Morgunblaðið - 26.10.1972, Qupperneq 15

MORGUNRLAÐJÐ, FIMMTUDAGUR 26. OKTÓBER 1972
15
HJMHORF
Lánamál stúdenta:
Munum ekki samþykkja breytta
stefnu átakalaust
Rætt við Vilhjálm 1». Vilhjálmssón, fulltrúa í Hagsmunanefnd háskólastúdenta
VllHJÁLMUR Þ. Vilhjálms-
son er einn af fulltrúum laga-
deildar í Stúdentaráði Há-
shóla íslands og situr í Hags-
munanefnd þess, en sú nefnd
fjallar m. a. ura lánamál
stúdenta.
Þar sem lánamálin hafa
verið mikið til umræðu upp
á síðkastið, vegna þeirra
fregna, að ríkisstjórnin hygg-
ist ekki framkvæma þá
stefnu, sem mörkuð var í
lánamálum námsmanna 1970
og miðaði að því að lánin
næmu 100% af umframfjár-
þörf árið 1974, fengum við
Vilhjálm til að segja sitt álit
á lánamálum íslenzkra náms-
manna.
RÍKISSTJÓRNIN HUNZAR
STEFNU STtlDENTA
— Telja stúdentar, að steítna'n
sem mörkuð vair 1970 í lánaniál-
um sé rétt? Og ef svo er, hvaða
aöfei-ðum hyggjast stúdentar
beita, ef rikiisistjómin ætlar að
Viikja frá yfirlýBtri stefnu ?
— Eitt helzta atsriðið i bar-
éttu námismamina fyrir bættum
kjörumn hefur verið Jcrafa þeirra
um að tryg'gð verði áframhald-
andi hlutfalllsleg hæíkkun lána
miðað við umtframfjárþörf,
þannig að unnt verði að fúll-
nægja allri fjárþörf þeirra um-
íram eigin tekjur. Fyrrverandi
menntamálaráðherra lýsti þvi
yfir á þingi í nóvember 1970 að
stefna bæri að þvi marki, að
lánasjóðurinn fullnægði þörfum
námismanna skóláárið 1974—
1975. Þáverandi stjórnarand-
stiæðingar Magnús Kjartansson
og Þórarinn Þórarinsson lögðu
td) að 2. gr. 1. frá 1967 um náirns
lán og námisstyrki yrði þá þeig
«r breytt þannig að lögbimdið
yrði, að frá og rnieð námsárinu
1974—1975 yrði unmt að full-
nægja allri f járþörf nármsmanna
umfram eigin tekjur þeirra. Til-
laga þeirra félaga var ekiki sam-
þykkt, en ef l'itið er á fjárlögin
1971 og siðan 1972, virðist stefnt
að því að hluitfailstala af um-
fraimfjárþarf næði 100% 1973—
1974. Það er því nú eðlileg og
sanmgjöm krafa stúdenrta, að
hiuitfaWstalan hækiki á þessu ári
ör 75% i 88%. Nú hefur það
hins vegar heyrzt að rikisstjóm
in ætíli ekki að taka tállit til
fyrmefnidrar hlutfalílsaukning
ar og e.t.v. heldur ekki til verð-
tegsbreytinga. Þetta er næsta
ótrúlegt og að öllu óreyndu á
Óg bágt með að trúa því að þetta
sé rétt. Ef rétt reynást þá er
tiér um að ræða náðurskurð um
mieir en 100 milljómir krána. Ég
þori ekki að sipé neinu um sér-
stakar aðgerðdr stúdenta ef
IkjÖr þeirra verða skert, en Ijóst
er, að þeir munu ekki saim-
þykkja það orða- né átakalaust.
fTvaða sitéét myndi aranars sam-
þykkja það hTjóðaJaust, að laum
hennar væru lækkuð? Ekki er
laust við, að það læðist að
manni sá gruraur, að í bágindum
sinum herði ríkisstjórnin á þeim
tökin, sem hún telur máttar-
minnsta. 1 hagsmunabaráttu
geta stúdentar að visu ekki iam
að þjóðfélagið með verkföllum
eins og sumar stéttir gera. En í
lýðræðisþjóðfélagi tel ég réttast
að byggt sé á sanngirni, en
hnefarétturinn ekki iátinn
ráða. Við stúdentar höfum sama
vopn i lánamáTum okkar og við
Isiendingar höfum í landheligis-
málinu, það er að kynraa okkar
málstað af festu og þannig afla
málsitað okkar skilndrags.
