Morgunblaðið - 23.08.1972, Page 15

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 23. ÁGÚST 1972
15
Milovan Djilas
Fangelsisdvöl
hreinsar hjartað
Eftir
C. L. Sulzberger
BELGRAD — Frægiaisti marxíski
villlutrúarmaðurinn í þessu villu'trúar
landi marxismans er Milovan Djilas,
sem eitt sinn vair næstvaldamesti
maður í liandinu. Hann hóf hugmynda
fræðitega uppreisn geign Tító, stuttu
eftir að Tító sjálfur hóf sitt hug-
myndafræðilega stríð giegn Stalín,
einstrengimgsllegri túlkun hans á
kommúnismamum.
Eftir dauða StaKns gierði Tító
bráðabirgðas'amkomiuiiaig við Moskvu-
menn, sem er frekar í ætt við vopna-
hlé en sætt. En Djilas, sem aldrei hef-
uii- sætzt við Titó, hefur dregið rök-
réttar ályktanir.
„Huigmyndafræði er dauð,“ sagði
hann, „og trúin er í hættu. Hug-
myndafræði eir aðeins hálftrú. Hún
er ágæt fyrir trúarflokk á ófriðar-
eða bylitingartímium, ekki fyrir alla.
Hugmyndafræði verður að vera ein-
ræðiskennd til að vera sannfærand'i,
en trú ætti aldrei að vera einræðis-
kennd,
En mannkyn gietur aldrei lifað án
trúar, þar með talið án heimspeki’
sem trúarforms. Ég er ekki trú-
hneigður maður, en það í sjálfu sér
er eins konar trú. Ég trúi ekki á
Guið. En ég trúi á meðvitaðar mann-
leigar framfarir. Ég trúi því, að við
séum hluti þessa mikia alheims, sem
við búum í.“
Djilas, grannur maður mieð stríðn-
islagt, gáfuiliegt andlit, markað
áhyggjum, hefur uppliflað margt frá
því hann fæddist fátækri fjölskyldu
í Montenegro. Hann sá jámbraut í
fyrsta sinn 1929 þegar hann kom
hingað til að fara í háskóla. Hann var
fangelsaður á árunuim 1933—’36 aif
ei n veW iss t.jór n i n n i fyrir að vera
kommúnisti og síðan hjálpaði hann
við að skipuiaggja neðanjarðar-
hreyfiniguna.
Á meðan á stríðinu stóð var hann
mjöig djarfur flokksleiðtogi. Hann
komst í uppáhaid hjá Stalín og varð
náinn félagi Títós, þar til hann smám
saiman komst á þá skoðun að hið
miairxíska kerfi var óréttlátt. Tvis-
var settu fyrrverandi féiaigar han.s
hann í flangelsi, einu sinni frá 1956—
’61 og afltur frá 1962—’66. Að nafni
til er hann nú frjáls maðuir, en það
frelsi er takmarkað. Honum er mein-
að uim veigabréf til að ferðast tii út-
landa og ekkert hinna merkiliegu rit-
verka hans fæst birt hér.
Ég spurði Djilas hvernig fangels-
ið færi með mann. Hann sagði: „í>að
er ágætt að vera þar, ef maðuir er
leitandi baráttuimiaður, en ekki of
iengi. Einangiruinin geiir manni
klieift að skýra skoðanir sinar fyrir
sjálifum sér. Fangelsið er einstakur
staður fyrir sterkan, heil'brigðan
mann rrueð mótstöðuaifll, þar sem
hann getur komizt að eigin getu.
Undir ein'velldinu barði lögreiglan
mig niður. Eftir stríðið var fangels-
islífið auðveldiara. En þegar ég fór í
fangelsið eftir stríðið, varð fynsta
tímabillið mér sérlega þungbært, því
það voru mínir eiigin féliagar, sem
fangelsuðu mig. Ég var ennþá tilfinn
ingaleiga tengdur þeim.
Ég var mest hræddur um að þeir
gætu fengið mig til að skipta uim
skoðanir með sérstökum sprauitum.
Auðvitað var þetta eins konar brjál-
æði.
Ég gjörbreyttist á öðru timabilli
mínu eftir stríðið. Ég varð rólegur
og kyrrliátur. Brátt fannst mér sem
ég gæti verið áfram í fangelisi aila
ævi, ef þess þyrfti, líkt og munkur
á miðöiduim. í fangelsinu á timium
einveldisstjórnarinnar varð ég fuM-
nuima sem kommúnisti, bæði af
ilestrí góðra bóka og af samtölum við
fangana. Ég varð eldheitur baráttu-
maður. Meðan á fangelsisvist minni
stóð eftir stríðið, víkkaði sjóndeildar-
hringiur minn varðandi mannkynið
og örlögin.
