Morgunblaðið - 23.01.1973, Blaðsíða 17

MÓRGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 23. JANÚAR 1973
17
HAFNARHRIP
Kaupmannahöfn, jan. - Dagur á
Friðriksbergi. Ástæða til að lyfta
sér upp. Sendiherrann sr búinn að
bjarga málstað íslands á Norður-
löndum með ræðu sinni um fiskveiði
lögsöguna og landgrunnið i ráðliús-
inu sem er næstum þvi ems & lit
inn og danski fáninn. Það var gam
an að vera með sendiherrahjónun-
um á þeirri samkomu. Vesalings ráð-
herrarnir sem ætluðu að siappa af,
fá sér einn bæjara, en fengu í stað-
inn yfir sig þennan íslenzka gamm
frá Morgunblaðrnu! Ég hef líka allt-
af sagt: að menn eiga ekki að sækj-
ast eftir því að verða ráð-
herrar. Titill er engin upplyfting,
heldur byrði. Og samt keppast menn
við að sitja sem fastast í öfugum höf
uðstólum ríkisins.
Á ráðhúsinu hér á Friðriksbergi
er dálítið skrítinn visifingur sem
teygir sig inn 5 þokuna. Diset, segja
Danir. Sem sagt: Turninn teygir sig
inn í þokudísina. Og klukkuskífan
hverfur. Og tíminn er ekki til. Og
ástæða til að lyfta sér upp úr land-
helgisdeilunni og hundleiðinlegu fjöl
miðlaþvargi um inngöngu Dana
í Efnahagsbandalagið. Maginn segir
til sín, ekki sizt hér i Danmörku.
XXX
Kaupmannahöfn upplifir mað
ur bara einu sinni. Eins og ölil æv-
intýri. Hún er ekki eins og áður:
full af töfrum og tívoli-ljósum. Svo
er Tívoli líka lokað á veturna og
enginn ætti að koma hingað nema á
sumrin. En þá eiga Islendingar helzt
að ganga með sínum eigin ám inn á
heiðar og öræfi. Tívolí hér er hvort
eð er aðeins vasabók af Október-fest
í Múnchen. Hér er allt vasaútgáfa
af einhverju. Eftirlíking, ekki sízt
það sem er frumlegt.
Nú er sýning í Ríkislistasafninu á
verkum Wilhelm Freddie (f. 1909)
danska málarans sem kom með súr-
reaiismann til Norðurlanda að sögn.
Myndin af honum i prógramminu
sýnir sextugan Dana sem er nákvæm
eftirlíking af Salvador Dali. Ein
myndanna á sýningunni er popp-
pornó. Hún vakti mikla athygli á sín
um tíma, en þó meiri hneykslun. Það
var á þeim árum þegar lýðveldiskyn
slóðin íslenzka var enn á stuttbux-
um og Magnús Kjartansson skrifaði
skólastíla um ágæti lýðræðissósíal-
ismans, Nú er hann kominn í póli-
tísku stuttbuxurnar. Tvisvar verður
gamall maður barn, dettur manni í
hug. Nú er hann að sjóða kekkina
„í ofsöltum hafragraut þjóðfé-
lagsveizlunnar" eins og stendur ein-
hvers staðar.
Ævintýrin upplifir maður aðeins
einu sinni. Þess vegna er kóngsins
Kaupmannahöfn ekki lengur lang-
þráð takmark, aðeins áningarstaður.
Norðurlönd eru útskagar eins og for
seti vor hafði orð á i nýárs-
ræðu sinni. En okkur þykir vænt
um þessa útskaga. Ég óttaðist að
Kaupmannahöfn væri eins og áður:
það væri ég sem hefði breytzt. Auð-
vitað breytumst við öll. Kaupmanna-
höfn var á góðri leið með að verða
steinbarn i maganum á Islendingum.
Valtýr Stefánsson sagði mér frá
tveimur góðum vinum, þekktum ís-
lendiniguim, sem hlutu menntun sína
hér í Kaupmannahöfn og höfðu á
yngri árum gaman af að skemmta sér
með Gamla Carlsberg á þekktri krá
hér í borg. Fullorðnir og lífsreynd-
ir hittust þeir aftur á sömu krá.
Hvorugur sagði neitt um stund, en
þá spurði annar: „Þykir þér gaman?“
„Nei,“ svaraði hinn, „en þér?“ „Nei,“
svaraði sá sem hafði spurt. Enn sátu
þeir þöglir um stund. Þá spurði ann-
ar: „Af hverju erum við að eyða tím-
anum hér?“ Og þeir stóðu upp, borg-
uðu, fóru út — og kvöddu æsku
sína.
Þeir höfðu breytzt. Og borg-
in líka. „Freddie“ ætlaði að bjarga
málinu með sexinu og súrrealisman-
um. Ég nenni ekki að skilgreina
hvað hann er, sá sem veit það ekki
ætti að láta sig dreyma um eitthvað
annað. Súrrealisminn er kominn til
ára sinna eins og sexið og breyt-
ir engu lengur. Ég iæt þar við sitja.