LÁNIN NEMI FUUURI
UMFRAMF.IÁRÞÖRF
— Er eðldlegt að miða við að
lána námsmönnum alfllt það fé
sem þeir þurfa? Getur það ekki
leitt til þess að stúdemtar hætta
með öllu að vinna fyrir sér með
nárni? Og lánakerfið geri þá að
letimgjum og ómögum í þjóðfé-
laginiu ?
— Ég tel það fulflikomlega eðli
legt að lána sitúdentum fulla
umfiramfjárþörf. Þróunin hefur
uindianfarið verið siú, að sifellt
eru gerðar meiri toröfur til stúd
enta um að þeir haldi sig betur
að náminu og greindllega gerðar
strangari námistoröfur en áður í
ýmsum háskóladeildum. Þetta
þýðir að sjálfsögðu það, að
möguleikar á þvi að vimna með
nárni minnka verulega.
Það hefur ætið verið ljóst, að
öll vinna með námi uten sumar-
vimnu, hefur í flestum tilvikum
tafið sitúdenta í því að l(júka
námi. Það er þvi hagfltvæmasit fyr
ir alla aðila, að stúdentum séu
tryggð viðhlítendi lán og þann-
ig stuðlað að því, að þeir i'júki
námi á stuttum tíma eða jafnvei
komið í veg fyrir að þeir hætti
námi vegna fjáriiagsörðugleika.
Á það mætti líka benda, að kerf
ið eins og það er núna gerir
námtsimenn varla að aumnragjum
því að þess er krafizrt að þeir
greiði sinn hilut til baka með
vöxtum.
— Telur þú möguilegt fyrir
'jafn fámennt þjóðlféflag og hér
er að standa umdir ölfllum þedm
kostnaði, sem leiðir af því að
fæða og klæða alla stúdente svo
og ýmsa aðra námsmannahópa?
— Það heflur stundum heyrzt
talað um, að stúdemtar séu for-
réttindastétt, ómagar á þjóðtfé-
lagiiniu ojs.frv. 1 dag eru það
ekki margir sem halda þessu
fram, þótt e.t.v. eirastaka aðigerð
ir stúdente öðru hverju gefi
skoðumum þessum byr undir
báða vængi.
Það er því I dag viðurkennt
af flestum og ætti maumar að
vera keppikefli hvers þjóðlfé-
Xags, að námsimönraum yfirleitt
séu sköpuð mannsæmandi lifs-
skilyrðd. Það eru sjálfsögð
mararuréttindi að ölliim sé gert
meguflegt að stunda það nám,
sem hugur og hæfifleilkar standa
til. Þau iám, sem náimsimenin fá
úr iánasjóðum eru vissulega
hagkvæm, miðað við þau lán,
sem algemgust eru hér á landi.
En það er algengt í öllum at-
viinnugreinum, að fólki eru gef-
in tækifæri tii hagstæðra láma.
Það er því í sjállfu sér afar
hæpin lausn, ef ráðamenn grípa
til þess ráðs að skera lánin nið-
ur, þegar þeim finnst útgjöldin
orðin of mikil. Það stoal viður-
kenint, að fjárþörf lánasjóðsins
er mdkil og eykst stórum með
hverju ári, því er nauðsynlegt
að tryggja lánasjóðnum ákveð-
inn tekjustofn, sem hægt er að
byggja á í framitiðinmi. Það
kann ennfremur að vera nauð-
synflegt að breyte úthiutumar-
reglum sjóðsins á þann veg, að
Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson.
lán til þeiirra, sem litrt halda sig
að námi eða skila litlum ár-
anigri verði takmörkuð. Það
væri e.t.v. þörf athugun að
kanna, hve margir, sem ein-
hverju sinni hafa hlotið lán úr
sjóðnum t.d. í 2—3 ár hafa liokið
námá. Eranfremur þarf mjög
nauðsynlega að taka tifl athug-
unar spuminiguna um endur-
greiðslu lánanna, sem er þungur
bakki á námismönnum að raámi
lotonu.
