Morgunblaðið - 06.07.1972, Síða 16

16
MORGÍÚNBLAÐIE), FIMMTUDAGUR 6. JÚLÍ 1972
Otgefandi hf ÁrvaW, Rfey'kijavfk
Fr'örrVkv a&m da s-tjóri Har&tdur Sveins'son.
fíiti&tiórar Mattfiías Johannessðn,
EyfóWur KonréO Jónsson
Aðstoðamtstijón Styrmir Gunnarsson.
Rrtst/ómarftrlltrúi Þiorbjörn Guðmundason
Fréttastjóri Bjöm Jólhannason
Auglýsinaastjöri Ámi Garöar Kristmsson
Ritstjórn 09 afgreiðsla Aðalstraeti 6, sfmi 1Ó-100.
Augfýatngar AOatetreaiti 6, sfmi 22-4-80
Ásikrrftargjald 226,00 kr á rrváriuði irtnanland®
I teusasö’fu 15,00 Ikr eirvtakið
KOKHREYSTI
T Tímanum í gær er því blá-
* kalt haldið fram, að verð-
hækkanir að undanförnu
hafi ekki orðið meiri en á
síðustu þremur árum, þegar
stefnu viðreisnarstjórnarinn-
ar í efnahagsmálum gætti, og
jafnvel séu hækkanir nú mun
minni en þá. Það er meira
en lítil kokhreysti að bjóða
blaðalesendum upp á slíkar
firrur, ekki sízt húsmæðrun-
um, sem daglega sjá verð-
lagshækkanirnar. Staðreynd-
ir málsins eru hins vegar
þessar:
Áhrifa efnahagsstefnu nú-
verandi ríkisstjórnar tók ekki
að gæta fyrr en á þessu ári.
Næstu þrjú árin á undan
hækkaði framfærsluvísitalan
miðað við almanaksár, sam-
kvæmt Fjármálatíðindum,
sem hér segir: 1969 13,8%,
1970 um 12,5% og 1971 um
2% eða að meðaltali um
9,4%. Á þessu ári lítur dæm-
ið þannig út, að hækkunin er
þegar orðin 9%, og eru þó
ekki öll kurl komin til graf-
ar, þar sem skattalagabreyt-
ingar verkuðu til lækkunar
á vísitölunni, þótt skattbyrð-
in aukist verulega á þessu
ári og þess vegna hefði auð-
vitað átt að halda liðnum
„opinber gjöld“ í vísitölunni
a.m.k. óbreyttum, en ekki að
lækka hann úr 161 stigi í 33
stig eins og gert hefur verið,
en sú lækkun nemur nokkr-
um vísitölustigum.
Ef hækkunin síðari hluta
ársins yrði jafn mikil og
fyrstu 5 mánuðina, næmi árs-
hækkun yfir 20%, en eins og
áður segir var meðalhækkun
framfærsluvísitölu á síðustu
þremur árum 9,4%. Og eins
og tölur þær, sem að framan
eru birtar bera með sér, dró
úr verðbólgunni síðustu þrjú
árin, en nú eykst hún með
vaxandi hraða. En þetta kall-
ar Tíminn að betur hafi tek-
izt til í efnahagsmálunum að
undanförnu en áður.
Þess má einnig geta, að
meginhluti hækkananna, sem
orðið hafa á þessu ári, kem-
ur fram á öðrum ársfjórð-
ungi, en ekki hinum fyrsta,
því að efnahagsstefnu ríkis-
stjórnarinnar er ekki veru-
lega farið að gæta fyrr en þá,
en á þeim þremur mánuðum
hækkar vísitalan um hvorki
meira né minna en 8,5%.
Þrátt fyrir þessar miklu
hækkanir segir ríkisstjórnin,
að hún hafi takmarkað verð-
hækkanir eins og frekast hafi
mátt verða og haldið verðlagi
í algjöru lágmarki, svo að
fyrirtæki stöðvuðust ekki.
Síðan hafa orðið verulegar
kaupgjalds- og verðlags-
hækkanir, þannig að þegar
hefur verið falin hækkun,
sem nemur mörgum vísitölu-
stigum, en samt sem áður er
þegar komið í ljós, að á næst-
unni muni vísitalan hækka
um 5—6 stig og er þá ekki
tekið tillit til skattabreyting-
anna nema að nokkru leyti.
Þegar ríkisstjórnin tók við
völdum, lýsti hún því yfir í
málefnasamningi sínum, að
hún gerði ráð fyrir, að verð-
hækkanir hér yrðu ekki
meiri en í nágrannalöndun-
um, enda gekk hún út frá
þeim forsendum, að þetta
væri unnt miðað við aðstæð-
ur efnahagslífsins. Svo reynd-
ist raunar líka fyrstu 6—7
mánuðina, sem stjórnin sat
að völdum, enda var þá ekki
farið að gæta áhrifanna af
hinni gálauslegu efnahags-
stefnu hennar, en þegar áhrif
hennar komu í ljós fór allt
úr böndunum og óðaverð-
bólga reið yfir. Verðbólgu-
hjólið er nú komið á fulla
ferð og stjórnarherramir
sitja ráðþrota.
