Morgunblaðið - 05.03.1972, Qupperneq 1

Um nónbil á
Rauða torgi
ÞEGAR herir fimm Var-
sjárhandalagsríkja réðust
inn i Tékkóslóvakíu i ágúst
1968 var innrásinni fagnað
í sovézkum fréttamiðlum;
skipulagðar voru aðgerðir
til að láta i ljós ánægju
með það bróðurþel, sem
innrásin átti að hera vott
um. Hvergi heyrðist rödd
mótmæla. Aðeins einu
sinni er vitað til að það
hafi verið reynt. Fjórum
dögum eftir innrásina
komu sjö manns saman á
Rauða torginu í Moskvu
og létu í ljós stuðning við
frjálsa Tékkóslóvakíu. Frá
þessum einstæða atburði
segir í bók sovézku skáld-
konunnar Natalyu Gorban-
evskayu „Um nónbil á
Rauða torgi“, sem nýlega
er komin át á Rretlandi. I
tveimur greinum birtir
Mbl. kafla af frásögnum
hennar og segir þar frá
mótmælunum, • handtöku
þeirra og réttarhöldunum
yfir sjömenningunum.
Gorbanevskaya var síð-
ar dæmd til vistar á geð-
veikrahæli og dvaldi þar
í tvö ár. Að því er áreið-
anlegar heimildir greina
£rá hefur henni nú verið
sleppt.
Greinarnar tvær eru
unnar upp úr ítarlegri frá-
sögn í brezka blaðinu
Observer.
Þegar klukkan sló þrjú eftir
hádegi, heitan sunniudag í ágúst
1968, settust sjö manneskjur nið
ur á Hausaskeljastað á Rauða
tongtou í Mosskivu og breiddu
kyrrlátlega úr fánum sínum og
borðum. Áletranir voru: „Lengi
lifi frjáls Tékkóslóvakia".
„Frelsi fyrir ykkutr og okkur“.
„Niður með hemámsston-
ana“. „Frelsi til handa Dub-
cek!“ Einn sjömenninganna hélt
á litlu tékknesku flaggi, sem
hafði verið dreift tveimur dög-
um áður til mannfjöldans er
skipulögð hafði verið fagnaðar-
móttaka fyrir Svoboda, forseta
TékkósJóvaklu.
1 hópnum voru þrir mennta-
menn, kunnir utan Sovétrikj-
anna, Larissa Daniel, eiginkona
skáidsins Yuli Daniels, Pavel
Litvinov, eðiisfræðingur og
bamabam íyrrverandi utanrík
isráðherra, og Natalya Gorban-
evskaya, sem hafði komið með
þriggja mánaða gamalt barn með
sér i vagni, ásamt með bleium,
tveimur borðum og fánanum.
Vegfarendur tóku að safnast
saman í grenndinni. Og áður en
við var iitið komu um tíu manns
þjótandi að sjömenningunum úr
ýmsum áttum torgstos. Á hlaup-
unum hrópuðu þeir: „Slæpingj-
ar! Blóðsugur! Lemjið á Júðun-
um!" Einn æpti að Litvinov:
„Loksins næ ég þér, júðaófreskj
an þín.“ Hópurinn þreif af þeim
borðana, reif þá og réðst með
barsmíðum á hópinn iitia og
kæfði með öskrum aliar tiiraun
ir fólksins til að skýra, hvers
vegna það væri þarna komið.
Einn sjömenninganna missti fjór
ar tennur í sviptingunum.
Fáeinum mínútum síðar ruddu
lögreglutoenn brautina fyrir ljós
biárri Volgabifreið. Mótmæl-
endahópurinn var dreginn á
brott og ýtt inn i biiinn og
stóðu að því menn í borgaraleg-
um fötum, og sýndu þeir hvorki
skitolki né handtökuskipanir.
Annar bill kom í kjölfarið. Lög-
reglumenn óku báðum bifreið-
unum. Alit var um garð gengið
á fimmtán mínútum. Fréttir um
aðgerðirnar kvisuðust til Vest-
urlanda. En aldrei var frá þeim
skýrt í sovézkum f jölmiðlum.
Natalya Gorbanevskaya skrif
ar í bók sinni:
— Ég furða mig á að fólk
skyidi segja við mig síðar:
„Hvernig stóð á að þið voruð
gripin svona fljótt?" Ef við met-
um þær aðstæður réttilega, sem
við búum við, vorum við ekki
gripin nógu fijótt. Á Rauða torg
inu eru jafnan félagar úr KGB
og innanrikisráðuneytinu á
vakki. KGB menn sem fylgjast
BLAB II
SENNUDAGUR 5. MARZ 1972
með atferli þeirra sem tortryggi
legir virðast, elta þá að torg-
tou. Hefði þeim sýnzt svo hefðu
þeir getað komið í veg fyrir mót
mæli okkar.
— Hefðu þeir fengið vit-
Natalya Gorbanevskaya.
