju ekki sömu að-
stöðu á Norður-írlandi og mót-
mælendur og t. d. nefndi hamm
að kaþólikkar eru efcki í lög-
reglunmi og fleiri opinberum
starfshópum,
Þannig er sitthvað mjög
flókið í samfélagi þesisa brezka
rikis, ®em þó hefur sénstaka
rikisstjórn og þirng þó að Bret-
ar fairi með ýmis mál.
„Við höfurn lifað lengi í
skugga Englands“, sagði dr.
Raftery," og það hefur gengið
á ýmsu, en eftir langa og yfir-
leitt góða sambúð við Bngland
er allt í einu erfitt að fara að
líta á. Breta sem óvini og ég
vona að slíkt verði ekki. Anmh
ars höfum við látið okkur
miklu varða að koma á friði úti
í heimi, t. d. Kongó og Mið-
austurlöndum, en surniir segja
að við ættum framur að sinna
því verkefm að koana á friði
hjá ofckur sjálfum. Þanmig eru
ýmis hom á þessu máli og
stundum getur maður ekki
anmað en hrist höfuðið átta-
laus. T. d. eru sérskólar fyrir
kaþólsk börm og börm mótmæl-
enda og þetta er auðvitað ekki
til þess að brúa bilið,- en það
hlýtur að koma að því að menm
tafci höndum saman þó að það
verði að segjast eins og er að
t. d. eru til mótmælendur S
Norður-Mandi, sem telja ka-
þólska memm ekki menm vegmia
trúar sinmar. Þetta vandaimál
6r hinis vegar efcki til á þenmian
veg í Suður-írlanidi, sem hefur
verið sjálfstætt og firjálst í umi
hálfa öld eða frá 1922.
Hitt er svo að írinn berst
til þrautar, því að hann hefur
enigu að tapa, en allt að vinna
til þess að heimta eðlilega
þróun í samfélagínu,
Þjóðernistilfinningin er líka
feikilega sterk og kraftiinin, í
henni og aflgjafana höfum við
m. a. frá sfcáldum okkar og
listamönnum, sem flestir eru
út hópi mótmælenda.
Við mótmælendur viljum
ekfci blóðsúthellmgair, við vilj-
um frið, en við berjumsit ef við
þurfum að berjast. En eins og
þú sérð, þó að ég reyni að út-
Skýra þetta hlutlaust, þá er ég
á banidi mótmælenda. Það er
svo margt í þessu sem erfitt
er að útskýra fyrir þá sem ekfci
hafa lifað það sjálfir og alizt
upp í því, en þó er hægt að
segja að allt fólkið í Norður-
írlandi er mjög gott fólk, þó
að saimkomiulagið sé enmiþá
efcki betra em það er“.
Það var heldur farið að hitna
í dr. Raftery, en um leið og
hamrn sló úr pípu sinmi og tróð
aftur í var eimis og hanrn myndi
allt í einu að hann vaæ utan
írskrar iandhelgi, á Isiamdi.
„Það vafcti strax athygli
mína“, sagði hanm og fór út
í aðra sálrna, „hve fólkið
í þessu lamdi ýkkar virðist vera
ánægt. Strax í flugvélimmi frá
Bretlamdi tók ég eftir því að
allir spjölluðu saman, sungu
og voru eins og þeir hefðu
þefckzt lengi þó að auðséð væri
að mairgir voru að sjást í fyirsta
sinm. AiMir voru brosandi og
virtuist léttir í lund, þó að
þeir væru um leið rólegir
í sjálfstæði sínu. Svo ólíkt því
sem er úti í hirnum stóra heimi
þar sem færibandið ræður em
manneskjan er svo gjöim á að
gleymast. Svo er þessi hireina
og fallega borg, hreimiegasta
borg, sem ég hef séð í heiim-
inum. Á eimini af gönguferð-
um ofcfcar hjóna urni Reykja-
vík vorum við að kíkja eftir
pappínsæusli á götumum og
reyndar sáum við eitt blað, en
vegfarandi á uindan okkur tók
það upp og stakk í ruslakistu
lengra frá. Það þótti ofcfcur
Framh. á bls. 18
Rahhað við dr. Raftery
safnvörð Irska þjóð-
minjasafnsins í Dublin
Grænland á krossgötum
EFTIR HENRIK LUND
fréttaritara Morgunblaðsins
I Julíaneháb.