ENDURGREIÐSUA
UÁNANNA
— Þú telar um endurgreiðslu
lán'anna, verður ekki erfdltt fyr-
ir stúdenta, sem kammir eru með
mikinn skuldabagga að námi
loknu að endurgreiða lándn að
fullu urn sama leyti og þeir eru
að byrja sití sitarf og koma und-
ir sig fótunum?
— Vissulega. Um ledð og náms
mönnum er auðveldað að
stunda nám með autonum lánum
toalfla þeir augfljóslega yfir sig
ertiðleika, þvi þetta þýðir, að i
flramtíðinmi koma námsmemn i
flestum tiflvilkum út úr námi með
um eðö yfir miflijóin hróma skufld
á baltínu. Það er þess vegna
greinilegt, að til þess að mennte-
menn eigi nokkra möguleika á
að greiða þessa pendnga upp aft
ur og vinma upp him mörgu
kauplausu ár, verða menn með
lan'gskólanám að fá verulega
hærra kaup en annað vinnandi
fólk. 1 daig snýr rnáflið hims veg-
ar þanmig við, að mismumur á
launum menntemanma og anm-
arra launþega er í flestum til-
vikum svo Mtilfl, að námsmaður
með mörg hundruð þús. króna
skufldabagga á bakinu að námi
lokmu, er mum verr settur en
aðrir þjóðfélagsþegmar, a.m.k. á
fyrstu áruraum efltir að námd lýk
ur.
. Vel væri athugandi að reglum
um endurgreiðslu yrði breytt á
einhvem hátt e.t.v. mættí hugsa
sér að endurgreiðsla mdðaðist að
einhverju leyti við tekjur ián-
þega eða sérstaklega tekið tilflit
tifl þeiirira er ættu viö erfiðar að-
stæður að stríða.
— Eftir núveramdi lámakerfi
skiptir ekiki máli, hve máklar
tekjur maki náimsmamms hefur.
Veldiur þetta ekki ónéttlæti í
skiptimgu láma á miilli eimstekra
námsmamna, ef t.d. maki anmars
hefur u.þ.b. 500 þús. tor. árs-
tekjur?
— Það má vafalaust deila
lengi um, hve mikil áhrif tekjur
matoa edga að hafla á úthlutun
lána til námsmarana. Sumiir telja,
að þessu eigi alveg að halda að-
skiidu, en aðrir að taka beri til-
liit tii þess. Notokrar breytingar
verða á úthluitunarreglum lána-
sjóðsins við ú'thluitun 1973. Ég
tel það réttdáta reglu, en þar er
m.a. igiert ráð fyrir, að ef maki
námsmanns hefur meiri árstekj-
ur en 500 þús. tor., þá sé taliS
rétt að diraga frá fjárþörf máms-
manmsims 35% af þvi, sem er um-
fram þá upphæð.
N ÁMSU AUN AKERFIÐ
HEFUR ÓKOSTI
— Tehir þú hugsanlegt að
náraslauna'kerfi gæti fleyst náms
iánakerfið af hóimi?
— 1 fljótu bragði virðdst það
eimtoar rökréflt að telja að náms-
launakerfið leystó námsiánakerf
ið af hóllmi. En þegar mál'ið er
brotið til mergjar kemiur í Ijós
að fimna má á þessu ýmsa van-
karata og fjölmörg rök vega
þungt á metunum gegn náms-
launakerflnu.
