Morgunblaðið - 17.03.1972, Blaðsíða 10

10
MORGUiNBLAÐIB, FÖSTUDAGUR 17. MARZ 1972
Sýning Eiríks Smith
1 kjallara Norræna hússins
stendur nú yfir sýning verka
Eíir'iiks Smith, en hann hefur um
&rabil verið einn virkasti málari
svonefndrar miðkynslóðar, er
þeir málarar munu teljast til,
sem eru á milli 35—50 ára. Þetta
er viðamesta sýning, sem Eirík-
ur hefur sett upp á list sinni til
þes.sa og má teljast nokkurs kon
ar úttekt á vinnu hans síðasta
áratuginn. Hér teflir Eiríkur
fram tveim meginþáttum vinnu
stanar og listrænum andstæðum
Sjraibuigarins, annars vegar hin-
iuim íivíviða, illjóðiræna, hreinia, um-
búðailaiusa atxs tna k t-e xpress j ón-
isma og hins vegar hinum sál-
ræna rúm-expressjónisma síð-
ustu ára. Eiríkur hafði jafnt og
þétrt þróað fyrri stílinn til sér-
stæðra og auðþekkjanlegra stíl-
bragða og hafði sem slikur safn-
að um sig hópi aðdáenda og
sínjðnitagsmanna, er hann öílum á
óvart söðlaði skyndilega um fyr
ir fáum árum og hóf að mála i
amda stefnu kenndrar við Bacon,
en sú stefna átti þá miklu fylgi
að fagna í Evrópu og á enn í
ýmsum myndum. Hann sprengdi
hinn flata, tvíviða grunn, er
hann hafði lagt svo mikla rækt
við og þrengdi sér inn í vanda-
mál rúmsins og teygjanleika
myndflatarins, jafnt táknræns
— myndræns sem sálarlegs eðl-
Is. Skyndilega voru fígúrurnar
bainnfærðu komnar aftur og var
líkast sem listamanninum væri
þægð að því. — Nú opinberast
boinium ótai nýir tjiániingarmögu-
leikar, og með þrótti og orku
brýat hainn úir viðjium þess sviðis,
er honum hefur trúlega verið
farið að finnast þrengja að sér,
en heldur þó áfram tryggð við
Ijóðræn vinnubrögð.
Ég gat þess í listdómi fyrir
tæpum þremur árum, er Eirík-
ur kynnti fyrst hinar nýju
myndir sinar, „að hér væri um
að ræða hugrakkan, ósérhUfinn
og framgjarnan listamann, alis
óhræddan við að ganga á vit
nýrra gilda, sprengja af sér alla
vanafjötra og kanna með sigur-
reifri ákefð hvað hið nýja gæti
gefið honum, — Hann væri
óhræddur við að fórna vinsæld-
um fyrir þá áráttu sína að glíma
við hlutina, — og þeirri þörf
fengi hann ekki þjónað ám þess
að færa stöðugt út verksvið við
leitni sinnar.“ Einnig gat ég þess,
að það væri öldungis óraunhæft
að skera úr að svo stöddu, hvort
um framför eða afturkipp væri
að ræða frá fyrri verkum, —
hér væri um að ræða samruna
ólíkra stíibragða, er listamannin
um tækist ekki ennþá að tengja
saman í eina heild, nema í
nokkrum myndum.“ Allt þetta
iget ég með góðri samviaku
endurtekið nema hvað hið
síðasta áhrærir, því að Eiríki
hefur nú tekizt að þróa og ná
mun sterkari og dýpri tökum á
hinum nýja stíl en fyrr. Geta má
þess að tímabundin lægð er oft
eðlileg afleiðing mikillar gerjun
ar og umskipta stílbragða. Ég vil
ekki ennþá leggja neinn dóm á,
hvort hann hafi náð lengra list-
rænt séð í hinum mýrni en eldiri
myndum sinum, ein vil þó full-
yrða, að hta beztu verk hans i
dag standi litið að baki þvi
bezta, er hann hefur áður gert,
og margt bendir til þess að