ÁRIÐ 1971 er viðburðaríkt
ár á Grænlandi. Þar hefur
þess verið minnzt að 250 ár
eru liðin frá komu norsk-
danska trúboðans Hans Eg-
ede tll Grænlands, og þar
með frá upphafi evrópskar
menningar. 250 árum eftir
komu Hans Egede er öðru
vísi umhorfs í landinu. 1
samanburði við önnur þró-
unarlönd má með sanni segja
að hraði þróunarinnar hafi
verið mjög athyglisverður.
A þessum árum — og þá
aðallega síðustu 20 árum —
hafa risið ný byggðalög með
iðnrekstri. Tekizt hefur að
yfirbuga ýmsa sjúkdóma, og
svo til að útrýma berklunum
illræmdu. Fátækt, eins og
hún var hér áður, hefur svo
tU verið útrýmt — lífskjörin
eru mun betri en áður. Allt
sannar þetta verulegt tækni-
legt og mannlegt framlag af
hendi Dana, Ég efast ekki
um að þetta framlag á sér
ekki sinn líka annars staðar
í heiminum.
Sé þvi hins vegar haldið
fram að nú hafi öll vanda-
mál Grænlendinga verið
leyst, er það misskilningur.
1971 er einnig kosningaár. Á
þessu ári hafa farið fram
kosningar til sveitarstjóma,
landsstjórnar og til danska
þingsins. Lesendum til
glöggvunar má geta þess að
Grænland sendir tvo þing-
menn á danska þjóðþingið.
Og kjósendurnir hafa talað
sinu máli. í kosningunum —
nú síðast í þjöðþingskosn-
ingum í lok sept., — kom
ýmislegt í Ijós. Kosningamar
sýndu að unga, stjórnmála-
sinnaða kynslóðin er að festa
rætur á Grænlandi; kynslóð,
sem hefur til að bera vilja,
þrek og hæfileika til að sýsla
með stjórnmál. í öllum kosn-
ingunum kaus þjóðin fuiltrúa
ungu kynslóðarinnar í stjórn-
málum. Má túlka það á ýms-
an hátt, en svo virðist sem
meirihluti kjósenda sé að
verða þreyttur á að sigla á
gömlu skútunni þar sem
Grænlendingurinn er aðeins
farþegi.
Það hljómar víst undarlega
í eyrum þeirra, sem ekki
þekkja til, að þjóðin hefur
hafnað gömlu stjórnmála-
mönnunum, sem hafa þegið
tækni- og efnahagsaðstoð
Danmerkur með opnum örm-
um, og með því lyft landinu
á það tæknisvið, sem ekki
er mjög frábrugðið tækni-
stöðunni í Evrópu. Það hljóm
ar einkennilega að þeir, sem
hjálpuðu til að bæta lífskjör-
in, voru ekki endurkjörnir.
En allt á sína skýringu. Það
lítur að sjálfsögðu vel út að
góð hús hafa verið byggð á
Grænlandi, að þangað eru
komnir bílar og vegir, að
komið hefur verið upp ný-
tízku skólum og verzlunum
rétt eins og í Danmörku. En
það er aðeins forhliðin á pen-
ingnum. Hvernig er bakhlið-
in? Sannleikurinn er sá að
þjáningar fylgja einnig þess-
ari öru þróun. Iðnvæðingunni
fylgja einnig alvarleg vanda-
mál, og skiptunum úr frum-
stæðu yfir í nútíma-þjóðfélag
fylgja margir ófyrirsjáanleg-
ir erfiðleikar. 1 réttlætanlegu
kappi við að bæta hag Græn-
lendinganna hefur gleymzt
að staldra við og spyrja hvort
ekkert hafi farið forgörðum.