Þeigiar ailit kemur til alls, gerði
fangölisið mig hugrakkari. Ég veit
ekki hvers vegna. Mér finnst nú
rneira en nokkru sinni meðan ég var
eldheitur kommúniisti, að ég eigi mitt
eigið lif. Ég er nú heilsteyptari miað-
ur. Núna lifli ég i mínum eigin heimi,
og ég er hamingjiusamiari en nokkru
sinni áðu.r, jaifnvel þeigar ég fór með
völd.
Fangeilsisdvölin hreinsaði mig. Ég
er hreinskiilnari og opnari. Ég syndga
annað siagið núna, en þegar það kem-
ur fyrir viðurkenni ég það og horf-
ist í aiuigu við þá staiðreynd, að ég
er syndugur og ekki fuilllkominn. En
hefði ég syndgiað fyrir 20 áru.m hefði
ég ekki einu sinni viðiurkennt það
með sjálifium mér.
Núna hef ég viss, mjög ákveðin
grundval'larsjónarmið. Ég vil að góð
lög séu í gildi, og að einkalíf hvers
einstakl'ingis verði verndað. Mín
grundvaltersjónairmið eru mjög ná-
kvæm. Við eigum enn iangt í land
með að veita allt nauðsynlegt frelsi
og það miun liða á löngiu áður en við
náum því.“
Fangeiislið er grimmur heimspeki-
Iiegiuv skóli, en ef maður er harður af
sér og ákveðinn í að lifa af, liíkt og
Sókrates, gietur það haft feikimikil
hreinsandi áhrif. f fyrsta sinn sem
Djilas vair lokaður bak við lás og siá
var hann harður kommúnisti. í sið-
asta skipti, sem honum var sleppt
kom hann út hjartahreinn.
Sr. Bragi Benediktsson
skrifar frá. Bandaríkjunum:
CLEVELAND
Minnismerkið um látna hermenn.
Borgin Cleveland I Ohio er
að mörgu leyti heillandi borg,
þar sem trjágróður hylur
stór svæði. Hún skiptist í fjöl
mörg smærri fylki, sem síðan
verða kjarni hennar. Athyglis
verð er saga borgarinnar, en
hún er á þessa leið: Lögfræð-
ingurinn, Móses Cleveland,
fann hana árið 1796 og er
stofnun borgarinnar talin
hafa verið 22. júií það ár.
Hann dvaldist þar þó ekki
nema örskamman tíma, eða
um þriggja mánaða skeið, að
talið er. Landnemar í Cleve-
land létu reisa styttu til minn
ingar um hann. Er hún úr
bronsi og stendur á granít-
stalli. Var þessi stytta afhjúp
uð 22. júlí árið 1888, eða á
94 ára afmæli borgarinnar.
Styttan var teiknuð af J. C.
Hamilton í frumteikningu og
byggð í fullri líkamsstærð.
Móses Cleveland og menn
hans eru taldir hafa komið á
opnum báti upp Cuyahoga-
ána 22. júlí 1796, en hún geng
ur nokkuð inn í borgina og
er notuð sem siglingaleið.
Mikið verk er lagt í það á
hverju sumri að fjarlægja
botnleðju úr ánni til þess að
stór skip gieti siglt uipp
hana og eru notuð til þess
stór skip geti siglt upp
ir sér stóra pramma. Svo
segja mér fróðir menn, að
ekki alls fyrir löngu hafi
kveðið svo rammt að mengun
i ánni frá hinum mörgu málm-
iðjuverum og kemísku verk-
smiðjum, sem afrennsli liggur
frá út i ána, að eldur hafi
kviknað á henni og hún stað-
ið í ljósum logum. Eftir þenn
an atburð tóku borgarbúar
að veita ánni meiri athygli
og vernda hana fyrir slíkri
vá.
Fólksfjöldi í Cleveland er
um tvær milljónir, en þar af
eru ekki nema kringum átta
hundruð þúsund innan borg-
arinnar sjálfrar. Risastórt
stöðuvatn liggur að borginni
norðanveðri, sem ber heitið
Lake Erie, og er nokkurs
konar lífæð hennar. Auk þess
prýða mörg smærri vötn
hana og eru íbúum hennar
augnayndi. Af merkum stöð-
um og byggingum má helzt
nefna Terminal Tower, sem
er turnlaga bygging og gnæf
ir hátt yfir aðrar byggingar I
næsta nágrenni.
