Morgunblaðið - 18.02.1973, Blaðsíða 6

Skáldið þjáist fyrir alla,
einnig þá sem hata hann
GRÍSKA tónskáldið Mikis Theodorakis, er nánast þjóð-
hetja með iöndum sínum. Hann er sömuleiðis einn þekkt-
astur Grikkja, utan heimalands síns. Ekki aðeins fyrir tón-
verkin í kvikmyndunum „Zorba“ og „Z“, heldur einnig
fyrir ötula baráttu gegn stjórn grísku herforingjanna. —
Saga hans er að koma út í bókarformi á Bretlandi og ber
titilinn „Journals of Resistance" og eru birtir hér stuttir
kaflar úr bókinni, í lauslegri þýðingu.
Pöstudagur 21. apríl 1967. Ég
var undir eiins konar töfravaldi
uoi þær imundir af verkum
spánska skáldsins Federico
Garcia Lorca. Máinuði áöur
hafði ég lokið við síðasta venk
mitt; lög við IjóðafLdkfk efltir
Lorca, er hötfðu verið þýdd á
grisku.
Klukkan er þrjú eftir mið-
nætti. Ég hef nýlega gengið til
náða. Simiinn ihrtagir. Vinur
minn segir: „Mér er sa,gt að
skriðdirekar sjáist i grennd við
Þinghústorgið. Virðist vera
bydttag hersins."
Til að kanna þessar uppSllýs
ingar hrtagi étg nokkrum and-
artökum síðar í aðatetöðvar
floíkksins. Siminn er dauður.
£g reyni að hringja heim til
vina minna. Slkorið hefur verið
á aliar línur. Ég vek Myrtto,
konu mtaa. Hún er hin róleg-
asta oig segir:
— Farðu á fætur í flýti. Ég
skal brenna öll plögig.
Ég spyr:
— ELgum við að vekja börn-
in?
— Nei, lóitum það ógert . . .
þau yrðu bara smeyk.
Áður en, ég tfer, genig ég inn
i herbergi þeirra. Hvenœr
ætli ég sjái þa,u næst? Ég kyssi
Myrto í kveðjuskyni oig hvertf
út í nóttina. Gatan er mann-
laus. Ég hleyp heim til' Yannis.
Ég vek hann. ,,í>að hefur verið
gefð iþylting. Flýtbu þér að vara
ritarann ag Kostas við. En
gættiu að þér. Kostas býr beiht
á móti einuim hershöfðinigja (sá
hers'höfðin'gi var reyndar Papa
dóuipodos). Og segðu þeim að
'koma hingað.“
Ég er tekinn til við að skipu-
leggja tfyrstu andstöðuna.
að borða, þar sem ég fé(kk
hvoiki gaffal' né ihnÉf. Stundum
setrtist ég á stólinni — eina hús-
gagni/ð i 'klefanum — og stund-
um hióf ég að ganiga fram og
aftur um klefann, eins og vit-
firrt marmeskja. Ég talöi skref
in. Fimim hiundruð ferðir fram
og aftur. Filmm hiundruð ferðir
í hring. Ég taldi l'fika ritalána
fyrir klefagliugganum.
Ég horði á (hálsinn, á varð-
m'annimumi Haitaði hanin, mig í
raun og veru? Hvers vegna?
Áreiðaniega hafði hann ein-
hvern tíma raulað lagstúf eftir
mig. Hvenær æflaði hann að
'grtpa mig? Hvenær væri röð-
in komin að mér?
öfan á alla þessa sálarkvöl,
sem þrúgaði mdg á nóttu sem
degi, fcotaa síðan titaabil', óút-
skýranlegrar og sjúMegrar
sæLutiItfinninigar. Ég var ham-
ingjusamiur. Þegar allt kom til
alls var dauðinn alls ekki tffl-
takan'lega hryillilegur.
„Kan.nski hann sé meira að
segja fagur,“ segi ég við varð-
manninn mta-n.
Jafnskjótt ag nýr daguir
rann upp og sóiangeislamir
Theodoraikis.
Mikls Theodorakis barðist gegn nasistum í Grikkiandi i síðari heimsstyrjöldinni og við
hlið kommúnista i borgarastyrjöldinni. Hann var þá fangelsaður og pyndaður. Árið 1963
átti hann hlut að þvi að stofna Lambrakis æskulýðshreyfinguna — sem var nefnd eftir
þingmanni, sem var myrtur, og er aðalpersónan í myndinni „Z“. Theodorakis var þing-
maður frá 1964 til 1967, er herforingjabyltingin var gerð i Grikklandi. Hér birtast stuttir
kaflar úr bók gríska tónskáldsins um fangelsisdvöl hans eftir herforingjabyltinguna
i apríl 1967.
Fjórum mánuðum síðar var
Theodorakis handtekinn á
miðnætti í einum felustaða
sinna í útjaðri Aþenu.