Það hefur gleymzt að spyrja
um andlegt heilbrigði Græn-
lendinganna í umróti breyt-
ingaráranna.
Árangurinn hefur orðið ein-
hliða þróun, þróun, sem leið-
ir beinlínis tii rótleysis hjá
þeim, sem átti að hjálpa.
Öryggisleysi ríkir hjá mörg-
um, og það er eins og menn
viti ekki hvar þeir standa.
Margir Grænlendingar búa
ekki lengur yfir því sjálfs-
trausti, sem nauðsynlegt er
til að standast kröfur nútíma
þjóðfélags. Allir sjá að hugs-
anagangi, eðli Grænlendinga
hefur verið breytt. Mörgum
finnast þeir vera annars flokks
menn, þótt þeir búi í eigin
landi. Þeir hafa verið gerðir
homrekur. Það er leitt til
þess að vita, en ástæðan fyr-
ir því að það gerðist er sú,
að jafnréttisstaða Græn-
lands sem hluta Danmerkur
fékkst svo skyndilega.
Foreldrar okkar settu lítil
skilyrði fyrir því að spor
þetta yrði stigið, og þess
vegna hefur breytingin verk-
að eins og opíum á hluta
þjóðarinnar. Hún hefur skap-
að hjá okkur áhorfendahug-
arfar og kröfuhugarfar. Marg
ir Danir fluttust inn til að
byggja upp landið, meðan
landsins börn horfðu aðgerðar
laus á. Við berum aðeins
fram kröfur okkar og bíðum
þess að Danirnir bjargi mál-
uinum. Hvers vegna? Það er
vegna þess að frá upphafi
litu opinberir aðilar svo á að
utanaðkomandi aðilar gætu
einir byggt upp Grænland án
þátttöku íbúa landsins. For-
sómað hafði verið að gefa
Grænlendingnum þá ábyrgð-
artilfinningu, sem nauðsyn-
leg er til að honum finnist
hann hæfur til að taka þátt
í uppbyggingunni, Hefði
grænlenzku þjóðinni verið
gefið tækifæri til að taka
þátt í uppbyggingu lands síns
frá upphafi, væri ástandið
sennilega annað í dag.
Danir eiga og reka mjög
mikinn hluta verzlunar- og
iðnfyrirtækja Grænlands. Þeir
hagnast vel. Mikill hluti
þeirra mörgu milljóna króna,
sem Danmörk fjárfestir á
Grænlandi árlega, rennur í
vasa þessara manna — og
sá dagur rennur upp að þeir
fara heim til Danmerkur. . . .
Ljóst er að fyrr eða síðar
má vænta viðbragða frá
grænlenzkum aðilum. Kosn-
ingamar 1971 sýna viðbrögð-
in gegn ríkjandi samfélagi.
Þjóðin hefur kosið nýja, unga
stjórnmálamenn, sem vilja
stefnubreytingu í Grænlands-
málunum. Þeir vilja að tekið
sé tillit til Grænlendinga, að
Grænlendingurinn eigi að
vera í fararbroddi. Takmark
þeirra er hliðhollari Græn-
landsstefna. Ekki að undra
þótt Grænlendingar almennt
líti á þá sem sína menn.
Nú hefur grænlenzka þjóð-
iin kjörið tvo þjóðþingsmenn
og landsstjóm skipaða úrvals
stjórnimálamönnum, sem hafa
sýnt hugrekki og manndóm
tU að berjast fyrir skoðunum
sxnum á Grænlandsmálunum.
Með mönnum þessum hefur
skapazt grundvöllur fyrir
breytingu á núverandi Græn-
landsstefnu — tekin upp
stefna byggð á grænlenzkum
forsendum og með græn-
lenzka hagsmuni 1 huga.