Morgunblaðið - 18.02.1973, Blaðsíða 1

SUNNUDAGUR 18. FEBRÚAR 1973.
Gos á Heimaey í Vestmannaeyjum, hið
nýjasta af þéttum gosum, sem orðið hafa
á síðustu árum á sprungubeltinu yfir ísland
frá suðvestri til norðausturs: Heklugos
1947, Öskjugos 1961, Surtseyjargos 1963-
1967, Heklugos aftur 1970 og í ársbyrjun
1973 gos í Heimaey. Það fer ekki á milli
mála að ísland er á mjög virku gosbelti, sem
virðist talsvert órólegt um þessar mundir.
Á því er skýring, sem í rauninni er nýlega
komin í Ijós, og enn er verið að sanna. Við
erum hér yfir sprungunni miklu, sem liggur
eftir endilöngu Atlantshafi. Sprungunni,
sem er að víkka um 2 sm á ári, og fyll-
ir upp í bilið með nýju bergi við eldgos.

WUf f\U‘\ ^
\ 'V'
%

Þanmg helur Miö-Atlantshaissprungan opnazt iiui í kviku jaröar fyrir 135 niilljónuni ára
(efsta myndin). Ameríka oe Afrika tóku að reka sin í hvora á.ttina. Sprunsran smágliðnar
og g-osefni guhhast upp til að fylla skarðið. Miðmyndin fyrir 65 miUjónum ára. Sú neðsta
nú i dag.

Eldgosið í Eyjum liður í
nylega fundnu alheimskerfi

Gjárnar á ÞlngvöUum þykja ein-
kennandi fyrir Mlð-Atlantshafs-
sprunguna, bar sem hún liggur
yfir íaland.
Visindamenn teija að tsland
hafi risið úr sœ vtð eldgos fyrir
15 milljónum ára, rétt elns og
Surtsey.
Þessari sprungu í miðju Atlantshafi, sem er
liður í nýlega fundnu kerfi af hryggjum og
sprungum, sem spanna allan hnöttinn.
Það eru ekki nema um 60 ár síðan Þjóð-
verjinn Alfred Wegener kom fyrstur fram
með þá kenningu, að heimsálfurnar og lönd-
in væru eins og skildir, sem lægju líkt og ís-
jakar á vatni ofan á jarðskorpunni, og hefðu
verið að hreyfast til og fljóta hver frá öðr-
um. Hugmyndin fékk ekki góðar undirtekt-
ir. Það var ekki fyrr en fyrir 20 árum, að
stórstígar framfarir í rannsóknatækni og
vísindum gerðu fært að sanna þessa kenn-
ingu: Að löndin væru að færast til og að þar
1 janúaitiefti 'hitns xnehka tíma
rits Naítáonal Geogriajplhic er
lön'g og 'mikil 'grein um þettta
nndir nafniimu „Þessi breytdiieiga
jörð“. (Hún er skrifuð aíf einum
atf þeirra beztu tmiönniulm, Samu-
ei W. Malttihe-wis, sem (hetfur iaigt
i hama mikl!a vilninti, 'ferðazt um
heimiinn og raött ivið visinda
menn. M.a. hetfur Ihann kiomið til
felands tiil að iskoða sprungubelt
in hér á 'Þimgrvöl'luim og ivliðar og
fara í Surtsey, nýjaisita ílandið á
Atflanitsbatfssprungiunni oig altfleáð
imgar nýjasta 'gossins — (tfram að
VestmannaeyjiagQsiniu. Hann
byrjar raunar grein sína á
þeirri tfráisögn:
„Þessi liitfla eyja á opnu hatfi
sendi ignitfur vpp uim ritfur og
sprumgur, svörit, gróðurvana og
óíhuignanleg eins og öskuhauigur
í helvíti. Uitla ifluigivélin olkikar
hntiltaði (hiriniga og Sveitf á kaldri
sem þau fljóta hægt hvert frá öðru, rifni
jarðskorpan og myndi sprungur, en gosefni
úr iðrum jarðar fylli þar upp í með bergi við
eldsgos. Þar sem aftur á móti stór land-
svæði færast nær hvert öðru og þéttast,
verða árekstrar skjaldanna og önnur brún-
in fer undir hina. Þá ýtist jörðin upp í fell-
ingafjöll og við umbrotin verða oft jarð-
skjálftar miklir. Þannig verða þessar miklu
náttúruhamfarir, sem við á undanförnum
mánuðum höfum orðið svo mjög vör við.
Jarðskjálftarnir í Managua um jóliri og eld-
gosið í Vestmannaeyjum í janúar.
sjárvargioílurini. Hún hallaðist og
lœklkaði sig nið,ur á ströndina,
hoippaði svloilítið og dró úr
hraða, þar til hún stöðlvaðist.
Ungii islenaki itflugimaðurinn, Ingi
mar Daivíðsson, sneri sér bros-
andd viið t sæftinu og sagði: „Þú
ert núna á nýrjasta landi jarð-
ar.“ Þdtita var ekki alveg hár-
rétt hjá Ihioniuim, Iþó nœrrd lagi.
Önniu'r eldlfjöill halfa gosið síðan
íslenzika eyjan Suhtsey tók að
rdtea uipp úr Atlamtshafinu 1963.
En þetta gos satti afliveg nýtt
nafn á flandalklortið, Iþar eem elck
ent hafði verið áður annað en
haf. Vflð flnöfðuim ient á nýupp-
kamn.um tdndi á hinuim 12.000
míilna langa iMiðAtilantShaifte-
hrygig. Héma hafðd flieil Ihúð
jarðarinnar sprungið og heiibur
appeJsimuTaiuður, fflijótandi
kjamdnni flætt u>pp úr iðr-
um jarðár. Þama var Atflánts-
Island situr á Mið-Atlantshafs-
hryggnum með sprungunni,
sem gliðnar um 2 sm á ári
Jarðskjálftarnir í Managua
urðu þar sem jarðarflekar ýtast
saman og annar fer undir hinn