Það eru aðeins leiðiniegir vísinda-
menn sem skilgreina það sem allir
vita. Storm Petersen orðaði það
svo:
„Heyrðu Arerostrat — hvað er
menning?"
„Það er eitthvað sem fólk hefur
inni í stofu hjá sér.“
Og:
„Heyrðu, hvað er að vera aka-
demiker?“
„Það er að hafa Lesið það, sem aðr-
ir vita.“
Storm Petersen lifði og dó á Frið-
riksbergi. Þar urðu flakkararnir
hans til.
X X X
Nú er búið að hengja upp auglýs-
ingaspjöld víða um borgina: Stöðv-
um ofveiði, eða: Stöðvum rányrkju,
ég man það ekki. En þetta eru góð-
ar auglýsingar, Bak við þær standa
samtok Færeyinga, Grænlendinga
Norðmanna og íslendinga sem bú-
settir eru í Kaupmannahöfn. Þessi
samtök hafa líka gefið út ágætan
upplýsingapésa. Ég fór að velta því
fyrir mér hvers vegna Bretar þurftu
endilega að breyta afstöðu sinni til
þorsksins. Af hverju gátu þeir ekki
haldið áfram að hafa sömu skoðun
á þessum ágæta fiski og á dögum
Chaucers, enska skáldsins sem orti
The Canterbury Tales og margt
fleira sælgæti. Hann var uppi eins
og sagt er á fyrra hluta 14. aldar.
Um þorskinn segir i Kantaraborgar-
ljóðunum:
„O woimbe! O bely! O stinking
eod . . .“
og var Chaucer sá fyrsti sem upp-
götvaði að cod rímar við god. Set
þetta hér til athugunar.
XXX
„Freddie" var líka frumlegur.
Poppmyndin hans var sögð klám,
kannski er hún það lika. En Chaucer
var einnig grófur eins og mannlífið
sjálft. Og nú er verið að sýna hér
mynd Pasolinis sem byggð er á ljóða
ftokki hans, mjög gróf á köflum.
En í þessari mynd á grófleikinn
heima, hann er partur af listrænni
frásögn sem hefur lifað af sex a'.d-
ir. Myndin er skemmtileg íins
og Chaucer, á köflum. Og það er
eftirminnilegt að gægjast gegnum
þjóðfélagsskráargatið með þeim
Pasolini og brezka skáldinu. Mann-
fólkið hefur lítið breytzt á þessum
sex öldum. Það er engu líkara en
tíminn hafi staðið kyrr. Eða hvað
hefur breytzt? Klukkan er í þoku-
dísinni.
Og þó!
Á dögum Chaucers voru klukk-
urnar ekki byrjaðar að leka niður
á strönd blárrar eilífðar eins og í
einni frægustu mynd Dalis. Það er i
listinni sem uppgötvanirnar eru
gerðar. Svo koma visindamennirnir
til skjalanna. En hvað um það:
mynd „Freddies" var á sínurn tíma
(við verðum víst að orða það «vo)
gerð upptæk og hefur verið i vörzlu
lögreglunnar þar til nú. Nú er hún
til sýnis á sjálfu Ríkislistasafninu,
gott ef það hefur ekki keypt hana.
Og listrænum áhuga lögreglumanna
hefur stórhrakað.
XXX
Ævintýrið uppliíir maður ekki aft-
ur. Þess vegna eru súpersexmarkað-
irnir hér eins og gamlir kirkjugarð-
ar. Aðeins fyrir þá sem eru hætt-
ir að hlakka til. En fyrst einhverj-
ir þurfa á þeim að halda, hvers
vegna skyldu þeir þá ekki
mega vera á sínum stað? Fæstir taka
eftir þeim. Danir sjá þá ekki lengur.
Þeir ganga fram hjá þeim eins og
öskutunnum. Þær draga yfirleitt
ekki að sér athygli. Hitt er annað
mál að fólkið í Bæjern mundi ekki
skilja svona markaði. Það hugsar
bara um sína hunda, svín og naut-
gripi. Og þessi dýr þurfa ekki
á svona mörkuðum að halda. Tengsl-
in við jörðina gera náttúruna nátt-
úrlega, það er allt og sumt. íslenzkt
sveitafólk veit hvað ég er að fara.
Og dúfurnar á Ráðhústorginu. Þær
fylgja tilfinningum sínum og eðJis-
hvöt án umhugsunar. Þær þurfa
enga uppörvun. Og samvizkan iþyng-
ir þeim ekki.
XXX
En sem sagt (aftur): Ég hélt það
væri ég sem hefði misst, ja hvað eig-
um við að segja (jú, að athuguðu
máli) . . . sem hefði breytzt. Kynni
ekki lengur að hlakka til. Undrast.
Fagna. Ég sagði sendiherrafrúnni.