Þeir segja að vísu nú, að
hugmyndin sé að grípa til
bráðabirgðaráðstafana, sem
enginn veit þó enn hverjar
eigi að vera, en því er þó
fleygt, að kaupgjald og verð-
lag eigi að binda með ein-
hverjum hætti og verið sé að
þreifa fyrir sér um pólitísk-
an stuðning í röðum verka-
lýðsforingja til þessara að-
gerða.
Sú stórfellda verðhækkun-
arskriða, sem nú skellur yfir,
er auðvitað geigvænleg fyrir
íslenzkt efnahagslíf, enda
spáðu forustumenn stjórnar-
flokkanna því þegar í vetur,
að áframhaldandi verðhækk-
unaralda mundi leiða til
gengisbreytingar og hefur þó
engan þeirra, frekar en aðra,
órað fyrir því, að hækkan-
irnar yrðu jafn gífurlegar og
raun hefur á orðið. Hitt er
þó e.t.v. verra, að miklar
hækkanir eru nú faldar.
Meira að segja liggja í bunk-
um hjá ríkisstjórninni heim-
ildir frá verðlagsnefnd til að
hækka ýmiss konar vörur og
þjónustu, en ríkisstjórnin af-
greiðir þær ekki frá sér, þótt
verðlagsnefnd hafi sannfærzt
um nauðsyn þessara hækk-
ana.
Ekki er ofsögum sagt, að
algjör ringulreið og stjórn-
leysi ríki í efnahagsmálunum,
og þess vegna er eðlilegt, að
stjórnin reyni nú að spyma
við fótum. En fyrirfram get-
ur hvorki Morgunblaðið né
aðrir ímyndað sér, að úrræði
stjórnarinnar verði nú áhrifa-
meiri eða gæfusamlegri en
hingað til. Ferill hennar er
með þeim hætti, að fólkið
býst ekki við neinu góðu.
Sköllótta
prímadonnan
Eftir Matthías Johannessen
EINN virtasti gagnrýnandi i
Frakklandi Claude Bonnefoy, hef
ur tekið saman bók, sem byggð
er á samtölium hans og fransk-
rúmenska leikritaskáldsins Eug-
ene Ionescos. Ástæða er til að
láta bókina ekki fram hjá sér
fara, en hún barst mér ekki í
hendur fyrr en nú nýlega. í bók
þessari fann ég m.a. skýringu á
háttalagi íslenzks rithöfundar oig
allþingismanns og kem ég að
því síðar.
Eugene Ionesco er einn þekkt-
asti leikritahöfundur, sem uppi
er. íslendingar þekkja af eigin
reynslu þrjú helztu leikrit hans,
Sköllóttu prímadonnuna eins og
höfundiur kallar verk sitt i enskri
þýðingu samtalanna (ekki söng-
konuna), Stólana og Nashyrn-
ingana, svo og Kennslustund-
ina, sem leikin var með Stól-
unnm í Iðnó fyrir allmörgum ár-
um og danski ballettinn sýndi á
listahátíð fyrir skömmu. Stóla-
ballettinn, kallar Ionesco leikritið
á einum stað. Enginn vafi er á
að leikrit Ionescos eru merkur og
sérstæður áfangi í sögu leikMstar
innar og eiga sér vafalítið lengra
líf fyrir höndum en obbinn af
því, sem fr-amleitt hefur vefrið
handa framúrstefniuleikhúsum.
— —
Ionesco segir að það taki sig
langan ttma að byrja é nýju
verki. Hamn geti ekki setzt niður,
svo mánuðu.m skipti, og fyllist
þá samvizkubiti vegna lítilla af-
kasta, en vinni síðan að leikrit-
um simum í 1—2 mánuði sam-
flieytt. — „Ég verð að Ijúka v'ð
leikrit innan eins eða tveggja
mánaða, af því ef ég held lengur
áfram er það vonlaust — leikslok
fara þá í handaskolium af þvi ég
hef ekki meiri orku“. Hann seg-
ist vinna í eina, tvær og hæsta
lagi fjórar klukkustundir á dag,
en siðaisti kliukkutíminn fari þá
gjarnan í bréfaskriftir.
Einhverju sinni í miðju leikriti
varð Ioniesco skyndilega veikur
og lagðist í rúmið, en hélt svo
áíram að veikindum loknum og
lauk verkinu. Hann segir að allt
önnur hrynjandi sé í síðari hluta
verksins en hinum fyrra og hatti
fyrir. Hann verði að setja siig í
stellingar, þegiar hann byrji á
nýju verki, og ef honurn tekst
ekki að ljúka því meðan hann er
í „stellingum“, sé leikritið í
hættu.
— JPW —
Ionesco hugsar mikið um
drauma, ef mairka má þessi sam-
töl. Draumar hafa auigsýnilega
haft mikil áhrif á hann og verk
hans eiga sér, segir hann, oft ræt
ur í dirauimum. Einnig séu end-
urminningar úr æsku áleitnar.
Dauðinn hvílir augsýnilega eins
og dapur skuggi yfir lifi harns.