Eiríkur sé mitt í þróuninni, og
að enn eigi hann eftir að bæta
mikliu við sig Lnnan ramima hinna
nýju viðhorfa. Eitt finnst mér þó
áberandi, að Eiríkur virðist mis-
tækari í hinum nýju verkum,
þau virka stundum öllu lausari
í útfærslu hinum eldri, líkt og
hrist úr erminni, —• ekki nógu
gaumgæfilega unnið úr hug-
myndum og honum hættir jafn-
framt til að yfirspila sig i lit,
— slíkt höfðar meir til skyndi-
hrifa en varanlegra. Hér er
nefnillega oifitfega uim að
ræða að tengja saman
miisimiunanidii einÁmgar í .etaa
saimgróna hel d á myndflet-
inurn, og Eiríkur verður þvi að
þvinga fram gerólík vinnubrögð
frá fyrri stíl. — Fijúgandi tækni-
vinnubrögð og glóandi lit-
ir henta hér ekki alltaf, skraut-
girni og lausformuð teikning fell
ur um sjiálifa siig. Stilíliinn höfðar
iðulega tii nokkurrar efnis-
kenndar, og það er einmitt í
þeim myndum, sem Eiríkur er
hvað efniskenndastur í lit,
er mér finnst hann ná lengst og
hér skiptir litafjöldinn enigu
máii, einlit blæbrigðarík mynd
Mynd nr. 47 í sýningarskrá „Ljós“ niáluð 1971.
skrifar um
verður jafnáhrifarik marglitri,
éf ekki áhrifaríkari (dæmi
mynd nr. 41 „Gengið á fjöru“).
Þetta er engta yfirlitssýning í
víðari merkingu hjá Eiríki, held
ur sem fynr getur ruóklkurs kon-
ar átök milli tveggja tímabila á
listferli hans, þar sem jafnvel
hin ásjálega mynd hans frá 1962
„Rökkur" (28) getur virzt fram-
andi þó að hún sé um leið
skemmtilegt innlegg. Ég hefði
viljað sjá ennþá eldri myndir
Eiirílks, helzt annan áratug aftur
í tímann, en e.t.v. bíður listamað
urinn í nokkur ár með að taka
þær fram, eða þar til F.l.M. býð-
ur upp á yfirlitssýningu á verk-
um hans, svo sem venja hefur
verið er listamerm ná fimmtugu,
þó margir séu því miður mót-
faíönir þeim sið. Það fyrirflinnst
enginn sýningarsalur í borginni,
er sýnir markvisst nýrri sem
eldri verk myndlistarmanna und
ir fimmtugu, og ei heldur nokk-
urt safn, er ris undir slíkri starf
semi. Listamenn verða því
að eiga frumkvæðið sjálfir, þvi
að llítiil ávtaninigur er að þvii að
hafa myndir upp við vegg á
vinnustofu sinni, í láni hjá vin-
um og ættingjum, í kjallara eða
uppi á hanabjálkalofti. Það er
hreinsun, krufning, sjálfsúttekt
og þýðingarmikill lærdómur að
sjá þessar myndir á einum stað,
mikilsverður áfangi og þjór.usta
við yngri kynslóðir, en ekkert
lokamark. — Ég gef lítið fyrir
magnaðan ótta sumra við
ytfirliitissýningar, vegna þesis að
þeim finnst það ellimörk að stilla
til sýnis eldri verkum, skyldi
það ekki vera diáliítið hjáleitt
á itiim'Uim fuilllyrðiniga uim,
að góð list verði aldrei gömui?
Fátt er alveg nýtt i heimi mynd
listar, Við liifum á t'iimiuim end-
urnýjuniar eldrí giittda, þeim tim-
um að uppgötva og 'uppttiifa
sitöðugt nýjar hl'iðar á
hlutum, umhverfi og heimsmynd.
Ég er sannfærður um, að
Eiirikur Smifh mun hafa mikinn
listrænan ávinninjg af þess-
ari sýningu sinni og að hún
kunni að marka mikilvæg tíma-
mót í þróunarferli listar hans.