Ólöfu Pálsdóttur, frá því að mér
þætti Kaupmannahöfn leiðinlegri en
áður, að hún hefði breytzt
til hins verra. Ólöf er listamaður og
hefur sótt gullpening fyrir list sína
hingað til þessarar borgar. Og hún
sagði: Það er ekki bara þú sem hef-
ur breytzt, borgin hefur breytzt.
Hún er öðruvísi en áður. Danir við-
urkenna það sjálfir. En samt á hún
margt, ef að er gáð.
Mér létti. Og ég fór að gá.
Ólöf Pálsdóttir vinnur nú að
styttu af Erling Blöndal Bengtson.
Hann líemur í vinnustofu hennar sem
er í bílskúr sendiráðsins, og meðan
hún vinnur að mýndinni leikur hann
á seJJóið, m.a. Bach. Það mundi Páli
ísólfssyni líka. Og Ragnari. En ekki
Þórbergi. Vonandi rætist úr því. En
maður getur rétt ímyndað sér hvers
konar andi rikir í bílskúrnum.
Ekki gæti ég ímyndað mér að neinn
annar bílskúr hefði upp á meira að
bjóða.
XXX
Poul Reumert
.lón Helgason
Við hittum Jón Helgason prófess-
or hjá sendiherrahjónunum á gaml-
árskvöld. Það var hátíðlegt kvöld.
Og Jón flutti gleði og gáska inn í
nýja árið með því að halda því blá-
kalt fram við hvern sem var að hann
væri draugur. Þetta segir hann jafn-
vel við fínar diplómatafrúr og hær
taka því auðvitað vel, enda sjá þær
í gegnum hann. Við Jón töluðum mik
ið saman, stundum á þýzku,
en danska er eins og kunnugt er,
þýzka með hálsbólgu. Jón sagðist
vera Gespenst. Það hljómar vel,
enda er hann skemmtilegur draug-
ur. Hann sagði fljótlega í samtali
okkar að sér væri auðvitað meinilia
við mig og það hlyti að vera gagn-
kvæmt: gegenseitig, sagði hann orð-
rétt. Hann sagðist dá trúar-
styrk þeirra sem brenndu galdra-
nornir á báli á Vestfjörðum,
enda var á honum að heyra að alla
menningu á íslandi væri að sækja
til Vestfjarða. Það hljómaði vel i
sendiherrabústaðnum. Hann ber
þessari menningu vitni. Jón lék á als
oddi, stakk hausnum út úr skelinni
og sagði að meinillska sin í minn
garð væri ekki af jafnsterkum toga
spunnin og trúarsannfæring þeirra
sem stóðu fyrir brennunum á tíð
Jóns þumlungs. Hann mundi t.a.m.
ekki vilja láta brenna mig á báli.
Það þótti mér vænt um eins og á
stóð.
Jón hefur einu sinni orðið næst-
um því orðlaus. Það var þegar hann
hitti konu eina enska og hún vatt
sér þegar að honum og sagði (næst-
um því á máli Chaucers): „Ég er
skáld.“ „Það er ég líka,“ svaraði Jón.
Svo bætti hann við, auðvitað til að
hafa síðasta orðið: og meira að segja
dautt skáld. En sú enska sagði bara:
„Iss, ég hef dáið tvisvar sinnum."
Eða var það þrisvar sinnum, ég man
það ekki.
Þá varð Jón Helgason af öllum
mönnum næstum því orðlaus. Jón ta>
aði um mig sem skáld við diplómata-
frú. Það þótti mér vænt um og sagði
(því ég launa illt með góðu) að
hann væri líka skáld. Hann tók þvi
nokkuð vel, en fór strax út í aðra
sálma. Hann vill að íslendingar tali
norðlenzku. Á samkomum segist
hann alltaf tala norðlenzku, sunn-
lenzkan heyrist ekki. Hún sé bara
eins og eitthvert suð sem enginn
heyrir. Stjórnmálamenn ættu að at-
huga þetta.
Jón hefur einu sinni hitt konu sem
sagði Hornafjörður, en ekki Hoddna
fjörður. Mig minnir það hafi verið
gömul kona. Hann lagði það á sig að
drekka með henni kaffi, ef það yrði
til þess hann heyrði eitthvað
fleira skemmtilegt af vörum hennar.
En það varð ekki. Maður getur rétt
ímyndað sér hvernig honum leið.
Alla ævi hefur hann leitað að ein-
hverjum sem segir hönum, en ekki
honum. Bjami Thorarensen sagði
alltaf og skrifaði hönum. En Jón hef-
ur aldrei hitt neinn sem segir hön-
um. Næst þegar einhver ætlar að fá
góða afgreiðslu í Árnasafni ætti
hann að segja: að sig langaði til að
kvnnast hönum Árna Magnússyni.
XXX
Viggo Starcke er nýbúinn að gefa
út bók, auðvitað um sjálfan sig.
Framh. á bls. 20
V______
Hafragrautur
þjóðfélags-
veizlunnar...