Verk hans eru tilraunir til að
losna undan þeirri martröð sem
dauðinn er, enda ekki óaligengt,
að driffjöður listamanna sé glim-
an við þessa óráðnu gátu.
í Stólunum reynir hann að
sýna ftram á tilgangsileysi allls.
Stólum er endalaust raðað á lei k
sviðið — helzt fimmtiu stólium
segir hann (hví ekki sextíu?) —
þeir hafa ekki öðru hlutverki að
gegna en sýna fram á tilgangs-
leysið, tómleikann í lífi okkar.
,,f Stólunum hugsaði ég einfald-
lega uim tómt herbergi, siem
smám saman var fylit auðum
stólum. Stólarnir sem ffluittir eru
inn á sviðið með æ meiri hraða
. . . lýstu að mínu viti . . . eins
konar hvirfilbyl tómleikans . . .“
Og svo hefur skáldið ein'nig kaf-
fært persónur sínar í öðrum hús-
gögnum.
Ionesco segir að sum leikrit sín
séu skrifuð upp úr smásögum.
Nashyrningarnir segir hann að
sé sprottið úr m.artröð. Hann upp
lifir draumana í l'eikritum sínum,
e&a ölliu •heldur: „Draiumar eru
veru,leiki“. Á einum stað segir
hann að sig hafi dreymt að hann
væri geimfari, „hlægilegur geim-
fari“. Hann segist hafa séð sjálf-
an sig í klefa úr filmikenndu efni.
„Ég er nakinn (og nánast í sömu
stellingu og fóstur) og gegnt mér
er önniur persóna, nákvæmlega
einis og ég í útliti. Ég er hvort
tveggja í senn: fóstur og geim-
fari . . . “ Svona byrjaði einn
drauimurinn og ekki ástæða til að
rekja hann nánar, en ef ég man
rétt lauk þessari geimferð með
því að Ionesco þóttist komast að
þvi að Marsibúar töluð'u ítölsku.
— —
Ionesco segir á einium stað að
„sérhvert verk er einstakt í sinni
röð, fullkominn heimiur út af fyr
ir sig, kosimos. Verk er aðeins
mikilvægt vegna sérstöðu þess,
og þar sem það er sérstætt er erf
itt að sikilja það. Þegar staðið er
andspænis nýju verki og veröld
þess, er alltaf nauðsynlegt að geta
uppgötvað veröldina . . . Af þeim
sökurn eru góðir gagnrýniendur
mjög sjaldgæfir. Ég held að ég
hafi áður sagt: að nauðsynliegt
sé að hafa hæfileika til að verða
rithöfiundur en til að vera gagn
rýnandi sé naiuðsyntegt að vera
snillinguir . . . “ Og Ionesco held-
ur á f ram: „Miklir gagnrýnendur
eru allir listamenn . . . eins og
Delacroix Apollinaire og Baiudel
aire . . . Stunduim eru þeir jafn-
vel heimispekingar: Freud, sem
gjörbreytti s'kilningi fólfcs á Sófó
klesi . . . En þá er naiuðsynteigt
að vera mikill heimspekingur og
ekki aðeins heimspekinemi eins
og al'lir þessir vinnuisömiu skóla-
menn, sem eru klyfjaðir marx-
istískri þjóðfélagssálfræði, sem
iþyngir þeim fremur en hjálpar.
En simámunasamt fólk hefuir alllt
af verið til, lærðir asnar“. Þegar
Ionesco tailar uim veröldina í verk
inu, vill hann að verkið sé svo
sérstætt að það geti skapað nýj-
an heim, a.m.k. enduirskapað
heiminn, Og með það í huiga eigi
bókmenntir erindi við okkur.
Að því er virðist teliur Ionesco
að engir rithöfundar hafi haft
áhrif á sig nema Kaíka og Borg-
es. Ionesco og Halldór Laxnesis
hafa merkitega Mka afstöðu til
gagnrýnenda sinna og bók-
menntakönwuða. í Skeggræðum
gegnum tíðina segir Halldór Lax-
ness m.a.: „,Það eru að visu til
táknræn eða altegórísk skáld.
Þau eru sjaldan góð. En það eru
líka til margir táknrænir lesarar,
ef svo mætti segja og enginn tak
mörk fyrir því hvað þeir geta les
ið út úr skrifuðum texta. Stiund
um tekur þetta svo út yfir allan
þjófaibálk, að það er ekki eimu
sinni hægt að brosa að vizkuinmi
. . . Menn krefjast þess að lítil
saga sé einhvers konar opinber-
unarbók um óskyld mál . . . Marg
i,r ritdómarar sjá aðeins það sem
stendur ekki í bókinni. Svo verða
þeir illdr yfir eimhverju sem
stendur ekki í bókinni og sjá ekiki
það sem stendur þar . . . “ Ion-
esco segiir: „Fólk sendiir mér
doktorsrit. Það sendir mér óút-
gefnar bækur uim sjálfan mig og
ég verð lamaður af ótta. Getur
verið að ég hafi haft allar þessar
diuldu me,iningar?“ Ennfrem'ur:
„ . . . textinn kemiur þeim (gagm-