Ég var þá samsrtundis fliulbt-
ur til aðalstöðva Öryiggisráðs-
ins við Boubaulmasgöltu. Ég
drep endalaiusa daga og nætur
í algerri einangrunl í (klefa
númer 4 á fjórðu hæð. Það er
ekki fyrr en tveimur vikum síð
ar, þann 4. september, að þeir
ljá mér pappír og blýant. Þá
skrifa ég þrjáitiiu ag tvö ljóð í
einni lotu.
Ég hatfði vakað hverja nótt,
halað mér upp að veggnmm og
beðið þess, að einhver (kæimi
að sækj'a mig. Til að pymda mig
eða Lífláta imdg. Tilvera mín
hangir í lausu lofti, hvar ég bíð
dauða taíns. En þar sem hvorki
Símtan né hugsanir mínar
istóðu kyrrar í þessari hugar-
kvöl þá hafði ég stöðugtt mjög
næma sfcyngun á þessum and-
artökum, sem ég hédt vera mín
síðustu; morgunhiminninn er
tfagurMór, loftið tlært. Hvert
rnundi verða mitt lofcahróp?
Hugsunin um iþað gagntólk
mig.
Uta miðjan daginn er hitlmn
kæfandi. Ég svatf allsnakinn á
steingólíiniu. Ég notaði sfcóna
taína fyrir kodda. Ég hafði
eíklki rakað mig í nokkrar vik-
ur. Ég átti S erfiðieilkum með
flæddu inn í klefann minn,
náði lítfið aftur yfirhöndimni, af
þó nökkru afli. Stöku sinnum
sá ég fyrir mér andffiit bam-
anna minna. Ég vonaði að þau
grétu ekiki. Ég var vonsvikinn
yfir þvi, að óg hafði ekíki ver-
ið lífláttan strax. Hvaða örlög
voru iþeir að geyimia taér? Hvers
konar aftaka beið imta? Ég
hafði óskapiega sáran hötfuð-
vertt, æðaslátturinn við gagn-
augun var að sprengja á mér
höfuðið. Kliikkan ér tvö, hún
er þrjú, hún er fjögiur, fimm,
sex. Dagurinn líður. Og það hef
ur ekfcert gerzt. Ég hljóða upp
yfir milg. Ég öskra. Mér finnSt
hjartað vera að bresta. Á þess
ari stumöu hlýt'ur einhver að
hugsa til mta. En enginn veit,
að ég er hér. Hringið htagað.
Ég gráltbið y'kfcur. Símanúmer-
ið er 934.903 — 934.903. Ég
hrópa það hátrt. Kannsfci ein-
hver heyri og lytfti sátatólinu
og tiikynni: „Mifcis er lifandi!"
En' þegar ég er að semja tón-
list verð ég meistari ttaia og
dauða. Þá er ög tíminn. Eihimltt
þeiss vegna urðu ljóðin sem
ég var að yrkja og ég kaila
„Söiin og tíminn" að siiguróði.
Sá sigur er að visu beizfcur.
Því að skálldið þjáist fyrir alla
menn, einnig þá, sem hata
hann og pynda.
Eftir fimtatíu daga einveru
(siðustu tíu dagarnir í klefa
númer eitt) fæ óg félagsskap.
Dimitris, einn þeirra félaga
minna, sem var mér innan
handar, meðan ég fór huldu
höfði, kemur að deila kLefan-
um með mér. Hann kemur inn,
fölur sem nár og hnígur nið-
ur með andköfum.
— Hvað er að?
— Ég héttt þeir færu með mi'g
út á veröndina.
— Hvaða verönd?
— Jæja.Þú veizt það ekki
enn? Það er víti. Þú heyrir það
í kvöld. Ég hef verið með þeim
í Mefa i mánuð og veit. . .
— Pynda þeir fóik?
___Af ofckar mönnum hafa
þeir þegar pyndað Adtonis —
og Noru. . Þú hefur ekfci
heyrit ópin ?
— Jiú, á hverjum degi. Um
nónbil svara ég. Ég mó'tmælti
við varðmennina. Þeir kölluðu
tii einm af ytfirmönnunum' og
sem hamn kom inn heyirði ég
stunurnar. Ég spurði, hvað
væri að gerast. Hann fór að
ganga um hröðum skrefum og
með „sannfærandi" tí'lburðum
svaraði hann: Þetta er ekfci
neitt. Ópin koma frá eiturJytfja
neytendadeildinni. Þú veizt, að
við verðum að berja þá, elJa
myn'du þeir ekki fást til að
segja akkur, hvar þeir fela
herðLnið. Og hvað eiguim við
að gera. Við verðum að vernda
þjóðfélagið.