Ég þakka svo listamanninum
sýninguna og hvet sem flesta að
leggja leið sína í Norræna hús-
ið fyrir sunnudagskvöld.
Gagnleg og tímabær bók
Atfrseði Menntagarsjóðs
Bókmenntir.
Hannies Pétursson.
Bókaútgáfa Menningarsjóðs og
ÞJóðvtaafélag'sins.
Beykjavík 1972.
ALFRÆÐIRIT eru sjaidigæf
toér á landi. Menn munu því ai-
menmt fagna ADfræði Menningar
sjóðis, sem nú hefur göngu sína
Éynsitu tvær bækurnar eru Bók-
mennitir eftir Hannes Pétursson
o(g Stjömufiræði — Ríimifræði eft
trÞorstein Sæmundsson.
1 Nakkrum formál'sorðum
Ikiemist Hamnes Pétursson þannig
að orði um bók staá:
„Uppfl'ettibækur samkynja
þeissari eru rnargar titt á er-
leindium tumguim og hafa lengi
verið, en eru ólí'kar imnbyrðis. í
suimuim þeirra er einvörðungu
tfjaiiiað um helztu bókmennta-
greinar og bóikmennitahugtök i
irælkittegu mátti, í öðrum er dval
ið skemur við einstök atriði og
fleira tekið upp, jafnvel orð,
seim heyra ekki beinlínis undir
bákmenintafræðL, t.d. „bóka-
sa£n“, „ritskoöun" og fleira af
því tæi, og hér er sú aðferð val-
ta. Heimspekilegar bökmennuir
ag trúfræðíiegar eru stundum
giilidur þáfbtur sííkra uppfletti-
bóka, en stundum ekki, líkt og
toér er raunin á, enda má vænta
þess, að uim þær verði ritað af
Öónum siðar í þessum flokki.“
Bókmenntir eru aðeins 113
btts. Það er því ósanngjarnt að
ætíiaist tif. þess, að bðkin vei':i
svör við ölílu sem efnið varðar.
Bn ólhætt er að ful'iyrða að bók
in basiti úr brýnmi þörf.
Hanmes Péíursision iagigur höf-
uðáherslu á ísflensíkt efni. Hér
eru mteira að segja greinar
um nokkur ísflensk handrit
samdair af Kristni Jóhannessyni
canid. maig. feienslkuim fornbók-
mienntium eru igerð ítaríeg sk.il,
en hjá því verður ekki komist
að greinar um fornbökmenrítir
og önnur íslénsk efni séu á
kostnað etlliendra bókmennta.
Einis og Hannes Péturisson bend
ir á í fonmála „imun svo yfirleitt
vera í hiliðstæðum verkium er-
Lenidis, að meira sé haift við eiigin
bökmenmtir en aninarra."
Eins og að Mkuim iætur eru
igreinarnar í Bákmenmtum stutt-
ar og gagruorðar. 1 fáum orðum
og mieð nokkrum einkennandi
dæmum er lýst bókmenntahug-
tökuim, bókm'enntagreinum bók-
menntastefnuim, stíltorögðum og
bragarháttum. Þetta hefur yfir-
leitt tekist alfl'vel þófct um ýmis
atriði magi dieifla. Sum efni (bök
mennt as tefin u r, bókime n n taigr e i n -
ar) eru aðeims reifuð í grófum
drát'fcum, etas og Hamnes Péburs
son tekur f.ram. Með hliðsjón af
stærð bókarinnar munu lesend-
ur sæfcta si.g við það.
Flestir rruunu vera sammála
uim, að Hanmes PéturSson sé
eiinkar vel til þess fallimn að
Ilannes Pétursson.
fjaflda um bókimenntafleg efni á
skýran ag aðgengilegan hátt.
Að minnsta kosti verður ekki
annað ráðið af þessari bóik en
'hanm hafi unnið verk siitt af sam
vis'kusemi og eins og kunmiátta
hams lieyfði. Alfræðiriit eru
reyndar aldrei eins manns venk,
heldiur fá þau situðntag aif fjöl-
mörgum heiimiidiuim.