Þegar sjö sovézkir
borgarar mótmæltu
innrás í Tékkóslóvakíu
Rauða torgið í Moskvu: Sjömenningarnir voru dregnir á brott o g ýtt inn í bifreið . . . alit var
tan t;arð gengið ©ftir stundarfjórðung og þá var eims og ekkert heffði gerzt. . . .
neskju um hvað til stóð, en haft
skipanir um að láta mótmælin
hefjast í þvi skyni að fá ástæðu
til að bandtaka hópinn hefðu
þeir ugglaust getað sýnt af sér
enn meiri skörungsskap. Þeir
heíðu getað rifið í tætlur borð-
ana fjóra og barið okkur niður
á augnabliki og dregið okkur
samstundis inn i bílana í stað
þess að vera á þönum um torgið
að leita að þeim.
— Ennfremur hefúr reynslan
sýnt okkur, að KGB menn vilja
heldur láta aðra vinna verkið
fyrir sig. Þeir voru tilneyddir
að grípa til þessara fantabragða
við okkur vegna þess að
við komum þeim í opna skjöldu.
Þetta hafði í för með sér að sum
ir þeirra urðu að koma fram í
dagsljósið, þ.e.a.s. sem réttar-
vitni í máium okkar.
Þá hina sömu nótt var húsleit
framkvæmd á heimilum þeirra
sjö, sem tóku þátt í mótmælun-
um. Natályu Gorbanevskaya
hafði verið leyft að fara heim til
ungbarnsins og sonarins Yasík.
Húsleitin hjá henni hófst klukk
an tíu um kvöldið og lauk
klukkan tvö eftir miðnætti. Þeg-
ar lögregian hélt á braut sagði
hún: „Þú getur þakkað það þvi að
þú átt börn að leitin tók ekki
lengri tíma.“
Morguninn eftir varð hún að
koma íyrir bráðabirgðarann-
sóknarrétt. Þá stóð hún and-
spænis „vitni" að mótmælaað-
gerðunum, 19 ára gömlum verka
manni frá Rostov ...
— Hann var útbólginn af orða
gjáifri úr blöðum og ruglaði í
sífellu saman hugtökum.
Þegar ég spurði hvort hann
hefði veitt því athygli, að hóp-
urinn hefði verið laminn sund-
ur og saman og hvort hann hefði
séð hvernig handtakan hefði
verið framkvæmd, hrökk hann í
kút, eins og lítið hrætt dýr og
hrópaði reiðilega: „Það hefði átt
að drepa ykkur öll.“
—- Rannsóknarmaðurinn þú-
aði hann, þegar hann lagði fyr-
ir hann spurningar. Ég geri mér
i hugarlund að pilturinn hafi
verið tekinn af handahófi á
Rauða torginu, látinn dúsa toni
yfir nóttina, honum hafi þar ver
ið ógnað og á endanum orðið
úr honum afbragðs vitni, sem
hataði okkur. Þegar öllu var á
botninn hvolft var það vegna
okkar sem hann hafði verið
gripinn, þótt alsaklaus væri. En
þetta eru að sjálfsögðu aðeárus
getgátur minar.
—- Annað sagði hann sem
ég veitti sérstaka athygli: Þau
börðu lika.
Þessi útgáfa skaut í sí-
fellu upp kollinum við rann-
sókn málsins: — Hann
lamdi mig fyrst með hnefanum.
„Þau lömdu hvort annað". Um
það bil sem pilturinn lauk vitna
framburði sínum horfði ég á
hann stóreyg af undrun — frek
ar undrun en hrylltagi. Hann
sagði að þegar reynt hefði verið
að handtaka mig hefði ég þrifið
gleraugu af manni og síðan byrj
að að reyna að kyrkja litla
barnið niitt til þess að ég gæti
síðar staðhæft að okkur hefði
verið misþyrmt. Þessi staðhæf-
ing fannst mér slík firra, að ég
sagði: „Þér vitið kannski ekki,
hvernig á að halda á barni." Ég
hugsaði sem svo að honum hefði
sýnzt þetta og væri að lýsa eftir
beztu getu því sem hann hefði
séð.
— Ég komst að því síðar að
fleiri vitni í málinu báru það
einnig að ég hefði „hert að hálsi
bamsins." Hópur manna gat
ekki hver fyrir sig látið sér
detta í hug að slíkt hefði fyrir
augu þeirra borið. Þetta var efa
laust vitnisburður, sem var bú-
inn til við upphaf málsins og
rannsóknarinnar, en þegar fram
liðu stundir gerðu mienn sér
grein fyrir, að þarna var skot-
ið yfir markið og ákveðið
var að gefa þennan áburð upp
á bátinn. Fyrir slysni mun pilt-
urínn þó hafa komið með þess-
ar yfiriýsingar að nýju fyrir
dómnum.
— Rannsóknarmaðurinn sagði