Er fljótiegt að komast upp
á efst'U hæð hennar í lyftu,
sem er 42. hæð byggingarinn-
ar. Þaðan er hægt að sjá 25
til 30 mílur út yfir borgina
og nágrenni hennar í björtu
veðri. Var þessi bygging hin
hæsta utan New York borg-
ar, þegar hún var byggð ár-
ið 1928.
Tvær merkar kirkjubygg-
ingar má nefna í næsta ná-
grenni við miðborgarsvæðið,
en þær eru Old Stone
Church, sem var byggð árið
1834, en skemmdist í eldi ár-
ið 1853, en var endurbyggð
tveimur árum síðar. Fjöldi
fagurra steindra glugga
prýðir kirkjuna. Hin kirkjan
er Saint John dómkirkjan,
sem vigð var árið 1852. Hún
er fyrsta kirkjan þar, sem
helguð var Jóhannesi guð-
spjallamanni. Var hún endur
byggð og stækkuð árið 1948.
í henni er fjöldi fagurra
steindra glugga eins og i Old
Stone Church. Við hlið kirkj-
unnar er stytta af fyrsta bisk
upnum í Cleveland. Nafn
hans var Amadeus Rappe og
var hann biskup frá 1847 til
1870. Hann var fæddur 2.
febrúar 1801 og andaðist 7.
september 1877.
Af frægum styttum og
minnismerkjum skal fyrst
telja minnismerkið um látna
hermenn, sem létu líf sitt í
síðari heimstyrjöldinni og
Kóreustríðinu. Er það nefnt
„War Memorial Fountain",
og var byggt með tilstyrk
Clevelandborgar og Cleve-
landprentsmiðju. Það er ákaf
lega mikið listaverk, sem út-
búið er í fagurri vatnslind. Á
tveimur börmum lindarinnar
eru letruð nöfn fallinna her-
manna og eru tvær stjörnur
á hvorum barmi á milli nafna
listanna.
Mannvera, sem fórnar
höndum til himins og ris upp
úr lindinni miðri, á að tákna
ódauðlegan anda mannsins,
sem ris upp úr styrjaldarlog
unum tii eilífs lífs og friðar.
Á lindarbarminn er þetta
einnig letrað: „Wí að hjá þér
er uppspretta lífsins og í
þínu ljósi sjáum véi ljós.“
Eru þessi orð tekin úr 36.
Davíðssálmi, sem er meðal
gullbókmennta heimsins.
Annað minnismerki um
fallna hermenn er þessu
miklu eldra, en það var vígt
árið 1894 og er 125 fet á hæð.
Stendur það gegnt Terminal
Tower sem fyrr hefur verið
lýst. Það er innangengt og að
gangur að þvi ókeypis. Er
vörður þar innan dyra, sem
lýsir styttunni og táknmvnd-
um hennar fyrir hverjum
þeim, er inn lremur.
Skammt frá þessu minnis-
merki er stytta af Tom L.
Johnson, sem uppi var frá
1854—1911. Á hana er þetta
skráð auk fjögurra vísna um
ágæti hans:
„Reist með almennum fjár-
framlögum til minningar um
manninn, sem gaf eignir sínar
og lif til að gera Cleveland,
eins og hann oft orðaði það,
farsælli stað að búa á, betri
stað að deyja á og staðsett
þar, sem hann helgaði hina
frjálsu ræðu.“ Hann var
borgarstjóri i Cleveland frá
1901 til 1909, og var skoðaður
sem baráttumaður fyrir hinn
almenna borgara. Ein af vís-
unum á fótstalii styttunnar er
á þessa leið:
„He found us striving
each his selfish part.
He left a city
with a civic heart.“
Loks langar mig til að
nefna styttu, sem er af Abra
ham Lincoln og reist var ár-
ið 1932 fyrir fjárframlög
skólabarna. Hún stendur fyr
ir framan eina af stjórnunar
byggingum skólakerfisins í
Cleveland og á fótstall henn-
ar er skráð hið fræga Gettys
borgar ávarp, þar sem forset-
inn segir meðal annars þetta.
„We here highly resolve
that these dead shall not
have died in vain — that this
nation, undir God, shall have
a new birth of freedom and
that govemment of people,
by the people, for the people,
shall not perish from the
earth.“ Og undirskriftin á
styttunni er: Lincoln's Gettys
burg address, november 19. —
1863.
Með þessum orðum hef ég
leitazt við að lýsa borginni
Cleveland að nokkru og geta
þess merkasta, sem fyrir
augu ferðamannsins ber.
Vona ég, að lesendur megi
hafa einhverja ánægju af því
að ferðast með mér um borg
ina og njóta þess í huganum,
sem mér hefur þótt ánægju-
legt að skoða.