Ég hef iesið Bófemenntir mér
til ánægju og mér er efist i huga
hve bökin er búin mörgum góð-
-um kostuim. Ég efast ekki um
að skölar og ailimenningur fá hér
mikið þarfaþing í handur. Þetta
er mjög handihæg bóik að allri
gerð, frágangUT hennar smekk-
legur, imyndskraytinigar ágætar.
Tid þess að gefa nofekra hug-
mynd uim vinnubrögð Hannes-
ar Péturssonar skafl fcekið nær-
tækt dæmi:
„gagnrýni (ikrítik, úr grísiku:
kritifee (tékhne), „listin að feila
dóm“), úfcskýrimg og mat rit-
verks, reist á persónuleigum
ski'lnin.gi þess, sem uim verkið
fjalllar; jafnfraimt leiitast hann
viið að túflka efni þeiss og fram-
setnimgu fyriir öðrurn, skýra
markmið höf. G. er of'ast sett
flraim í riifcd'ómuim, þ.e. greinum
Uim nýjar eða nýfegar bækur,
og 'hefur dómur Jónasar Hall-
gríimssonar uim Ríimur af Tristr-
ani og Indíönu eftir Siigu.rð
Breiðfjörð. pr. í Fjöflni 1837, ver
ið talinn fyrsti eiginlegi ritdöm
urtan á isflenzku."
Það væri léngi hægt að dvelja
við það, seim lofsvert er u:m bök
Hannesar Péturssonar, en fáein
um afchiugasemduim hnýti ég hér
við að ilioikuim. Þær eru igerðar
tiil að vekja til umhugsunar um
fleiðir, sem fara má í gerð bófe-
mienntalegra u ppflietti'bóka.
í formá'la sínuim gefcur Hannes
Pétursson þess að örðiuigas'; haf'i
verið að semja greinar uim mjög
víðtæk efini, t.d. bókmennta-
sfcefniur. 1 grein um ímaigisma
segiir að forgönguimaður hans
hafi verið Ezra Pound. Þetta er
ekki að öí.Iu leýti rétt. Eiginleg
u.r 'leiðtogi imaigiistanna var
skáldið og hejmspekmgurinn T.
E. Hulme. Ein Eara Pound var
mjög átorifamiikill i hópi irnag-
iistainna, einkuim eftir liát Huta-
es. Meðal annarra kunnra íimag-
ista, sem Hannes nefnir ekki,
voru Richard Aldington, Hi'Ma
Doólifcfcle ag Wyndhaim Lewis.
Svipaðrar ónákvæmni gæt'r
hjiá Hannesi Péfcurssyni í grein
um dadaismann. Hann segir, að
dadaiismtan hafi verið bók-
mennta- og listastefna grund-
vöflluð I Zurich 1916 af Aragom,
Arp, Tzara o.ifil. Bftir áreiðanileg
um heiimiildiuim kom Aragon ekki
við sögu dadaiismans í Zúrich,
hins vegar var Tristan Tzara í
fararbroddi þar áisamt þeim
Hu'go Ball, Hans Arp og noik'kr-
uim öðrum skáldium og flista-
mönnuim. En efitir að Tzara kom
tiil Parísar 1919 igengu Aragon,
Brefcon, Eluard og fleiri til liðs
við hann. Upp úr dadaisimanum
spratfl svo súrrealisiminin, eins
og Hanines bendir á.
„Mér er Oljósit, að les-
endiur kunna að sa'kna uppfíetti
orða, sem áttu rét.t á sé,r fuiit
eiins vel og su,m þeirra, sem tek-
in 'hafa verið", segir Hannes Pðt-
ursison í fonmála. Undirritaður
tekur undir þessi orð. Ég á til
að rnynda erfitt með að skiflja
hvers vegn,a ekki er getið um
jafn 'fiyiriirferðar'mikia bók-
imemn'ta- og heiimspefeistefnu og
exlísbensíaKisima. Svo að mtansit
Framhald á bls. 22.