Ég krafðist þess að fá að
vita, hvort þeir misþynmdu
einnig pólitístoum föngium. —
Þú ert ekki með öllum mjalla,
svaraði hann. — Þú hugsar
aðeins um sjáifan þig. Hefur
þú nokkra ástæöu til að kvarlta
undan nokkrum þvimgunuim af
okkar hiálfu? Við hölfum ekki
einu sinni spurt þig einnar
einustu spmrningar. Hvers
vegna? A'f þvií að við hötfum
futfl'toamin skjalasöfn og sikrár
og vinnuim stiörf olkfcar á kerf-
isbu'ndinn háttt . . . Ég veit svo
sem' að vilð erum sakaðdr um að
setja fanga í einangrun, um að
neita þeim um vatn, um að
binda þá á höndum og fótum
og hengja þá upp með hötfuðið
niður og lemja þá undir Lljarn-
ar. Það er allt helber þvætting
ur. Ég legg við heiður minn,
sem hermaður, að við höfuim
ekkí hatft neitrt slíkit í frammi,
hvað þá meira.
— Hlustaðu, grípur Dimitris
stoyndilega fram í.
Við iheyrðum fótatak úti á ver
onidinni.
— Nú er verið að undinbúa
það, segir hann. — þarna
koma hinir. Nú binda þeir
hann vLð staiurtan . . . nú spyrja
þeir hann. . . svo kefla þeir
haran með tustou, dýtfðri í hland.
Skyndiiega leika veggirnir
á reiðiskjáJlfi. Guð minn aJmáitt
ugur. Þvíiíkt högg, sem þarna
’hefur verið greitt!
— Með hverju lemja þeir
hann?
— Þeir tfæra hann úr skón-
um og berja með stetai í iljar
honum. En oft lárta þeir hann
líka vera í skónum og berja
með járnstöng & sóJana. Þá
bólgna fœturnir upp og toval-
irnar liða efcki úr dögum og
stundum vikum saman.
Við telljiumi höggiln.
— Skrifaðu þau niður, segi
ég við Dimitris. — Daginn,
mánuðinn. Klukkan ellefu, 120
högg. KJufckan tólf — sjöttu
högg. Klufckan 2,15 — 180
högg.
Dimitris leggst ni&ur í hiorn-
ið. Honuim flökrar við þessu.
Ég tala við hann til að reyna
að stappa í hann stálínu.
Kannski til þess að reyna að
stappa sttálinu í sjáQlfan mig
líka.
Otokur hrýllir við þessu.
Kannski af því að imyndunar-
aflið leikur lausum hala hjá
otokur. Eln hann er einvörð-
ungu að hugsa um hinar lík-
amlegu þjáningar. . . . Nú
hræsna ég. Ég man eftir því,
þegar ég var i fangellsi i Makr-
onis, á lítiJli eyju, meðan borg
arastyrjöldin var í allgléymi. . .
þegar ég lá á fletinu mínu, eft-
ir að hatfa verið pyndaður. Þá
sagði ég stunduan ibeizklega:
Þvilíkar lygar sem við þrýst-
uim inn i hausana á öðlrum!
Þjáningar sálarinnair! Siðlflerði-
leg þjáning? Andleg þjáning. .
Innantóm orð . . . hjóm. . , .
sannleitourinn er sá, að ekfcert
er hræðilegra, ekkerrt þjáning-
armieira, efckert raunverulegra
en lífcamlégur sársaufci, sárs-
auki hoLdsins.
Höggin eru látin riða af,
hvert af öðru. Og svo fcveður
við ægilegt óp, eins og frá hel-
særöu dýri. Sdðan þögn. . . .
Dimitris segir:
— Nú leysa þeir hann. . . .
draga hann í burtu . . . vefja
hann inn í teppi. Ef þeir hafa
lofcið sér af að sinnli, fara þeir
með hann atftur í einangrundna.
Ef þeir æfla að halda áfram,
verða þeir fyrst að gefa hon-
um stundarigrið.
— Er læknir naerstaddur?
— Já. Kiopuis. Þeir segja, að
einhver hatfi látið bugazt. Þeir
fóru með hann niður í niúmer
fjögur, næst við kvennaklef-
ana.
— GamJa kJefann minn!
— Létu 'þeir þiig fara út í
aftureJding?
— Já. Nú skil ég hvers
vegna. Þegar ég toom atftur var
búið að þvo góJfið.
Þvo blóðið af góJlfínu.
— Sá einhver hann, vesl-
ings manninn.
— Þeir segja hann hafi ver-
ið meðalhár, grannvaxinn.
— Aristide?
— Etoki útilokað. . .
Við verðum að vara við
þá, sem eru fyrir után. . . ég
veit hvað ég geri.. .
— Hvað þá?
— Ég ætl'a að taJa við einn
yfirmanninn um það. . Ég ærtlá
að mótmæla ofsalega. . .
— Ertu brjálaður? Hann
væri vis til að Jálta draga af
þér neglurnar. Hjá mér var
það svoíteiðis, að Jögregfllumað-
urinn, sem stjórnaði ytfirheyrsl
unum, itók ittengur upip úr skútff
unni sinni og sagði: — og nú
engin undanbrögð. Þú s'kaJt tfá
að leysa frá skjóðunnl. Veiztu
ekki, hvar við enum srtaddir?
Það er i iþessuim nýja kJefa,
— eimmliitt tfyrir ofan verönd-
Framh. á bls. 13