Rökim með náimslaunum haifa
aðaliega vea'ið sú, að þau
tryggðu öllum jafna aðstöðu til
náms og kætnu i veg fyrir, að
framhaldsmám yrði forréttindi
þeirra efnameiri í þjóðfélag-
inu; — eraraflremur, að mieð náms
launum væri stigdð stórt skref
til að útrýrna þeiirri stétteskipt
iragu, sem sumir telja vera fyrir
hendi í þjóðfélaginu i dag. Enn
aðrir álite, að með námslaumum
sé kippt grundvel'Unum umdan
því, að menmtemenn fád hærri
laun að námi loítanu em aðrir,
þ.e.a.s. að laumajöfmuður kom-
ist á. Þeirri skoðum hefur og
verið ihaldið á knfit, að nárns-
laum yrðu til þess að fleiri
gengju memmtaveginn og fnam
boð menntamanna ýkist. Vafa-
laust mæflti tima tid enm fleiri
rök fyrir því, að námsiaun
verði tekim upp, en ég tel þau
vega létter en þau er ég taidi
upp hér að framan.
Ég er þeirrar skoðunar, að
auk þe.ss sem námsiaumakerfi
hefur í för með sér fjölmarga
ókosti, sé það á ýmsan hátf ekki
vel samræmaniegt isienzkum
þjóðlífsaðstæðuim.
1 fyrsta lagi er eragin trygg-
ing fyrir þvi, að námslaum yrðu
til þess að fleiri gengju menrata
vegiran, þar sem gera verður ráð
fyrir að menntemenn fengju
jafn há laum og aðrir að námi
lokrau.
1 öðru lagi er mikil hætte á,
að námslaunakerfið myndi ýta
mjög undir flótta menntamafrina
til útlanda að námi lokrnu. Laun
þeirra eru í dag talsvert lægri
á íslandi en erlendis.
1 þriðja lagi má búast við að
fjöldi námsmanna eriendis snfti
ekki heim að námi loknu, þegar
þeirn bjóðast mifclu betri kjör í
því landi, sem þeir hafa numáð.
1 fjórða lagi kalfla námslán á
feikilega útfærslu í rikiskerf-
inu, því sarafara námslaunakerfi
yrði að sjálfsögðu æði kosflnað-
arsamt skriffiranskubáton.
1 fimmta lagi myndu skattar
almennings aukast verulega og
tiItöluTega rneira eftir þvi, sem
hlutfalislega fleiri færu í fram-
haldsnám.
OF HÁÐIR
LAUNAGREIÐENDUM
Námslaunakerfið ýtir einnig
undir þá hættu, að námsmenn
verði of háðir lauinagireiðend-
um sinum, rikirau, og mætrti vel
ímynda sér að tilhneigirag yrði
til þess hjá opinberum aðilum
að skuldbdnda þá urn of á einra
eða annan hátt. Ég er því afar
vantrúaður á, að námslauraakerí
ið leysi nokkuirn vanda ís-
lenzkra námsmanna en hins veg
ar sanrafærður um, að sdífct fyr-
irkomulag vekti upp fjölmörg
þjóðfélagsleg vandamál. Það er
fáránlegt í námsmannabaráttu,
að rífa hana úr tengsium við
það þjóðfél'aig, sem um er að
ræða. ísle nztot námsfólk hefur
hiragað ti'l hagað barátfcu sinni á
ábyrgan hátt, (ef SlNE-hópur-
inn er undanskiMnn) og ég hef
trú á þvi, að svo muni verða
áfram. Islenzkt námsifólk telfir
það réttlætismál, að öllum sé
sköpuð sama aðsteða tdl náms á
þann háflt, sem þjóðifélagsiega
er hagkvæmast. Við höfum sýnt
biðlund og talið eðlilegt að
veita þjóðfél'aginu, ef svo ,má
segja, dálítiran umþót tvrnartima
og krefjast eklki fullra lána
strax. Þetta var ábyrg afstaða
og þess verður að krefjast af
ráðamönnum þjóðféflagsins á
hverjum tima, að þeir sýnd áií'ka
ábyrga afstöðu og stendi við
það markmið að skapa öllum
sömu aðistöðu tóQ náms.